Tema: Babalarımzdıń biybaha miyrasları

Tema: Babalarımzdıń biybaha miyrasları
Reje:

1. 
   Millettin o`zligin anlawda, onin o`zine tan milliy qadiriyatlari
   
2. 
   Ulli babalarımız miyrasları
   

Ádebiyatlar


Millettin o`zligin anlawda, onin o`zine tan milliy qadiriyatlari
Millettin o`zligin anlawda, onin o`zine tan milliy qadiriyatlari menen dasturlerin saqlaw ham rawajlandiriwga biybaha bolgan milliy miyraslarimizdi keleshek awladqa jetkeriwde ahmiyeti ogada ulken. Ozinin ayyemgi ham bay milliy madeniyati menen jahan civilizaciyasina ulken ules qosqan ata-babalarimizdin janrlardan ibarat bay materialliq emes madeniy miyrasti - folklor dasturlerin jaratqan. Asirler dawaminda jaqsiliqti taratip kelgen bul durdanalarinda xalqimizdin en insaniyliq, ulli maqsetlerge qaratilgan qaraslari o`z korinisin tapqan. Atap aytqanda, korkem qabileti joqari bolgan ata-babalarimiz poetikaliq talantin o`zinde jamlestirgen materialliq emes madeniy miyras durdanalari asirler dawaminda tawsilmas ruwxiy quwat deregi bolip xizmet etken. Misali, ziyrek baqsilarimiz tarepinen aytilip kelingen “Alpamis”, “Gorugli”, “Edige” siyaqli ulli dastanlarda sawlelengen doretiwshilik ham jaratiwshanliq ideyalari hamiyshe xalqimizga juda ulken ruwxiy quwat beriwi qadiriyatlar dizimi bolip kelgen. Xalqimizdin dunya qarasi, ekonomikaliq-siyasiy, ruwxiy-estetikaliq ham filosofiyaliq qaraslardi o`zine say tarizde korkem analiz qiliwshi materialliq emes madeniy miyras ulgileri onlap janrlardi o`z ishine algan qimbatli estelikaliq bolip esaplanadi. materialliq emes madeniy miyras ana jurtimizda joqari madeniyatti payda etken ulli ata-babalarimizdin turmis tarizi, arziw-umtiliwlari, urp-adet ham miyraslari, qadiriyat dasturleri o`zbek xalqinin miyirmanligin o`zinde sawlelendirgeni ushin da qadirli. Materialliq emes miyras milliy qadiriyatlarimizdin en jasawshan, qadimiy ardaqli ham hardayim janalanip baratugin nawqiran qatlami sanaladi. Sonin ushin da xalqimiz o`zi jaratqan materialliq emes madeniy miyras dasturlerin barqulla ko`z qarashiginday asirap- abaylap, korkem tarepten bayitip keledi.
Mamleketimizde jas awlad tarbiyasina ken kolemli itibar berilip kelininiwinde, asirese mektepke shekemgi bilimlendiriw sistemasinin birlemshi ham ahmiyetli ekenligi korsetiledi. Bul bagdaradagi jumislardi sholkemlestiriwde, salamat awlad tarbiyasin jetilistiriwde, jetik kadrlardin tamiyinleniwi ahmiyetli bolip tabiladi. Mamleketimiz basshisinin 2017-jil 30-sentyabrde «Mektepke shekemgi bilimlendiriw sistemasin tup-tiykarinan jetilistiriw ilajlari haqqinda»gi parmani qabil etildi. Parmanda ahmiyetli waziypalar ham tiykargi bagdarlar belgilep berildi. Usi qarar boyinsha, bul tarawda o`z aldina ministrlik - OZBEKSTAN Respublikasi Mektepke shekemgi bilimlendiriw ministrligi sholkemlestirilip, jana ministrlikke mektepke shekemgi makemelerinin mamleketlik ham mamleketlik emes tarmagin keneytiw, materialliq-texnikaliq bazasin bekkemlew, olardi maman pedagog kadrlar menen tamiyinlew, makemelerge balalardi qamtip aliwdi keskin kobeytiw, talim-tarbiya processlerine zamanagoy bilimlendiriw bagdarlamalari menen texnologiyalarin engiziw arqali balalardi mektepke tayarlawdin sapasin tup-tiykarinan jaqsilaw waziypalari juklendi. Bugingi kunde bul waziypalar boyinsha mamleketlik bagdarlama qabil etilip, ken kolemli jumislar amelge asirilmaqta, sebebi bizin keleshek dawamshilan bolgan perzentlerimiz turmista o`z ornrna iye insanlar bolip jetilisiwi kerek. Sebebi bizin keleshek awladlarimizdin salamat insan bolip qaliplesiwine imkaniyatlar jaratiliw waziypalari menen bir qatarda milliy o`zlikti anlawda kamil insan, barkamal awlad bolip jetilisiwinde milliy qadiriyatlarimizdm ahmiyeti ko`zde tutilgan. Sonin ushin da osip kiyatirgan jas awladtin tarbiyasi bugingi kunde mamleket siyasati darejesine koterilip kelmekte, balalarimizdin o`ziq oyli, shaqqan pikirlewshi kamil insan bolip jetilisiwinde koplegen jumislar amelge asirilip, olardin qizigiwshiligin ham umtilisin esapqa alip, har tarepleme tiyanaqli talim- tarbiya beriw, dunya qarasin keneytiw, erkin pikirlew qabiletin rawajlandiriw, qalbine ham sanasina milliy, uliwma insaniyliq qadiriyatlardi sindirip bariw arqali ana Watanga suyispenshilik sezimlerin oyatiwdan ibarat.
Ulli babamiz Abdulla Avloniydin aytqaninday, «Tarbiya maselesi biz ushin shininda da ya madet, ya apat, ya baxit, yamasa baxitsiz hadiyse maselesi bolip tabiladi», degen edi. Bul danaliq pikir o`z aktualligi menen ahmiyetin hesh qashan joytpaytugin, atap otiw orinli bolgan maselelerden biri sanaladi. Bunday iskerlikte, bugingi kunde bargan sayin ken tarqalip atirgan «Oz balandi o`zin saqla!» degen shaqiriq tek gana uran bolip qalmastan, har bir ata-ananin, har bir puqaranin kewline, juregine teren kirip bariwi, ameliy hareketke aylaniwi ushin har qanday makemelerde o`z juwapkershiligin aniq turde dawir talabina aylandiriliwi zarurligi talap etilmekte. Soni isenim menen aytiw mumkin, bul garezsizligimizdin daslepki kunlerinen fizikaliq salamat ham ruwxiy jetik barkamal awladti tarbiyalaw en ahmiyetli waziypa etip belgilengen social bagdarlangan mamleketlik siyasat bolip tabiladi. Bunday jumislardi amelge asiriwdin maqseti, xalqimizdin arziw umiti bolgan barkamal salamat balani tarbiyalawday iygilikli iskerlikke unles bolip ketedi. Har birimiz perzentlerimizdi har tarepleme jetik insan bolip tarbiyalaniwinda olardin baxti, aydin keleshegin koriwdi niyet etiwde hukimetimiz belgilep bergen waziypalardi amelge asirip bariwimiz zarur. Jas awladti tarbiyalawda milliy oyinlardin rolin atap otiw orinli boladi. Milliy oyinlar xaliq tarepinen doretilgen hamde jasina qaramastan, balalar suyip oynawi menen ajiralip turadi. Ata babalarimiz da perzentlerinin qiyinshiliqlar aldinda albiramay, qorqpaytugin ham dawjurek boliwlarina komek beriw ushin milliy oyinlardi tarbiya qurali sipatinda qollangan. Milliy xaliq oyinlari madeniyattin sarqilmas gaziynesi esaplanadi. Omirde salamat bala ata-ananin quwanishi bolip, perzentinin saw-salamat, tetik, kushli, shidamli, shiniqqan adamzat boliwin qalemeytugin ata-ana bolmasa kerek. Sol sebepli barliq mawsimlerde oyinlardi suyiwi kerek. Milliy oyinlar erte zamanlardan, xaliq maresimlerinde, salt- dasturlerinde, urp-adetlerinde sawlelengen. Olar min jillar dawaminda rawajlanip, qaliplesip en jaqsilari bizin dawirimizge shekem jetip kelgen. Olardan «Dar oyini», «At ustinde gures», «Oqjaydan oq atiw», «^laq», «Belbewli gures», «Qaqpan», «Kim shaqqan», «Aq terekpe, kok terek», «Jasirinbaq», «Quwispaq», «Arqan tartisiw», «Ko`z baylap oynaw». «Manlay shertpek», «Qasharman», «Shullik» ham t.b. oymlari balalardi shaqqanliqqa, epshillikke, ten salmaqliliqti saqlawga uyretiw menen birge olardin qaddi-qawmetin shirayli, go`zzal bolip osiwine ham salamatligi kushli intellektual darejesi joqari boliwina jardemlesedi. Xaliq oyinlari arasinda haywanlar ham quslar temasina bagishlangan juda kop qiziqli oyinlar bar, «Kepter oyini», «Shagala», «At oyini» ham t.b. oyinlar kennen dastur bolip, bunda babalardin tabiyatqa degen munasibetlerin rawajlandiriwga bagdarlangan.
Kopshilik xaliq oyinlari ata babalarimizdan balalar ham aqliqlarga otken. Perzentlerimizdin sana sezimin osiriwde, bilim darejesin, so`z bayligin asiriwda xaliq oyinlarinin ahmiyeti ulken. Ulken jastagi adamlar ushin miynet etiw ahmiyetli sanalsa, balalar turmisinda oyinlar olardin qizigiwshiligin, pikirlewin, ortaliqtagi waqiyalarga munasibetlerin qaliplestiredi. Sonday-aq oyinlar urp-adetler, milliy qadiriyatlar ham madeniyatti uyrenip bariwda teoriyaliq dereklerge suyenedi. Hareketli oyinlar turli qiyinshiliqlardi jeniw, baladagi paziyletlerdi qaliplestiriw, uqibin korsetiwge bagishlangan fizikaliq shinigiwlardi o`z ishine aladi. Bunnan tisqari balalarga quwanish bagishlaytugin harkektli oyinlar ahmiyetli sanaladi. Hareketli oyinlarga juriw, juwiriw, sekiriw, zat ilaqtiriw, ormelep shigiw siyaqli shinigiwlar kiredi ham balanin hareketlerin bekkemleydi.
Hareketler arqali balanin fizikaliq uqibi rawajlanadi, jurek ham dem aliw organlarinin jumis islewi jaqsilanadi. Oyinlar arqali bala tarbiyasi - olarda Watandi suyiwshilik, biradarliq, dosliq, jamleskenlik, insaniyliq, dawjureklik, batirliq, keleshekke umtiliwshiliq, ar-namis, hurmet-izzet, miyrimlilik sezimlerin rawajlandiriwga jardem beredi.
Mamleketimiz Prezidenti Sh. Mirziyoev bugingi dawir jaslari aldina ulken maqsetli waziypalar qoyip, bunda en daslep shet tilin jetik mengeriwi, sonin menen birge jana innovacion texnologiyalar boyinsha iskerlikti amelge asiriw maseleleri talap etilmekte.
Jamiyetimizdin hazirgi rawajlaniw basqishinda jas awladtin talim-tarbiya islerine kobirek itibar berilip, har bir tarawdin o`z mamani boliwi kerekligindey, balanin ishki dunyasina jol taba aliw maqsetinde talim-tarbiya qurallarinan paydalaniw zarurligi tuwilmaqta. Bunday qurallardin biri - balalar menen qarim- qatnas maselesi bolip tabiladi. Bala til arqali bir-birleri menen aktiv kommunikaciyada boliw, insan omirindegi en tiykargi orindi iyeleydi desek aljaspagan bolamiz. Bunda balanin ruwxiy jaqtan rawajlaniwina ulken tasir korsetilip, koplegen ilimpazlardin tastiyiqlawina qaraganda qarim-qatnas omirde jana bilim, tajiriybe konlikpelerinin payda boliwi tiykargi basqish dep esaplagan.
Qarim-qatnastin har turli qurallari bul, awizeki soylew arqali qarim-qatnas, yagniy o`z pikirin til arqali jetkeriw, jazba tili, bunda jazba turdegi soylesiwler, hareket mimika, imlaw pantomimo, qol hareketi, jestler arqali qarim-qatnaslar jasaw tusiniledi. Qarim-qatnas funkciyalarmda o`z-ara xabarlar almasiw, tarbiyaliq, bir- birlerine o`z-ara tasir korsetiwden ibarat bolip tabiladi. Balalarimizdin har tarepleme kamil insan bolip keleshekte bilimli, aqilli el perzentleri bolip jetilisiwinde shet tillerin olarga uyretip bariwda en ahmiyetli masele bolip tabiladi. Prezidentimiz Sh. Mirziyoev o`z so`zinde «Talim ham tarbiya sistemasinin barshe buwinlari processin bugingi zaman talaplari tiykarinda jedellestiriw birinshi darejeli waziypamizdur»¹ degen edi.
Tarbiyaliq islerdi dawir talabina juwap beretugin jagdayga alip keliw ushin tarbiyanin tiykari bolgan barshe ideyalardi tajiriybede qollaniw maqsetke muwapiq boladi. Sonin ishinde, jas awladti erkin pikirlewge tayarlaw, turmis mazmunin tusinip aliwga komeklesiw, o`zin qadagalawdi qaliplestiriw, shaxsliq turmis maqsetlerine duris bagdarlaniw, olarda rejelestiriw ham amel etiw sezimlerin oyatiw siyaqli jumislardi amelge asiriw maqsetke muwapiq sanaladi. Shanaraq tarbiyasinin o`zine tanligi, onin ahmiyeti, dasturiyligi, milliy ham uliwma insaniyliq ruwxiy qadiriyatlar diziminde tutqan orni shanaraq ortaliginin barkamal awlad ham kamil insan tarbiyasindagi ahmiyetli rolin atap otiw orinli. Usi masele boyinsha juda ahmiyetli bolgan ibratli pikirler bizge miyras bolip jetip kelgen.
Maselen, «Avesto», Aflatun, Arastu, Konfuciy, Farabiy, Ibn Sina, Beruniylerdin miynetlerinde joqari bahalangan.
Kayqawis, Nizamiy Aruziy, Samarqandiy, Saadiy Sheraziy, Abdiraxman Jamiy, Alisher Nawayi, Abdurauf Fitrat, Abdulla Avlaniy siyaqli danishpanlarimizdin shanaraq tarbiyasi maselelerine ulken itibar berip koplegen miyraslar ilimiy dereklerde aytip otilgen. Usi orinda jas awladlarimizdin tarbiyasi jolinda mamleketimizde ulken natiyjeli jumislar amelege asirilip atir.
Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoev «Bizin en ulken isenimimiz, madet-suyenishimiz - bul osip kiyatirgan jas awladlarimiz»² degen edi.
Milletimiz ham xalqimizdin madeniyatin ham bay manawiyatinan sabaq beriwshi, «iygilikli pikir, iygilikli so`z, iygilikli ameliy is» prin cipi «Avesto» jazba esteliklerinin ideyalari ekenligi bizge malim bolip kelgen.
Birinshi Prezidentimiz bul kitap haqqinda «Avesto» usi zamanda bul ayyemgi ulkede ulli mamleket, ulli manawiyat, ulli madeniyat bolganliginan xabar beriwshi tariyxiy hujjet, oni hesh kim inkar ete almaydi», degen bahali pikirlerin aytadi. Bul kitapta zorastrizmnin altin qagiydalarinan biri shanaraq muqaddes dep sanalgan.
Tariyxiy dereklerden bilemiz, belgili Kayqawis «Qabusnama»ni o`z balasina bagishlap jazadi. Akenin o`z balasi tarbiyasi ham keleshegi ushin maslahat shigarmani jaziwi shigis milliyligine tan shanaraqliq tarbiya tiykarlari haqqindagi bilimler toplami bugingi awladlarimizdi tarbiyalawday waziypalardin qatarina kiredi.Kayqawis jaslardi ata-anani hurmet etiwge shaqiradi, olardin o`z perzentleri ushin olimge de tayyar turiwlarin nasiyat etedi. Ata-ana kewlin renjitpew, olardi izzet- hurmet, hamiyshe shiyrin so`zler menen soylew kerekligin uqtiradi. «Oz perzentin seni hurmet etiwin qalesen, sen de ata-anandi hurmet et, sebebi ata-anana qanday is etsen, perzentin de sagan sonday is etedi» delingen. Perzenttin aqilli, dana, oqimisli, yagniy bilimli boliwin ata-anani hurmet etiw menen baylanistiradi. «Har bir perzent aqilli ham dana bolsa, ata-ananin mehir-muhabbatina erisiwinen bas tartpaydi». Kayqawista barliq korsetpeler, jana tuwilgan balaga at qoyiw, keyin aqilli, mehriyban tarbiyashilarga beriw, ulkeygennen keyin kasip-oner uyretiw, oqitip ilimli etiw waziypalari ata-ananin minnetli waziypasi ekenligin korsetedi.
Farabiydin filosofiyaliq pikirinshe, insan jamaatleri ham jamiyet adamlarinin jasawi kamillikke erisiwi ushin zarurli bolgan materialliq ham manawiy mutajliklerdi qanaatlandiriw ushin umtiliwlari natiyjesinde kelip shiqqan. Insan jeke jagdayda hesh qashan baxitli bola almaydi. «Har bir insan o`z tabiyati menen solay duzilgen, ol jasaw ham joqari darejedegi jetiklikke erisiw ushin kop narselerge mutaj boladi, ol bir o`zi bunday narselerdi qolga kirite almaydi, olarga iye boliw ushin insanlar jamaatine mutajligi tuwiladi»³ degen danaliq pikirlerdi aytip otken. Ha’r qanday milletin’ rawajlanıwı ja’miyettegi jaslar qatlamının’ milliy ideya ha’m qa’diriyatlarg’a mu’na’sebeti, onın’ jaslar sanasına qanday ta’sir etip atırg’anlıg’ına ha’m de a’meliy iskerligine qanday ta’rizde su’yeniwıne baylanıslı. Jaslar respublikamız xalqının’ yarımınan ko’bin quraydı. Sonday aq, jaslardın’ milliy ideyanı an’lawı, isenim ha’m iymang’a aylanıwı, qanday jan’a qa’diriyatlar qa’liplestirilgenligi menen de baylanıslı boladı.
Sebebi milliy ideya bir ta’repten, jaslardı o’zinin’ obekti sıpatında qarasa, ekinshi ta’repten jaslar milliy ideyanın’ aldın’g’ı rawajlandırıwshıları ha’m keleshek a’wladqa jetkerip beriwshileri esaplanadı. U’shinshiden, jaslar qanshelli milliy ideya menen qurallang’an ha’m onı an’lap alg’an bolsa, ja’miyet sonshelli rawajlanadı. Bul halat milliy ideya menen jaslardın’ o’z ara baylanıslı ekenligin belgileydi. Basqasha aytqanda, milliy ideya qanshelli mazmunlı, ha’r bir adamnın’ uzaqqa go’zlegen maqset ha’m ma’pleri, na’tiyjede, millettin’ keleshegin belgilewge xızmet qılatug’ın bolsa, onı jaslar sonshelli tez qabıllaydı ha’m og’an salıstırmalı o’zinin’ unamlı mu’na’sebeti qa’liplesedi. Demek, ja’miyet milliy ideologiya arqalı jaslarda qanday ideya ha’m pikirlerdi usınsa, sog’an sa’yke ra’wishte ideyalıq ta’repten shınıqqan, watanpa’rwar, zamanago’y bilimlerdi iyelegen jaslarg’a iye boladı. En’ a’hmiyetlisi sonda, ha’r bir ja’miyette qanday maqsette bolmasın jan’a ideya ha’m kontseptsiyalarg’a salıstırmalı tu’rde jaslar o’zinin’ mu’na’sebetin bildiredi ha’m xalıqtın’ basqa qatlamına salıstırg’anda tezirek qabıllaydı. Sebebi jaslar fiziologiyalıq ha’m psixologiyalıq ta’repten ele qa’liplesiw basqıshında bolg’anı ushın olarda jan’alıqlarg’a degen qızıg’ıw ku’shli boladı ha’m onı isenimge aylandırıw itiyajı ku’shli boladı. Sonday aq, jaslar o’zlerinin’ ja’miyetlik-ruwxıy ha’m basqa ta’replerine ko’re unamsız ha’diyselerge tez beriliwshen’lik, ja’miyettegi o’zgeriwshen’ sha’rayatqa maslasıw qa’diliyetinin’ joqarı ekenligi menen ajralıp turadı. Olar ja’miyettin’ sonday ja’miyetlik toparına tiyisli, olar o’tkir sezimlik biliw qa’biliyetine iye bolıp, so’z benen a’meliyattın’ geyde sa’ykes emes halatların ku’shlirek sezedi. U’lkenler ushın a’detli bolg’an ayrım «a’dalatsızlıq»lar jaslardın’ ele tolıq qa’liplespegen sanasına, du’nyag’a ko’z-qarasına ku’shli ziyan jetkeriwi mu’mkin. Sonın’ ushın ha’zirgi ku’nde jaslar arasında milliy ideya, milliy maqtanısh ha’m ar-namıs penen baylanıslı manawiy-ruwxıy halatlar u’lken a’hmiyetke iye.
Jaslardın’ aldında haqıyqattı aytıwdan qorıqpaw, jalg’anlıqtan qashıw, bar qıyınshılıqlar, mashqalalardı ashıq-aydın bayan etiw lazım. Ha’zirgi waqıtta, ma’mleketimiz basshıları alıp barıp atırg’an unamlı isler ha’m bar bolg’an mashqalalardı sheshiw ushın alıp barılıp atırg’an unamlı isler is ha’reketler ha’m erisilgen a’meliy na’tiyjeler haqqında u’gitna’siyat islerin alıp barıwg’a o’z aldına itibar qaratıw jaslardın’ ja’miyetimiz, ma’mleketimiz,
g’a’rezsizligimizge bolg’an isenimin bekkemlew alımlarımız, aldın’g’ı ziyalılarımız, lektorlarımız, ideologiyalıq isler menen shug’ıllanıwshı barlıq u’git-na’siyatshılardın’ birinshi da’rejeli wazıypası esaplanadı.
Milliy ideyanın’ jaslardı bag’darlawshı, ilhamlandırıw, ullı keleshekke qaray bag’darlaw ushın a’hmiyetli, ta’lim ha’m ta’rbiyada tutqan ornı ha’m roli onın’ turmis haqıyqatlarına, real barlıqqa, xalıq turmısına qanshelli mas ha’m muwapıqlıg’ına qarap belgilenedi.
Turmıs haqıyqatlarına mas kelmeytug’ın, real turmıstan, barlıqtan, xalıq turmısınan, ku’ndelik turmıstan ajralıp qalg’an gu’rrin’lesiwler, lektsiyalar, sa’wbetlesiwler, ushırasıwlar qanshelli sulıw, o’zine tartar, abroylı bolmasın, ba’ribir, onın’ a’meliy na’tiyjesi bolmaydı.
Jaslardın’ ko’z aldında, qa’lbinde turg’an mashqalalardı o’zinde sa’wlelendirmegen, onı qızıqtırıp kelgen sorawlarg’a jeterli da’rejede juwap bermeytug’ın, adamlardın’ ju’regine sezimler salmaytug’ın jıynalıslar ha’m sa’wbetlesiwler, ideologiyalıq isler paydalı emes, ziyan keltiredi, onın’ abroyın tu’s iredi, bunday ushırasıwlarg’a, u’git nsiyatlarg’a jaslar isenbeydi, ıqlas qoymaydı.
Jaslarda haqıyqatqa mayıllıq joqarı boladı, jalg’anshılıq, ko’z boyamashılıq, so’z
benen a’meliyatı basqa bolg’an adamlardan jerkenedi, jek ko’riwshilik ruwxıyatı ku’shli boladı.
Milliy maqtanısh ha’m ar-namıs sezimlerin qa’liplestiriwde xalıqtın’ ma’deniy miyrası, milliy qa’diriyatları, ullı oyshıllardın’ ibratlı turmisi, bu’gingi erisilip atırg’an jen’isler a’hmiyetli. Jas a’wlad sanasına milliy g’a’rezsizlik ideologiyasının’ ja’miyetlk a’dalat tuwralı haqqındag’ı ideyalardı sin’diriwde Abu Nasır Farabiydin’ «Pazıl adamlar qalası», Yusuf Xas Xajibtin’ «Qutadg’u bilig», Nızamulmulktin’ «Siyasatnama», Amir Temur «Tuzukleri», Alisher Nawayının’ «Maxbub ul-qulub» atamalı ataqlı miynetleri tariyxıy-ilimiy derek bolıp xızmet qıladı. Jaslardın’ milliy qa’diriyatlarg’a mu’na’sebeti, milliy ideya tiykarında erkin turmıs, abat ha’m azat Watan qurıw jolındag’ı ha’reketleri, maqset ha’m ma’plerin ulıwmalastıradı, analizleytug’ın, usı ideyalardı bayıtıw ha’m isenim, iymang’a aylandırıw menen baylanıslı.
Bul iskerlikti jolg’a qoyıw ushın to’rt a’hmiyetli ma’selege itibar qaratıw lazım ha’m za’ru’rligi ko’rsetilgen:
Birinshiden, bar halatta, jaqın keleshegimizdin’ rawajlanıw printsiplerin kerek bolsa, ondag’ı unamsız halatlardın’ ja’miyetlik sebeplerin qalıs u’yrenetug’ın ma’mleketlik emes, g’a’rezsiz sho’lkemler iskerligin jetilistiriw, olardın’ imkaniyatlarınan tolıq paydalanıw za’ru’r.
Ekinshiden, tınımsız da’rejede o’zgerip atırg’an, toqtawsız jan’alanıp atırg’an
zaman, turmısımızda ju’z berip atırg’an waqıya, ha’diyse, protsessler, O’zbekstan ma’mleket g’a’rezsizliginin’ ja’miyetlik-ekonomikalıq, siyasiy, huquqıy, ma’deniy-manawiy, marifiyideologiyalıq islerdi ja’ne de jedellestiriw, ulıwma maqset jolında saparbar etiw;
U’shinshiden, milliy ideyanın’ ku’shi bir ta’repten ag’artiwshiliq-u’git na’siyat isleri, onın’ na’tiyjeliligine baylanıslı bolsa, ekinshi ta’repten jaslardın’ ku’ndelikli turmısta dus kelgen mashqalalardı tu’siniwi, olardın’ mu’na’sebetlerine pikirge qarsı pikir menen
ideyag’a ideya menen juwap bere alıw, onı qanday sheship atırg’anlarına tuwrıdan tuwrı baylanıslı. Millet keleshegi, Watang’a kerek bolg’an janın jabbarg’a berip iskerlik ko’rsetetug’ın jaslar bolmasa, milliy g’a’rezsizlik ideyasında ko’zde tutılg’an maqsetlerge erisip bolmaydı. Bul jaslarda milliy maqtnıshtın’ ba’lent bolıwın ta’miynleydi.
Biz ulıwmainsaniy qa’diriyatlar, Shıg’ıs filosofiyası, jetik morallıq-estetikalıq ideallar, milliy da’stu’rler tiykarında ta’rbiya mektebin jaratqan oyshıllarımız bolg’anınan maqtanamız.
Bizge babalarımızdan dinimiz, turmıs ta’rizimiz miras qalg’an. A’ne sonın’ ushın
manawiy qa’diriyatlarg’a itibar beriw, jaslardın’ maqseti ha’m arzıw-u’mitlerine mu’na’sip go’zzal turmıstı qurıw ju’da’ u’lken ja’miyetlik a’hmiyet ka’sip qıladı. Sebebi «Keleshegi ullı ma’mleket, en’ birinshi gezekte, bolajaq puqaralardın’ ma’deniyatı, mag’lıwmatı ha’m manwiyatıhaqqında g’a’mxorlıq qılıwı za’ru’r. Jas a’wladqa azat ha’m abat Watandı miyras qaldırar ekenbiz, olar oyshıllarımızdın’, ma’mleket basshılarının’ ullı islerin dawam ettiriwdi niet qılar ekenbiz, jaslardın’ manawiy oyanıwshılıg’ına a’hmiyet beriw lazım. G’a’plet uyqısınan oyanıp, ayqın na’zer menen kelesheke na’zer taslaytug’ın zaman keldi».
Millet rawajlanıwı, manauiyatı ha’m mag’lıwmaı jetik bilimge iye jaslarg’a baylanıslı. Bolmasa jaslardın’ mankurtlik ha’m tek g’ana pulg’a sa’jde qılıwshı arzan isshi ku’shine aylanıp qalıw qa’wip tuwıladı. Millettin’ keleshegi arzan-girewge o’z ku’shin satatug’ınlar ornına emes, kerisinshe materiallıq ha’m manawiy miyneti, potentsialı joqarı qa’dirlenetug’ın adamlar, o’z turmısın do’retiwshilik ha’m ja’miyet rawajlanıwında unamlı rol oynaytug’ın miynet tiykarında qurg’an jaslarg’a baylanıslı. Keleshegimizge u’mit ha’m isenim u’lken. O’zbekstannın’ kelesheginde ullı ma’mleket bolıwı ushın barlıq sha’rt sha’rayatlar bar: ullı tariyx ha’m bay manawiy miyrasımız bar. Ja’ha’n a’hmiyetine iye ma’deniyattın’ miyrasxorlarımız: watanımızdın’ ıqlımı, ta’biyatı, a’jayıp jer astı ha’m jer u’sti baylıqlarımız esapsız; xalqımız miynetkesh, g’ayratlı ha’m sabırlı; ma’mleketimiz zor intellektual potentsialg’a, bay aqlıy miyrasqa iye. Bul manawiy jemisler ma’mleketimizdin’ tariyxıy tamırları sıpatında keleshekte mol-mol manawiy hasıl beriwine gu’man joq. Bunı jaslar qa’dirlewi, onı rawajlandırıp, mudamı bayıtıp barıwı o’zlerinen keyingi a’wladlarg’a qaldırıw sezimleri ba’lent bolıwı, sonday milliy maqtanısh ha’m ar-namıs olardı jan’a-jan’a jen’islerge, ilim-pa’n sırların iyelewge shaqıradı.
G’a’rezsizlik ma’nisi ha’m a’hmiyetin aytatug’ın bolsaq, bul ja’miyetlik o’zgerislerde jaslardın’ ornı a’hmiyetli. G’a’rezsizlik sebepli jaslardın’ du’nyag’a ko’z-qarası o’zgerdi. Olardın’ maqtanısh, ar-namıs, abroy, juwamkershilik sezimleri ku’sheymekte.
Turmisge ha’m miynetke mu’na’sebeti, Watang’a, ana jerge miyrimi, iyelik ha’m
juwapkershilik sezimi ku’sheydi. Bir so’z benen aytqanda jaslar o’zligin an’lay basladı.
Qanday jerde jasap atırg’anlıg’ımızdı seziw, ulıwma insaniy qa’diriyatlarg’ı umtılıw menen birge, Shıg’ıs filosofiyası, pikirlew nurı ha’mmenin’ kewlinen orın aldı. Milliy da’stu’rlerimiz ha’m urp a’detlerimizdi tiklew ha’m rawajlandırıw printsipi ku’sheydi. İslam dinimizdi qa’dirlew manauiyatımızdı jan’a ma’niler menen toltırıwg’a alıp keldi. Ullı babalarımız ma’deniy g’a’ziynesine haqıyqıy miyraslıq qıla basladıq. Olardan maqtanıw imkaniyatına iye boldıq. Jurtımızdı jasap atırg’an barlıq millet, elat wa’killerinin’ tınısh-inaq jasawı ushın sha’rayat jaratıldı.
Jan’a ja’miyettin’ maqset ha’m ideallarına binaan jan’a a’wlad du’nyag’a ko’z qarası qa’liplespekte. Jan’a ja’miyettin’ qarar tabıwı ha’m rawajlanıwı, o’z gezeginde, manawiy jan’alang’an ha’m qa’liplesken a’wladlar ruwxının’ pa’kleniwinde usınbaqta. Jan’a ja’miyet aldın millet a’rmanında, qa’lbinde pisip jetilisedi. Son’ın ala ol obektiv reallıqqa aylang’an, ken’ ja’ma’a’tshiliktin’ turmıs ha’m rawajlanıw ta’rizin sa’wlelendiriwshi ideya sıpatında qarar taptı. Usı ja’miyet jetistirgen adamlar, ken’ ja’ma’a’tshiliktin’ aldın’g’ı du’nyaqarası ha’m pikirlewine za’ru’rlik sezedi. Bir birinin’ rawajlanıwın belgilewshi ideyalıq faktorlar birligi ja’miyet ha’m ma’mlekettin’ milliy ma’pleri ha’m keleshegin kepillewshi ku’shler bolıp sanaladı. A’ne usı ma’nide respublikamızdı qarar tawıp atırg’an puqaralıq ja’miyetin ha’m usı ja’miyette jasawshı jaslardın’ sanası, du’nyag’a ko’z qarasın o’zgertiw ha’m insaniylastırıw maqsetinde ju’da’ ko’p sharalar ko’rilmekte. İnsan erkinligi ha’m azatlıg’ın kepilewshi O’zbekstan Respublikasının’ Konstitutsiyası qabıl etildi. Qatar universitetler sho’lkemlestirildi, oqıw tiziminde du’nya modelleri, ta’rbiya bag’darında manawiy miyrasımızdın’ en’ aldın’g’ı ha’m insanpa’rwar printsipleri tiykar etip alındı. Ma’mleket ha’m ja’miyet qurılısı ma’selelerin u’yreniw, jetik ta’jriybeli basshı kadrlar tayarlaw maqsetinde O’zbekstan Respublikası Prezidenti janındag’ı ma’mleket ha’m ja’miyet qurılısı Akademiyası sho’lkemlestirildi. Watanımızdın’ Qurallı Ku’shleri ha’m qa’wipsizligin bekkemlew, puqaralardın’ o’z u’yi ha’m is orınlarında tınısh qa’tirjam bolıwı boyınsha shara ilajlar belgilendi; ta’lim tizimimizdegi reformalar zamanago’y litseyler ha’m kollejler belgilendi; jaslardın’ bilim ha’m potentsialların jetilistiriw maqsetinde «Ulug’bek», «Umid», «Ustaz», keyinala «İstedod» fondları du’zildi; O’zbekstan respublikasında kadrlar tayarlawdın’ Milliy da’stu’ri tiykarında ulıwma orta ta’lim, orta arnawlı, ka’sip o’ner ta’limin sho’lkemlestiriw shara ilajları islep shıg’ıldı. Ko’rkem Akademiyanın’ sho’lkemlestiriliwi, İmam İsmail Buxariy, Amir Temur, Babur, Ulug’bek, Baxauaddin Nakshbandiy, al Farg’oniy, Moturidiy, Xuja Axror Baliy siyaqlı milliy ma’deniyatımız darg’alarına bag’ıshlang’an saltanatlar, qurılg’an estelikler jan’a ja’miyettin’ a’melge asırıp atırg’an real manauiy isleri. Olar jan’a ja’miyettin’ ku’sh qu’diretinen u’lgi bolıp g’ana qal may, milliy sana ha’m jan’a du’nya qarastı qa’liplestiriwde, jaslarda milliy maqtanıshtı bekkemlewde ju’da’ u’lken a’hmiyet ka’sip etpekte.