Tema; Maǵlıwmatlar bazasın basqarıw sistemaları. Maǵlıwmatlar bazası arasında baylanıs ornatıw Joba: I. Kirisiw

Maǵlıwmatlar bazasın basqarıw sistemasınıń túrleri.
MBBSlar áwladlar boyınsha ajıratıladı. Birinshi áwlad MBBSları (XX ásirdiń 60-70 jılları) ierarxiyalıq hám tarmaqlı modellerge tiykarlanǵan, ekinshi áwlad MBBSlarına relyacion sistemalar tiyisli. Úshinshi áwlad MBBSları maǵlıwmatlardıń quramalı strukturaların hám maǵlıwmatlar pútinligin támiynlewshi rawajlanǵan qurallardı qollawı, ashıq sistemalarǵa qoyılatuǵın talaplardı qanaatlandırıwı kerek.
MBBS túrleri tómendegilerge bólinedi:
Ierarxiyalıq MBBS – informaciyanı terek tárizli kóriniste qollap-quwatlaydı.
Ierarxiyalıq MB oraylasqan strukturaǵa iye, yaǵnıy informaciya qáwipsizligin ańsat túrde qadaǵalaw múmkin. Tilekke qarsı, zárúr bolǵan jazıwlardı saqlawdıń “urıq-aymaq” qatnasıqları fizikalıq tártipte bir jazıwdan basqa jazıwǵa ótiwde ámelge asırıladı. Terektiń ortasında jaylasqan jazıwlar basqa tárepte jaylasqan jazıwlardan tezirek anıqlanadı.
Tarmaqlı MBBS – Tarmaqlı model MBBS ierarxiyalıq modeldi keńeytiredi, jazıwlar ortasındaǵı kóp baylanıslardı toparǵa ajıratadı. Logikalıq kóz qarastan baylanıs – bul jazıwdıń ózi emes. Baylanıslar jazıwlar ortasındaǵı qatnasıqlardı ańlatadı.
CODASYL specifikaciyasına tiykarlanıp tarmaq modeli DDL di hám DML di qollap-quwatlaydı. (DDL- Data Definition Language – maǵlıwmatlardı anıqlaw tili). (DML- Data Manipulation Language- maǵlıwmatlardı qayta islew tili). Bular arnawlı tiller bolıp, MB strukturasın anıqlawda hám sorawnamalardı dúziwde qollanıladı.
Tarmaqlı model bar jazıwlar ortasında baylanıslardı ornatıwda pútinlikti buzıw hám dublikat qılıwdı talap etedi. Berilgen maǵlıwmatlardı sáykes tablicalarǵa ózgerttirmey sáykeslendirip jazıwı menen baylanıstırıw múmkin.
Relyacion MBBS- joqarıdaǵı modellerge salıstırsaq, model MBBS serverinen joqarǵı dárejedegi quramalıqtı talap etedi. Bul bolsa programmalastırıwshınıń maǵlıwmatlardı basqarıwda quramalı operaciyalardan (ierarxiyalıq hám tarmaqlı modeller kebi) qutqaradı.
MB relyacion modelinde tablicalardı oraylasqan banki bolıp, kópshilik paydalanıwshı tárepinen maǵlıwmat alıwda hám kiritiwde bir waqıttıń ózinde qáwipsizlikti támiynleydi. Tablicalardıń qatarında maydan bólimi maǵlıwmatlardan quralǵan bolıp, tikkeley jazıwlarǵa baylanısadı, qalǵan bólimi basqa tablicalarda jazıw menen baylanısadı.
Jazıw ortasındaǵı baylanıslar relyacion modeldiń ózgesheligi bolıp esaplanadı. MBBS relyacion modeli informaciya hám strukturaǵa qaramlı bolmaydı. Jazıwlar óz-ara baylanıslı emes, bir jazıw ózgerttirilgende basqa jazıwlarǵa tásir etilmeydi, MBBS strukturası ózgerttirilgende MB da isleytuǵın qosımshalardı kompilyaciya qılıw shárt emes. MBBS relyaciyasında SQL tili qollanıladı hám berilgen waqıt momentinde qıdırıwdı payda etedi.
Proektlestiriw hám ekspluataciya sistemasında maǵlıwmat qayta islep shıǵıwda MB pútinligin támiynlew tiykarǵı másele bolıp keledi. Pútinliktiń buzılıwı tekte operatordıń informaciya kiritiwdegi qátesi bolıp qalmay, balki isshi sistemanıń buzılıwıda bolıwı múmkin. Isshi sistemadaǵı jumıstıń orınlanbawı bazı-bir operaciyalar orınlanıp, bazı-birewleriniń orınlanıwı úlgerilmegenligi halatınan kelip shıǵadı. Pútinlikti buzılıwı maǵlıwmatlardı kiritiwde yamasa tuwırılap kiritiwde relyacion operaciyalardı (proekciyalawda, jalǵawda) orınlawda payda bolıwı múmkin.
Pútinlik mashqalasın sheshiw, MB da maǵlıwmatlardıń tuwrılıǵın qálegen waqıtta támiynleydi, maǵlıwmat isenimligin tekseriw qaǵıydalarınan paydalanıp MB tablicasına haqıyqıy bolmaǵan maǵlıwmat kiritilip ketpewi arnawlı kórsetkishler toplamı dep ataladı. Pútinliktiń buzılıwı maǵlıwmatlardı kiritiwde yamasa tuwırılap kiritiwde relyacion pútinlikti sheklew, maǵlıwmatlar bazası dárejesinde qaǵıydalardı avtomatik ornatadı, qay waqıttada operator tablicadaǵı maǵlıwmattı óshirse yamasa ózgerttirse ǵana tekseriw avtomatik túrde orınlanadı. Eger bazı-bir sheklewler buzılsa operaciyalar toqtatıladı.
Pútinlikti sheklew informaciya xarakteristikaların sáwlelendiredi hám predmet tarawındaǵı ózgesheliklerdi anıqlaydı. Pútinlikti sheklew maǵlıwmat obekt maydanına kortejlerge (qatar, jazıwlar), qatnasıqlarǵa (tablicalar, fayllardı), fayllar ortasındaǵı baylanıslarǵa tiyisli.
Pútinlik shekleniwin qadaǵalawda eki túrdegi shekleniw qollanıladı. Bir waqıttıń ózinde, hám keyingige alıp qoyılǵan shekleniwler. Keyingige qoyılǵan pútinlik shekleniwler operaciya dawamında emes, operaciya akırında jumıstıń orınlanıwın tekseredi. Keyingige qoyılǵan pútinlik sheklew tranzakciya túsinigi menen baylanıslı. Bul shekleniwlerge buxgalter provodkası háreketinde xızmet etewi mısal boladı. Pútinlikti sheklewdi qadaǵalaw ámelde kóp waqıttıń alıwı múmkin. Sheklew buzılǵanında ǵana berilgen maǵlıwmatlar tekserilse, pútinlik shekleniwi buzılıwına alıp kelmeydi. Pútinlik shekleniwi predmet tarawına baylanıslı bolıp hám tekserilip kórilgende infologik modeline jazıladı.

Paydalanılǵan ádebiyatlar

1)Www.sukachoff.ru

2)WWw.terabayt.uz
3)Www.multimedia.uz