Tema: Buxgalteriya provodkasi haqqinda tu’sinik

Tema:
Buxgalteriya provodkasi haqqinda tu’sinik
Reje:
Kirisiw
1. Buxgalteriya jazıwları (provodkalari)
2. Isbilermenlik operatsiyası
3. Buxgalteriya jazıwı, esaptı belgilew
Juwmaqlaw
A’debiyatlar dizimi

Kirisiw
Mámleketti jánede rawajlandırıw hám rawajlanǵan mámleketlikler dárejesine jetkeriw maqsetinde qabıl etilgen bul hújjettiń úshinshi jo’nalisinde belgilengen ekonomikanı rawajlandırıw hám liberallastiriliw ústin turatuǵın jo’nelisleri boyınsha wazıypalar atqarıwı tayarlanıp atırǵan kadrlar sapasına da baylanisli bolıp tabıladı.
Bunday ústin turatuǵın wazıypanı orınlaw ekonomikanıń rawajlanıwın zaman talaplarına maslastırıp, rawajlandirip barıwdı talap etedi.
Hár bir xojalik jurgiziwshi subiekt o’z iskerliginiń paydalılıq dárejesin mudami analiz etiwge hám ámelge asırılıp atırǵan processlerdiń esabın tuwri shólkemlestiriwleri zárúr.
Bul sharayatta, buxgalteriya esabınıń áhmiyeti úlken bolib, udan jáne de ónimli paydalanıw zárúriyatı artıp baradı.
Sebebi, naǵız ózi tarawlar ekonomika subiektleriniń aytıp o’tilgen talaplardıń atqarılıwında zárúrli orindi iyeleydi.

Buxgalteriya jazıwları (provodkalari):

Buxgalteriya esabın júrgiziwde óz-ara dizimge alıw usılı qollanıladı.
Ápiwayı sózler menen aytqanda, óz-ara dizim hár qanday ekonomikalıq operatsiyanı keminde eki óz-ara baylanıslı esaplarda sáwlelendiriw usılı esaplanadı.
Birinshi jazıw bir esaptıń depetiga kóre, basqa esaptıń krediti boyınsha birdey muǵdarda ámelge asıriladı.
Buxgalteriya jazıwların qanday qılıw kerek Buxgalteriya jazıwların dúziw ushın ekonomikalıq operatsiya ótkeriletuǵın eki esaptı anıqlaw kerek.
Esap nomerleri tuwrısında qarar qabıl etkenden keyin, qanday esap -kitap etiledi hám qanday kredit beriliwi kerekligini túsiniw kerek.
Buxgalteriya jazıwların tuwrı jazıw ushın tuwrı esaplardı tańlaw etarli emes, sonıń menen birge, qanday túrdegi túrlerdi biliwińiz kerek.
Esap -kitaplar aktiv, passiv, tranzit, balanslı, sonıń menen birge shártnama hám kontrpassiv bolıp tabıladı.

Aktiv esaplar kompaniyanıń aktivlerin sáwlelendiretuǵın esaplardı óz ishine aladı.

Aktiv esaplar tek depet balansına iye, sol sebepli aktivlerdiń ósiwi málim bir esaptıń depetida sáwlelendiriledi hám kreditda tómenlew gúzetiledi.
Passiv esaplar aktivlerdiń dáreklerin hám kárxananıń minnetlemelerin sáwlelendiredi-bul ustav kapitalı, kreditler, bólistirilmegen dáramatlar, kreditler, basqa shólkemler aldındaǵı qarızlar hám basqalar.
Passiv esaplar mudamı kredit balansına iye, sol sebepli passivlardin’ ósiwi esaplardıń krediti boyınsha sáwlelendiriledi hám depetida pasayadi.
Buxgalteriya esabı ekonomikalıq operatsiyanı sáwlelendiredi. Ekonomikalıq operatsiya kárxananıń balansına tásir etedi.
Bul tásirdi 4 gruppaǵa ajıratıw múmkin:
A+ A- bir aktivdiń ósiwi basqa aktivdiń tómenlewine alıp keledi;

P+ N- bir passiv artpaqtası basqa passivdin’ tómenlewine alıp keledi;

A+ N+ aktiv hám passiv artpaqtası menen de artadı ;
A+P- aktivdiń hám passivdin’ tómenlewi.

Mısal keltiraylik Óndiris shıǵarıwdan tayın ónimler bazaǵa ótkerildi, esap -kitap qılıw kerek:

depit 2810 -kredit 2010.

Bul ekonomikalıq operatsiya nátiyjesinde tek aktivdiń dúzilisi ózgeredi hám balans ózgeriwsiz qaladı.

Endi biz ush bul situatsiyani kórip shıǵayıq, ekonomikalıq operatsiya tásiri astında tek minnetlemeler quramı ózgeredi.
Mısal ushın, jeke dáramat salıǵın xızmetkerdiń mıynet haqınan ustap turıw.

Tómendegi buhgalter provodka boladı :

depit 6710 -kredit 6410.

Bul ekonomikalıq operatsiya tek passiv quramına tásir etedi hám balans ózgermeydi.

Tovarlardı satıp alıwda olar keyingi provodkani qılıwadı : depit 2910 -2990 -kredit 6010.

Bul mısalda ózgerisler aktivde hám passivda júz boladı. hám aktiv hám passiv azayıp baratuǵın aqırǵı mısal.

Mısal ushın, esap nomerden jetkezip beretuǵınǵa qarız tólew: depit 6010 -kredit 5110.
Buxgalteriya jazıwı (buxgalteriya jazıwı, esaptı belgilew) - esapqa alınǵan ob'ektler jaǵdayınıń ózgeriwi tuwrısında qaǵaz jurnalında yamasa kompyuter maǵlıwmatlar bazasında jazıw.
Ol ádetde depetlangan hám kreditlangan buxgalteriya esabı ob'ektiniń xarakteristikaınan, sonıń menen birge, ózgeriwdiń cifrlı xarakteristikalarınan, mısalı, muǵdarı hám bahasınan ibarat.
Eki qıylı, biraq ekonomikalıq tárepten baylanıslı bolǵan buxgalteriya esabı boyınsha bir waqtıniń ózinde teń muǵdarda xojalıq operatsiyaların dizimnen ótkeriw usılı.

Buxgalteriya jazıwları - bul óz-ara jazıw qaǵıydasına muwapıq bir-birine sáykes keletuǵın buxgalteriya esapbetlerinde ekonomikalıq fakt summasın sáwlelendiriw tártibi.

Baslanǵısh hújjetlerde belgilengen xojalıq faktidin’ mazmunı, qaysı buxgalteriya ob'ektlerine tásir etiwi menen belgilenedi;
schyotlar korrespondensiyasi anıqlanadı (qaysı schyotdin’ depeti, qaysı schyotdin’ krediti tásir kórsetedi); buxgalteriya jazıwları dúziledi.
Isbilermenlik operatsiyası tómendegi túrdegi daǵazalar boyınsha esaplanıwı múmkin:
ápiwayı jazıw - bir schyot depetlanib, ekinshisi kreditlangan jazıw; quramalı jazıw - bir schyot (yamasa bir neshe schyotlar) depetlangan hám bir neshe schyotlar (yamasa bir schyot) kreditlangan jazıw.
Buxgalteriya esabınıń tábiyaatına kóre, tómendegiler de ámeldegi: real (rasında júz bergen biznes operatsiyaları, faktlar, hádiyselerdi sáwlelendiriw ushın);

shártli (buxgalteriya esabı metodologiyasidin’ nátiyjesi, eger tiykarınan operatsiya ámelge asırilmagan sonda da, yaǵnıy kórsetkishlerdi ótkeriw yamasa anıqlawtırıw);

anıqlawshı (ońlaw hám depetlash boyınsha esap -kitaplar daǵı ayırmashılıqlar):
qosımsha daǵazalar - ápiwayı sıyada ámelge asıriladı, olardıń muǵdarı esapbetler boyınsha aylanbanı asıradı;
teris jazıwlar - qızıl sıya menen dúziledi hám jámi summalardı esaplawda qızıl muǵdar shiǵarıladı.