Tema: Berdaq Ǵarǵabay uliniń ómiri hám dóretiwshiligi. Sahra búlbili miynnetleri dáslepki izertlew baǵdarları Jobasi

Shiǵarmada KO’rKemlew qurallanniń qollaniliwiniń ko’gket tili

Berdaqtiń bay ádebiy miyrasmrń neshshe álwan qirlari menen sirlan. Oniń ideyaliq KO’rKemliK ózgesheliKleri, jámiyetliK siyasiy Kóz-qaraslan, omin filosofiyahq piKirleri, tariyxiy shiǵarmalanniń KO’rKem tili, stilliK ózgesheliKleri, qosiq qurilisi him basqada máseleler Oz aldma arnawli izertlewler dóretiwdi talap etedi.

Shayir dóretiwshiliginiń ózgesheliKleri oniń dunyaǵa Kóz-qarasi him turmisti su’wretlew usili ol ómir su’rgen zamanindaǵi, jámiyetliK, tariyxiy jaǵdaylarǵa baylanisli bolatuǵinliǵi belgili. Shayir ózi su’wretlemeKshi bolǵan uqiyani yaiBerdaqtiń shiǵarmalarinda epitetler anaǵurlim dárejedegi orin iyeleytuǵin-liǵin Kóremiz. Misali: zalimlardiń ovine jábirlew- zulimm ayta Kelip:
„Sonday bolsa da jumir bas,
Jarilmadi bul qara tas - deydi.
Bunda ,,jumir“ degen sóz epitet. Taǵi da bul tu’rde xaliqtiń „Tas janlsa da, bas jarilmaydi“ degen naqilm Ku’tá orinli qollanǵan.
„Kewil degen - qizil gu’l, Sóylese sayrar qizil til. „Jabinnan qara Ku’nlerim“
Bul Keltirilgen u’zindilerdegi „qara“, „qizil“ degen sózler turaqli epitetler. Biraqta Berdaqtiń shiǵarmalannda epitetKe qaraǵanda teńewler menen metaforalar anaǵurlim Kóp ushirasadi. Berdaqtm’ shiǵarmalannda teńewler „day-dey“, „tay-tey“ jalǵawlari arqali ham „yańli“, „qusap“, „megzer“, „Kibi“ degen sózler arqali jasaladi. Misali:
„Jigit bolsain arislanday tuwilǵan, Xizmet etKil udayma xaliq ushrn.
„Lashin Kibi KóKKe uslnp"
Berdaqtm’ shiǵarmalannda, ásirese, metaforalar Kóp qollaniladi. Metafora degenimiz almastiriw mánisinde qollamlatuǵin sózler. Metafora bir nárseni sirtqi yii islui uqsasliǵina qarap eiinslii nársege bara-bar qoyiw, yamasa bir nárseniń orrnna eiinslii nárseni almastirip qoyip su’wretlew. Máselen, „Arislan edi Ernazar biy“ degende Ernazar biydi arislanǵa bara-bar qoyadi. Bul jerde „arislan edi“ sózleri metafora. Berdaqta metaforalar Kóbinese ,,edi“, ,,boldim“ him basqada qosimsha sózler menen jasaladi. Berdaqta biz mmaday metaforalardi Kóremiz.
„JigitliK degen nar eKen,
Ǵ arriliq degen jar eKen.“
„Altin hirbir aytqan sózim,
Sózim emes - oldur ózim".
Berdaqtiń wmor him satairaliq shiǵarmalarinda ironiya menen sarKazm Kip ushiraydi. ironiya degenimiz misqil, ermeK „astarli sóz". Bunda sózdiń sirtqi qurilisi bir nárseni u aid bir adamdi maqtap otirsa da, ishKi mazmuni boyinsha haslmda ol nárseni misqil, ermeK etip maqsaralap otirsa burn - ironiya deymiz. Misali, Berdaq „Siqmar eKen" degen qosiǵrnda A’limbay degen siqmar baydin toyǵa shaqirǵan qonaqlarǵa tamaq bermey ash qoyǵanliǵm misqillap, ermeK etip, maqsaralap bilay deydi:
„Ziyneti sonmńday artti,
Qonaqlann dim jaritti, On bes ara tabaq tartti, Nesibe sol bolǵan eKen".
Mine bunday etip su’wretlew ironiya boladi. SarKazm іgopіuapsh’ joqan tu’ri. Bunniń da tiyKarǵi mánisi turmistaǵi hádiyselerdiń jaman, jerKenishli jaqlann masqaralaw, Ku’liw. Biraqta ironiya menen sarKazmniń ayirmasi - eger ironiyada sózdiń sirtqi qurilisi ashiq tu’rde KesKin bolmastan, maqtaǵan siyaqli bolip, bu’rKelgen „astarli soz“ bolip Keletuǵm bolsa, sarKazm bir nárseni ashiqtan-ashiq masqaralaydi. SarKazm ironiyaǵa qaraǵanda ótKir ashshi til menen beriledi. Berdaqtiń shiǵarmalanndaǵi sarKazminiń u’lgileri usmday Kórinisleri menen belgili. Berdaqtin qosiqlariniń qurilisi silaviKaliq qosiq qurilisrna jatadi. Bui sistema qosiq qatarlairnidaǵi buwrn saninin birdey boliwrna tiyKarla-nadi. Bunday qosiq qurilisiniń belgisi - uyqas ham qosiq irǵaqlariniń buwnaq-larǵa bóliniwi bolip tabiladi.
Berdaqtin qosiqlarinin ózgesheligi - shayir, ádette shiǵarmaniń Keyninde sol shiǵarmadan belgili juwmaq shiǵarip, oniń tiyKarǵi ideyasrn aship beredi. Sonin menen bige KópshiliK shiǵarmalannda avtor óziniń atm atap Kórsetedi, geypara shiǵarmalannda onin qay jili jazilǵanin Kórsetedi.