Tema: Mathlab programmasınıń ulıwma kórinisi. Reje: mathlab programmasın iske túsiriw. Mathlab interfeysi

TEMA: Mathlab programmasınıń ulıwma kórinisi.
REJE:
1. MATHLAB programmasın iske túsiriw.
2. MATHLAB interfeysi.
3. MATHLAB programmasınıń múmkinshilikleri.
Mathlab bul waqıt sınaǵınan ótken matematikalıq esaplardı avtomatlastırıw sistemalarınan biri bolıp tabıladı. Ol matritsalıq ámellerdi qóllawǵa tiykarlanǵan. Mathlab sózi MATrix LABaratory sózleriniń qısqartpası bolıp matritsalıq laboratoriya degen mánisti ańlatadı. Matritsalar quramalı matematikalıq esaplawlarda, tiykarlanıp, sızıqlı algebra máselelerin sheshiwde, dinamikalıq sistemalar hám obiektlerdi modellestiriwde keń qollanıladı.
Mathlab sisteması - bul MathWorks firması tárepinen islep shıǵılǵan matritsaliq laboratoriya bolıp tabıladı. Házirgi waqıtta Mathlab qánigelestirilgen matritsalıq sistema shegaralarınan shıǵıp, universal integrallasqan kompyuterde modellew sistemasına aylandı. Ulıwma alǵanda Matlab matematikalıqtıń rawajlanıwı dawamında tóplanǵan matematikalıq esaplawlar boyınsha tájiriybelerdi ózinde sáwlelengenlestirgen jáne onı grafik vizual hám animatsiya quralları menen uyqaslastırǵan.
Mathlab - texnikalıq esaplawlar ushın joqarı dárejedegi programmalastırıw tili bolıp tabıladı. Onıń jetiskenligi - texnikalıq máseleler ushın múmkinshiliklerin keńeytiwden ibarat. Házirgi kúnde onıń 14 keńeytpe (versiya)si bar. Matlab - bul ózine esaplaw, vizuallash, másele hám sheshimler matematikalıq formaǵa jaqın formada ańlatılatuǵın qolay ortalıqta programmalastırıwdı alǵan texnikalıq esaplarǵa mólsherlengen úlken ónimliliktegi sistema bolıp tabıladı.
MathLabdı tómendegilerde paydalanıw múmkin: matematikalıq esaplawlar ; algoritmler jaratıw ; maǵlıwmatlardı analiz, izertlew qılıw hám vizuallaw; ilimiy hám injenerlik grafika ; interfeysti islep shıǵıw, sondayaq, grafik interfeysti jaratıwda da. Mathlab bir neshe jıllar dawamında túrli paydalanıwshılarǵa mólsherlengen halda rawajlandı. Universitet ortalıǵında ol matematika, mashina qurılıwı hám pánniń túrli tarawlarında islew ushın standart úskeneden ibarat edi. Kóbinese MathLabda programmalardıń toolboxes dep atalıwshı qánigelestirilgen toparına zárúrli áhmiyet etiledi. Olar Mathlab paydalanıwshılarınıń kóbisi ushın júdá zárúrli, sebebi ol qánigelestirilgen metodlardı úyreniw hám qóllawǵa múmkinshilik beredi.
1. Mathlab tili. Bul ob'ektke mólsherlengen programmalastırıw aǵısların, funkciyaların, maǵlıwmatlar quramın, kirgiziw-shıǵarıwın hám qásiyetlerin basqarıwlı matritsalar hám dızbeklerdiń joqarı dárejedegi tili bolıp tabıladı. Bul ápiwayı hám quramalı qosımshalar jaratılıwna múmkinshilik beredi.
2. Mathlab ortalıǵı. Bul paydalanıwshı yaki Mathlab programmisti isleytuǵın úskene hám qurallardıń jıyındısı bolıp, ózine Mathlab jumısshı keńisliksinde ózgeriwshilerdi basqarıw, maǵlıwmatlardı kirgiziw-shıǵarıw, sonıń menen birge fayllardi hám qosımshalardı jaratıw, baqlaw hám retlew ushın qollanılatuǵın qurallardı óz ishine aladı.
3. Basqarılıwshı Mathlab grafika. Bul grafik Mathlab sisteması bolıp, ózine eki hám úsh ólshewli maǵlıwmatlardı vizuallaw, suwretlerdi, animatsiyanı hám kórsetiw grafikların qayta islew ushın mólsherlengen joqarı dárejedegi buyrıqlardı aladı. Ol sonıń menen birge, ózine Mathlab qosımshalar ushın paydalanıwshınıń Grafiklı Interfeysi (GUI) jaratıwdaǵı sıyaqlı, grafikanıń sırtqı kórinisin redaktorlaw múmkinshiligin beretuǵın tómen dárejedegi buyrıqlardı aladı.
4. Matematikalıq funkciyalar kitapxanası. Bul jıyındı, sinus, kosinus, kompleks arifmetika sıyaqlı elementar funkciyalardan, tez ǵana Fur'e almastırıwı sıyaqlı quramalı esaplaw algoritmlarınıń keń kompleksinen ibarat.
5. Programmalıq interfeys. Bul Si hám Fortranda Mathlab menen óz-ara tásir etetuǵın programma jazıw múmkinshiligin beretuǵın kitapxana bolıp tabıladı. Ol ózine MathLabdı esaplaw úskenesi retinde shaqırıp, Mathlab (dinamikalıq baylanıs ) dan programma shaqırıw hám Mat-fayllar jazıwın oqıwǵa mólsherlengen qurallardı aladı. Olar MATHLAB, Simulink, Toolbox, Blockset sistemaları bolıp tabıladı. MATHLAB komponenti sistema yadrosı bolıp tabıladı, Simulink bloklı modellestiriwge múmkinshilik jaratıwshı komponenta, Toolbox, Blocksetlar bolsa MATHLAB hám C MATHLAB sistemasın ornatıw júdá ańsat bolıp bunda paydalanıwshı ózine kerekli paketlerden paydalanıwı, yaǵnıy olardan ózine kerekli paketler sistemasın payda etiwi múmkin. MATHLAB sisteması ornatılǵanda Jumısshı stolda MATHLAB sistemasınıń úsh ólshewli grafik kórinisindegi belgisi payda boladı. MATHLAB sistemasın jumısqa túsiriw ushın áne sol belgige tıshqanshanı basıw jetkilikli.
MATHLAB interfeysi.MATHLAB interfeysin tómendegi aynalar quraydı.
• Command Window ( Buyrıqlar aynası) - tiykarǵı ayna
• Command History (Buyrıqlar tariyxı )
• Current Directory (Ámeldegi papka )
• Workspace (Yaddıń jumısshı tarawı )
• Command Window (buyrıqlar áynegi) - MATHLAB interaktiv sistemasınıń tiykarǵı aynası bolıp, bunda paydalanıwshı “soraw beredi”, sistema bolsa “juwap beredi”.Bunda tómendegi hallarǵa toqtalamız:
1. Sistemanıń “sorawdı qabıllawǵa tayın” ekenligi belgisi qatar bası daǵı” belgisi esaplanadı.
2. Paydalanıwshı “soraw beredi” (tekstti kiritedi) hám Enter tuymesin basadı.
• Command History (buyrıqdar tariyxı ) - bul aynada “aldınǵı sorawlar”, atap aytqanda qáteleri kestesi keltiriledi. MATHLAB ni jumısqa túsiriwde hám islew processinde aldın berilgen “sorawlar”ni qaytarıw múmkin, onıń ushın Command History aynasında kerekli “soraw” ústinde tıshqanshanı eki ret shertiw etarli. Sonıń menen birge, “soraw” yamasa “sorawlar”ni Command Window ga ótkeriw múmkin.
• Current Directory (ámeldegi papka ) - bul aynada MATHLAB instrumentler áynegi panelinde Current Directory dıń ashılatuǵın kesteinde kórsetilgen papkanıń ishindegiler kórsetiledi.
• Workspace (yaddıń jumısshı tarawı ) - bul aynada MATHLAB den shıǵıwge shekem bolǵan hám Workspace jumısshı yadında saqlanıp atırǵan ámeldegi ózgeriwshiler kestesi kórsetiledi. MATHLAB aynası menyusınan buyrıqlar wazıypası :
• File (fayl) - paydalanıwshınıń faylları menen islewge jóneltirilgen;
• Graphics (grafik ) - ámeldegi grafik aynasında grafik múmkinshiliklerden paydalanıwǵa jóneltirilgen;
• view (vid) - Workspace yadı tarawı ishindegilerdi kóriwge móljerlengen;
• Depug (sazlaw ) - programmalastırıw rejiminde islewge mólsherlengen buyrıqlar ;
• Desktop (stol) - MATHLAB áyneklerin shólkemlestiriwge mólsherlengen buyrıqlar;
• Window (ayna ) - tez aktivlestiriletuǵın ashıq áynekler kestesi;
• Help (járdem) - MATHLAB dıń járdem sistemasına shaqırıq etiwge mólsherlengen.
MATHLAB dıń járdem sisteması. MATHLAB dıń járdem sisteması paydalanıwshılarǵa tómendegi járdem qurallarından paydalanıw imkaniyatın beredi:
• Elektron maǵlıwmat sistemaları ;
• Kórsetiw mısalları. MATHLAB dıń járdem sistemasına help buyrıǵı járdeminde shaqırıq etiledi. Bul buyrıqtıń formatı : Help, Bul jerde - MATHLAB ob'ektiniń standart atı : buyrıqlar, funksiyalar. MATHLAB dıń qálegen funksiyası haqqında maǵlıwmat alıw ushın help buyrıǵı jazıladı. Mısalı, help sin buyrıǵı Sin(x) funksiyası haqqında maǵlıwmat beredi.
Argumentlar hám ańlatpa :
• Belgilew operatorı járdeminde paydalanıwshı tárepinen belgilengen parametrlerge: x= 5.
• Shep tárepinde - ózgeriwshen atı úlken hám kishi háripler menen parıq etedi.
Y=(2 - x) / ( x + 3) : belgilew operatorınıń oń tárep ańlatpasın ózgertirmeydi.
• Ańlatpada belgilew operatorı tabılǵan bolsa, onıń ma`nisi esaplanıp hám ózgeriwshen ans ( juwap ushın ) sistemasında jaylastırılǵan boladı.
• Ans ózgeriwshisi arqalı jańa sóz dizbegilerdi anıqlawı ushın paydalanıw múmkin z:= ans
* 3. "; " Eger belgilew operatorı orınlaw bolsa ramzi, nátiyje tákirarlanıwı emes; keri jaǵdayda ekranda kórsetiledi:
Operatorlar :
• Sóz dizbegilerdi toplaw operatorı tárepinen paydalanıw múmkin:
• + qosıw
• - ayırıw
• * kóbeytiw
• / bolıw
• ^ dárejege kóteriw
Relational operatsiyalar
< den kishi
<= kishi yamasa teń
> úlken
>= úlken yamasa teń
== teń
~= teń emes
Logikalıq operatsiyalar & hám| yamasa ~ bunday emes 0 - ótirik (false) 1 - ras (true). Arifmetikalıq operatsiyalar hám munasábetler salıstırǵanda ústin turatuǵın tómenlew & hám | yamasa ~ bunday emes 0 - ótirik (false) 1 - ras (true) .
MathLabdıń múmkinshilikleri. Mathlab versiyalarınıń múmkinshilikleri Matlab tiykarlanıp tómendegi wazıypalardı orınlaw ushın isletiledi:
• matematikalıq esaplawlar ;
• algoritmlardı jaratıw ;
• modellew;
• maǵlıwmatlardı analiz qılıw, vizuallastırıw ;
• ilimiy hám injenerlik grafikası ;
• qosımshalardı islep shıǵıw hám basqalar.
Mathlab 4. x versiyasınıń múmkinshilikleri Matematikalıq esaplawlar salasında :
• matritsaviy, vektor hám logikalıq operatorlar ;
• elementar hám arnawlı funkciyalar ;
• polinomial arifmetika;
• kóp ólshemli dızbekler;
• jazıwlar dızbekleri;
• yacheykalar dızbekleri.
• Sanlı usıllardı ámelge asırıw tarawında:
• differentsial teńlemeler;
• bir ólshemli hám kóp ólshemli kólemlerdi esaplaw ;
• sızıqlı bolmaǵan algebraik teńlemelerdiń kórenlerin anıqlaw ;
• bir neshe ózgeriwshi funkciyalardı optimallaw ;
• bir ólshemli hám kóp ólshemli interpolyatsiya.
Programmalastırıw salasında :
• 500 den artıq biriktirilgen funkciyalar ;
• ekilik hám tekstli fayllardı kirgiziw,shıǵarıw;
• C hám FORTRANda jazılǵan programmalardı qollaw;
• Mathlab ámellerin C hám C++ tillerindegi programma tekstlerine avtomatikalıq túrde qayta kodlaw ;
• tipik basqarıwshı strukturalar. vizuallastırıw hám grafika salasında :
• eki hám úsh ólshemli grafikanı jaratıw múmkinshilikleriniń bar ekenligi;
• maǵlıwmatlardı vizual analiz qılıwdı ámelge asırıw.
• MatLabdan sırtqı qurılmalar menen maǵlıwmat almasıw ushın jańa interfeys (izbe-iz port ); Simulink júzden artıq biriktirilgen bloklarǵa iye. Bloklar hám wazıypalarǵa mas halda gruppalarǵa bólingen: signallar dárekleri, qabıllawshılar, diskret, úzliksiz, sızıqlı bolmaǵan, matematikalıq funkciyalar hám kesteler, signallar hám sistemalar. Paydalanıwshılar blok hám bibliotekalar jaratıw funkciyasına iye bolǵanlıǵı sebepli Simulinkda qosımsha túrde keńeyiwshiler bloklar bibliotekasini payda qılıw múmkin. Biriktirilgen hám paydalanıwshı bloklardıń funktsionallıǵın sazlawdan tısqarı belgi (znachok) hám dialoglardan paydalanıp paydalanıwshı interfeys payda etiwda múmkin. Arnawlı mexanik, elektr hám programmalıq komponentlerdiń (motorlar, ózgeritkishler, servo-qaqpaqlar, taminlash dárekleri, energetikalıq kurilmalar, filtrler, shinalar, modemlar hám boshka dinamikalıq kompanentlar) islewin modellestiriwshi bloklar jaratıw múmkin. Jaratılǵan bloktı keleshekte paydalanıw ushın bibliotekada saqlap qoyıw múmkin.
MATHLAB ni jumısqa túsiriw. MATHLAB ni Windows operatsion sistemasında instalyatsiya qılıw waqtında Pusk - Programmi menyusında MATHLAB belgisi ornatıladı. Sonday eken, MATHLAB ni Windows operatsion sistemasında jumısqa tuihirish ushın Pusk - Programmi menyusında ornatılǵan MATHLAB belgisinen paydalanamız.
MATHLAB sistemasınıń tiykarǵı aynası tómendegishe kóriniste bolıp, tómendegi
bólimlerden ibarat :
➢ Bas bet qatarı ;
➢ Tiykarǵı menyular qatarı ;
➢ Úskeneler paneli;
➢ Jumısshı tarawdıń;
➢ Buyrıqlar jumısshı beti;
➢ Aqırǵı jazılǵan komandalar dizimi;
➢ Jaǵday qatarı.
Tiykarǵı menyular qatarı tómendegi menyulardan ibarat:
➢ File — fayllar menen islew menyusı ;
➢ Edit — redaktorlaw menyusı ;
➢ view — úskeneler panelin shıǵarıw hám jabıw menyusı ;
➢ Web — Internet dárekleri menyusı ;
➢ Windows — áynekler menen islew menyusı ;
➢ Help — málimleme menyusı ;
Menyu buyrıqları :
Fayllar menen isleytuǵın standart buyrıqlardı óz ishine alǵan File menyusınıń 1-qatarı New buyrıǵı bolıp, ol jaǵdayda M-file, Figure, Model, GUI bar.
• New+M-file - jańa M-file jaratıw
• New+Figure - jańa figura (grafik ayna ) jaratıw
• New+Model - jańa model jaratıw
New+GUI - jańa FGI ( Paydalanıwshınıń Grafiklı Interfeysi) ni jaratıw .
Arifmetik ámeller: Simvol Operatsiya . Mısal
+ Qosıw 2 + 3
− Ayrish 2 − 3
∗ Kóbeytiw 2 ∗ 3
/ Bolıw 2/3
sqrt(x) Kvadrat kóreni astında rem(x) Sheksiz sheshim (−∞)
log(x) Natural logorifm angle(x) Pútkil mániske pútinlew
log10(x) Onlıq logorifm
Blanks (n) - n ta boslıq belgisinen ibarat (yaǵnıy bos ) qatardı qaytaradı
int2 str (n) - pútkil sannı qatarǵa aylantıradı
num2 str (n) - Haqıyqıy sandı qatarǵa aylantıradı
deplank (s) - kórsetilgen s qatarda kereksiz boslıqlardı alıp taslaydı
index (s, t) - kórsetilgen s qatarda t qatar astı birinshi ret payda bolatuǵın poziciyanı qaytarıp beredi.
rindex (s, t) - kórsetilgen s qatarda t qatar astı aqırǵı ret payda bolatuǵın pozitsiya qaytarıladı.
strcmp (s1, s2) - eger kórsetilgen eki s1 hám s2 qatarları birdey bolsa, 1 nomeri qaytarıladı. Keri jaǵdayda 0 nomeri qaytarıladı.
strrep (s, x, y) - x qatar astınıń s qatarındaǵı barlıq kiriwlerin y qatarına almastıradı.
bin2 dec (s) - qatar kórinisinde súwretlengen ekilik sanǵa uyqas keliwshi onlıq sandı qaytaradı ;
dec2 bin (n) - berilgen teris bolmaǵan onlıq sanǵa uyqas keliwshi ekilik sandı qaytarıp beredi, qatar kórinisinde;
Dec2 hex (n) - berilgen teris bolmaǵan onlıq sanǵa uyqas keliwshi on altılıq sandı qatar kórinisinde qaytarıp beredi;
hex2 dec (s) - qatar kórinisinde suwretlengen on altılıq sanǵa uyqas keliwshi onlıq sandı qaytarıp beredi;
estr2 num (s) - s qatardı sanǵa aylantıradı .

Paydalanılǵan ádebiyatlar.
1. M.Aripov, M.Muhammadiyev. Informatika, informasion texnologiyalar. Oliy o‘quv yurti talabalari uchun darslik. Toshkent, TDYuI., 2005 y.
2. Ғуломов С.С. ва бошқалар. Ахборот тизимлари ва технологиялари. -Т.: Шарқ нашриёти, 2000 й.
3. M Aripov, B Begalov va boshqalar. Axborot texnologiyalari. “Noshir”, Toshkent, 2009y.
4. Р.Хамдамов ва бошқалар. Таълимда ахборот технологиялари. Услубий қўлланма. “Ўзбекистон миллий энциклопедияси”, Тошкент, 2010 й.