Tema №1. Klimat ózgeriwin keltirip shıǵarıwshı derekler hám faktorlar. Reje

Bulkanlardın atılıuı. Bulkanlardın atılıuı natiyjesinde atmosferaga sezilerli kolemde muallak zarresheler-azrozollar shıgadı,olar troposfera xám stratosfera shamalları arkalı atirapka jayıladı xám kuyash radiatsiyasının bir bolimin tosıp koyadı. Bul jagday uzakka sozılmaydı, sebebi zarresheler tezde shogedi.
Eramızdan aldıngı 1600 –jılda Orta jer tenizindegi iri bulkanlardın atılıuına, balki Minoy imperiyası kulauına xám tereklerdin jıllık osiuine karaganda atmosferanın sezilerli darejede suuıuına alıp keledi.1815 –jılda Indoneziyadagı Tambor bulkanının atılıuı ortasha global darejenin 3 ⁰ S dareje tomenleuine alıp keldi. Songı jıllarda Evropada xám Arka Amerikada jaz aytarlı darejede bolmaydı, keyinshelik bull jagday tuurılanıp izine tusip ketti.1991-jılda Filippinde biyikligi 35 kmbolgan ozinen sheksiz kul kaltırgan Penatubo bulkanı atılıuı natiyjesinde kuyash radiatsiyasının ortasha darejesi 2,5 Vt/m kemeydi bull bolsa global suuıu 0,5 – 0,7⁰ S darejege paseyiuge sebep boldı. Birak sogan karamastan 20 asirdin akırgı 10 jıllıgında en ıssı xaua xukim surdi. Bulkanlar atılıuı xámonın atirapka kansha kul shashıuı axmiyetli emes birak bul jagdaydınkansha biyiklikke atılıuı xám radiatsiya samarasın anıklau zarur bolıp esaplanadı. Kuyash sikli xám jerdin orbitası. Sezilersiz darejede bolsa xám kuyash radiatsiyası intensivligi ozgermekte. Kuyashdan nurlanıudın intensivligi tuurıdan-tuurı olsheui keyingi 25 jılda amelge asrılmakda. Biraq kosımsha parametrler bar bolıptiykarınan kuyash dakları aktivligi kuyash radiatsiyası intensivligin baxalau ushın paydalanıladı.
Jer quyash sistemasının en ulken sayarası xám kuyashdan ushinshi uzaklıkta jaylaskan. Jer kuyash atirapında eliptik aylanaga jakın orbita boyınsha ortasha 30 km/s tezlik xám ortasha 365,24 kuyashlı sutka (tropik yil) dauirinde aylanadı. Jer17 oz okı atirapında 23 saat 56 minut (juldızlı sutkalar) aylanadı. Kuyash agımı ozgeriuinen tıskarı, terbelisti basınan keshirip atırgan jer elliptik orbita jaylaskan orınga karap turlishe energiya mugdarın aladı. Keyingi million jıllar dauamında muz xám muzlıklarara dauirler bizin sayyoramız orbitası ornına karap almasınadı. Orbitanın salıstırmalı terbelisleri keyingi 10 mın jıllarda kem guzetilgen xám klimat birkansha barkaraklastı. Orbitanın xar kanday terbelisleri jeterlishe inersion korinis bolıp ol klimatka antropogen tasiri birkansha kıska uakıt masshtabına iye bolıp uakıttın mın jıllık masshtabında prinsipial tarepten axmiyetli esaplanadı.