Tema; Analitik ximiyada organik reagentlerdiň qollaniliwi Joba: Kirisiw. I. Bap. Organik reagentler haqqinda uluwma tùsinik

Analiz ushın alınǵan úlgi massası (eritpe kolemi) ne kóre analizdi tómendegi túrleri bar. (2-keste)

№	Tahlil usuli	Massa, g	Kólemi ml
1	Gramm (makro-usil)	1-10	10-100
2	Detsi-santi gramm (yarim-mikro)	0,05 - 0,5	1 – 10
3	Milli mikrogramm (mikro usil)	10^-3 - 10^-6	10^-1 - 10^-4
4	Mikro-nonogramm analiz (ultramikro usil)	10-6 - 10^-9	10-4- 10-6

Analitik reaksiyanı orınlaw usılına kóre quydagilarga bólinedi:

1. 
   Qurǵaqlay usıl - qurǵaqlay duzlarda atqarıladı :
   

Jalındı boyalıw reaksiyası : Na⁺‒sariq, Sr²⁺ ‒qizil, K⁺‒fiolet reñge jalindi boyaydi.

1. 
   Qurğaq duzlardi eziw
   

FeCl₃ + 3NH₄NCS → 3NH₄Cl +
Fe(NCS)₃ Fe(NCS)₃ ‒ qizil reñli duz payda boladi.

2. 
   Duzlardi shoğlatip dur payda etiw;
   

3NaNH₄HPO₄ + 2Cr(OH)₃ → Na₃PO₄ *CrPO₄ Na₃PO₄*CrPO₄ jasil kristal payda boladi.

2. 
   Izğar usulda duzlardiñ suwdag’i eritpeleri o‘zara ta’sir etiledi:
   

BaCl₂ + Na₂CO₃ → 2NaCl + BaCO₃↓ (oq cho‘kma)
BaCO₃ + 2CH₃COOH → Ba(CH₃COO)₂ + H₂CO₃
NaHCO₃ + CH₃COOH → CH₃COONa + H₂O + CO₂
CuSO₄ + 4NH₄ON → H₂O + [Cu(NH₃)₄] SO₄ (yorqin ko‘k)
Analizdi tamshı, mikrokristalloskopik hám basqa usılları da bar. Barlıq ximiyalıq reaksiyalar arnawlı bir sharayatlarda ótkeriliwi kerek. Odan shetke shıǵıw nadurıs nátiyjelerge alıp keledi. Reaksiya am'alga asatuǵın ortalıq reaksiyanıń nátiyjesine tásir etetuǵın zárúrli faktorlardan biri bolıp tabıladı. Mısalı : NH4 li ortalıqta Ag+ ni AgCI jaǵdayında shókpege túsirip bolmaydı. Sol sebepli analitik reaksiyalardı ótkeriwden aldın ortalıqtıń pH ni anıqlaw kerek. Málim pH ma`nisine iye bolǵan ortalıq jaratıw maqsetinde silti yamasa kislotalardan
paydalanıw múmkin.
Analitik reaksiyalardı ámelge asırıwda temperatura da sezilerli tásir kórsetedi. Birpara reaksiyalardı suwıqta ayırımların bólme temperaturasında, taǵı basqaların joqarı temperatura sharayatta ótkeriwge tuwrı keledi. Mısalı, Na+ hám K+ ionların cho'ktirish reaksiyası suwıqta alıp barıladı. Konsentraciya da reaksiya tezligine tásir etiwshi zárúrli faktorlardan biri bolıp tabıladı. Eger anıqlanıp atırǵan iondıń konsentraciyası bul reaktiv tásirinde tabılıwı múmkin bolǵan minimal konsentraciyadan kem bolsa, ol halda reaksiya unamlı nátiyje bermeydi. Qosılıp atırǵan reaktiv tásirinde payda bolatuǵın birikpe oǵada to'yingan birikpe payda etetuǵın muǵdarda bolıwı kerek, áne sondaǵana shókpe payda boladı. Analitik reaksiyalar bayqaǵısh bolıwı kerek. Reaksiyanıń bayqaǵıshlıǵı qansha joqarı bolsa, ol sonsha kem muǵdardaǵı elementtı anıqlawǵa múmkinshilik beredi. Reaksiyanıń bayqaǵıshlıǵı tapilish minimumı hám minimal (yamasa shegara ) konsentraciya menen xarakterlenedi. Element yamasa iondıń áyne reaksiya járdeminde málim sharayatta tabılıwı múmkin bolǵan eń kishi muǵdarı onıń tapilish minimumı dep ataladı. Tapilish minimumı grammning millionnan bir úlesleri yaǵnıy mikrogrammlar (mgr) menen ańlatıladı. Ol grekshe ol (gamma ) xarfi menen belgilenedi. 1y = 10^-3mg= 0,000001 г = 1 • 10^-6.
Misali, K⁺ ionini K₂[PtCI₆] Kompleks duzı kórinisinde anıqlaw reaksiyasınıń tapilish minimumı 0, 1 ol ga teń.
Eritpe neshe ret suyultirilganda analitik reaksiyanıń unamlı nátiyje beriwi saqlanıp qalınıwin kórsetedi.
S=1/v-zattı minimal konsentraciyası dep ataladı. K⁺ ionini K₂[PtCI₆] holida aniqlashda minimal konsentratsiya 1:100000 nisbat bilan ifodalanadi.
Sonday eken bul reaksiya járdeminde kaliy kationini 100000 ml suwda 1 grammdan kóp muǵdarlarda kaliy ionı bolǵan eritpelerde anıqlaw múmkin. Eritpediń áyne element bar ekenin ashıw múmkin bolǵan minimal kólemi = g • v/10⁶ ǵa teń boladı. Minimal konsentraciya eritpediń minimal kólemi hám tapilish minimumı arasında tómendegi baylanısıw bar.
q =c • 3 * 10⁶ yoki c=q/ 3 * 10⁶
Analiz ushın alınǵan minimal konsentraciyalı eritpe kólemi, ml de. Mısal, Su2+ ionlarınıń minimal konsentraciyası 1: 250000 g/ml ga teń. Ammoniy gidroksid tásir ettirip, Su2+ ionınıń bar-joq ekenligin anıqlaw ushın minimal konsentraciyalı eritpeden eń keminde 0, 05 ml isletiledi. Bul reaksiya járdemi menen mıs ionınıń tapilish minimumı esaplab shıǵarılsin. Sheshiw: q = c *v* 10⁶ dan paydalanamiz:
С=1: 250000 g/ml; v= 0,05 ml q =? q = 1 * 0,05 * 10⁶ / 250000 = 0,2 ml/kg.
Tekserilip atırǵan eritpe quramındaǵı element muǵdarı kem bolsa, eritpeni puwlatıw menen konsentraciyası asıriladı. Keyininen reaktiv tásir ettiriledi. Ximiyalıq taza reaktivlami qóllaw, áyne reaksiyaǵa halal beretuǵın elementlardı ajıratıw yamasa halal bermeytuǵın birikpeler jaǵdayında ótkeriw (maskirovka qılıw ) ekstraktsiyalash, kationit hám anionitlar járdeminde eritpeni konsentrlash sıyaqlı ilajlar menen analitik reaksiyalardı bayqaǵıshlıǵın asırıw múmkin.