Tema: Avtotransport korxonalarida ishlab chiqarish zaxiralari inventarizatsiyasining xususiyatlari Kirish

3. Avtotransport korxonalarida ishlab chiqarish zaxiralari inventarizatsiyasining xususiyatlari.
Avtotransport korxonalarida yoqilg' i, moylash materiallari, ehtiyot qismlar va boshqa ishlab chiqarish zaxiralari inventarizaisiyasini o'tkazish, uning natijalarini rasmiylashtirishcrespublikamizning 19-son BHMS «Inventarizatsiyani taslikil qilish va o‘tkazish»da keltirilgan tartiblarga mos ravishda ushbu aktivlaring transportirovkaqilinishi, saqlanishi, ishlatilishi haindaboshqa jihatlaridagi xususiyatlari e’tiborga olingan tarzda amalga oshirilishi lozim. Chunonchi, inventarizatsiya boshlanishi oldidan, moddiy javobgar shaxslar o‘zlarining javobyarligidagi ishlab chiqarish zaxiralarining holati va liarakati to'g'risida hisobot berishlari, ushbu hisobotgabarehaboshlang‘ich hujj allaring kiritilganligi, qayta sanoq o‘tkazilishiga ehtirivi yo‘qligi to‘g‘risida til xat beradilar. Inventarizatsiyani belgilangan muddatlarda o‘tkazilishini ta’minlash uchun turli tashkiliy ishlar ainalga oshiriladi. Chunonchi, omborlarda saqlanayotgan ehtiyot qismlar dastlab yangi ehtiyot qismlar, oldin foydalanishda boigan yaroqli ehtiyot qismlar hamdayaroqsiz ehtiyot qismlarga ajratiladi. Nomi, markasi vamodeli bir xil boigan, lekin bahosi turlicha bo‘lgan yangi ehtiyot qismlar alohida saralanadi. Sanoq ishlarini osonlashtirish maqsadida inventarizatsiya varaqasida guruhlarga ajratilgan ehtiyot qismlaring nomlari va ombor hisobi bo‘yicha miqdori oldindan qo‘yib chiqiladi. Shundan so‘ng, har bir guruh bo‘yicha ombordagi ehtiyot qismlaring mavjud miqdori sanash, o‘lchash, tortish va shu kabi boshqa usullar asosida aniqlanadi hamda inventarizatsiya varaqasining tegishli ustunchasiga yoziladi. Katta sig‘imli sistema va bochkalarda saqlanayotgan yoqilg‘i va moylash materiallarining haqiqiy miqdorini topish uchun inventarizatsiya komissiyasi maxsus o‘lchov asboblaridan, chunonchi, temir lineykalar, indikatorlardan foydalanadi. Temir lineyka yoki indikatorlar yordamida, dastlab, sistema (bochka)ning yoqilg4i va moylash materiallarining haqiqatda band bo‘lgan balandligi tegishli o‘lchov birliklarida (masalan, metrda, desimetrda, santimetrda) aniqlanadi. Shundan so‘ng, har bir sistema va bochka bo‘yicha ularing topilgan balandlik o‘lchamiga mos keluvchi yoqilg‘ining miqdori maxsus tasdiqlangan shkala(jadval) asosida topiladi. Misol uchun, haj mi 16 kub metrlik (4x2x2) sistemaga 13120 litr solyarka ketishi belgilangan, deylik. Demak, 1 kub metrga 820 litr solyarka to‘g‘ri keladi. Inventarizatsiyada sistemaning yoqilg‘I bilan band bo‘lgan balandligi 1,25 metr ekanligi aniqlandi. U holda tasdiqlangan shkalaga ko‘ra ushbu sistemadagi yoqilg’ining miqdori 8200 litmi (4m * 2m * 1,25m * 8201) tashkil qiladi. Inventarizatsiya varaqasi o‘tkazilayotgan Inventarizatsiyaning turiga hamda maqsadiga ko‘ra turli nusxada rasmiylashtiriladi. Chunonchi, moddiy javobgar shaxslar almashayotganda inventarizatsiya varaqasi uchta nusxada tuziladi. Uning bir nusxasi buxgateriyagatopshiriladi, ikkinchi nusxasi moddiyjavobgarlikni oluvchi shaxsda, uchinchi nusxasi esa moddiy javobgarlikni topshirayotgan shaxsda qoladi. Avtotransport korxonasi buxgalteriyasida komissiya tomonidan taqdim etilgan inventarizatsiya varaqasi asosida «Taqqoslara qaydnoma» tuziladi. Ushbu qaydnomaga faqat chetlanishlar (ortiqchalar yoki kamomadlar) mavjud boigan ishlab chiqarish zaxiralari kiritiladi. Ishlab chiqarish zaxiralarining inventarizatsiyada aniqlangan ortiqchalari avtotransport korxonasi rahbarining qaroriga asosan boshqa daromadlar tarkibiga kiritiladi. Buxgalteriyada aniqlangan ortiqchalar summasiga quyidagi yozuv qilinadi: Debet 1000 «Materiallari hisobga oluvchi schotlar» (yoqilg‘i, ehtiyot qismlar va boshqa materiallari aks ettiruvchi tegishli schotlar); Kredit 9390 «Boshqa operasion daromadlar». Inventarizatsiya natijasida ishlab chiqarish zaxiralari bo‘yicha kamomadlar, shuningdek ularing yaroqsiz holga kelganligi aniqlanganda quyidagi tartiblarga amal qilish lozim. Birinchidan, yoqilgi hamda moylash materiallari bo‘yicha ularing saqlash vaATVlarga quyishdagi tabiiy kamayishi (bugianishi, to‘kilishi) belgilangan me’yorlar asosida hisobdan chiqariladi. Ikkinehidan, me’yordagi tabiiy kamayishlar miqdoridan ortiq boigan yoqilgi va moylash materiallari miqdori kamomad sifatida tan olinadi. Uchinchidan, moddiy javobgar shaxslar aybi bilanzanglagan, singan va boshqa sabablarga ko‘rayaroqsiz holatga kelgan ehtiyot qismlar ularga yetkazilgan zarardan hosil boigan yo‘qotishlar sifatida e’tirof etiladi. To‘rtinchidan, nomi, markasi, modeli bir xil boigan, lekin kirim qiymati turlicha boigan ehtiyot qismlar bo‘yicha aniqlangan kamomad va ortiqchalari o‘zaro bir-biri bilan qoplashga rahbaming ijozati bilan ruxsat etiladi. Ishlab chiqarish zaxiralarining belgilangan me’yorlardagi tabiiy kamayishi ularing kirim qiymati bo‘yicha avtotransport korxonalarining xarajatlariga kiritiladi. Buxgalteriyada tabiiy kamayish summasiga quyidagi yozuvlar qilinadi: Debet Xarajat schotlari (2010,2310,2510,9400); Kredit 1000 «Materiallari hisobga oluvchi schotlar» (yoqilg‘i, ehtiyot qismlar va boshqa materiallari aks ettiruvchi tegishli schotlar). Kamomad va yo‘qotishlar sifatida tan olingan ishlab chiqarish zaxiralariga ularing kirim qiymati bo‘yicha quyidagi yozuv qilinadi: Debet 5910 «Kamomadlar va boyliklarga yetkazilgan zarardan yo‘qotishlar»; Kredit 1000 «Materiallari hisobga oluvchi schotlar» (yoqilg‘i, ehtiyot qismlar va boshqa materiallari aks ettiruvchi tegishli schotlar). Ishlab chiqarish zaxiralari bo‘yicha kamomad vayo‘qotishlarning aybdor shaxslar bo‘yniga qo‘yilishi hisobdaquyidagicha aks ettiriladi: Debet 4730 «Xodimlaring moddiy zarami qoplash bo‘yicha qarzlari»; Kredit 5910 «Kamomadlar va boyliklarga yetkazilgan zarardan yo‘qotishlar». Ishlab chiqarish zaxiralari bo‘yicha kamomad vayo‘qotishlaring aybdor shaxslar bo‘yniga ularing kirim qiymatidan ko‘p summaga qo‘yilishida o‘rtadagi farq summasiga buxgalteriyada quyidagi yozuv beriladi: Debet 4730 «Xodimlaring moddiy zarami qoplash bo‘yicha qarzlari»; Kredit 9390 «Boshqa operasion daromadlar». Ishlab chiqarish zaxiralari bo‘yicha aniqlangan kamomad va yo‘qotishlaring korxona hisobidan qoplanishi hisobda quyidagicha aks ettiriladi: Debet 9430 «Boshqa operasion xarajatlar»; Kredit 5910 «Kamomadlar va boyliklarga yetkazilgan zarardan yo‘qotishlar».
AYOQSH - avtotransport korxonasi territoriyasida alohida ajratilgan yer maydonida joylashgan hamda maxsus qurilmalar (yer osti va yer ustidagi sistemalar, yoqilg‘i quyuvchi avtomatlar vaboshqalar) bilan jihozlangan yordamchi xo'jalik.