Tema: Palız eginleri zıyankesleri hám oǵan qarsı gúres sharalari Joba

Tema: Palız eginleri zıyankesleri hám oǵan qarsı gúres sharalari
Joba:

• 
  Palız eginler zıyanlı organizmlerge qarsı gúres ilajları
  
• 
  Zıyankeslerge qarsı uyqaslasqan gúres sistemasi
  
• 
  Biologiyalıq gúres usılı, rawajlanıwı biotsenoz daǵı organizmlerdi óz-ara munasábeti
  
• 
  Juwmaq
  
• 
  Paydalanılǵan ádebiyatlar
  

Kirisiw
Awıl xojalıq eginlerinen mol payda alıw hám jetiwtirilgan paydanı tolıq saqlap qalıw daǵı tiykarǵı faktorlardan biri zıyankes, kesellik hám otaqlardan ximoya qılıw bolıp tabıladı.
Insaniyat bir ǵana zıyankes sebepli hár jılı 203, 7 mln. tonna - dán, 228, 4 mln. tonna - qant láblebi, 23, 8 mln. tonna - kartoshka, 23, 4 mln. tonna - palız eginleri, 11, 3 mln. tonna - mıywe paydaın kem alar eken
Ekenin aytıw kerek aqırǵı jıllarda barlıq awıl xojalıq eginlerinen, atap aytqanda baǵlar, júzim baǵılar, palız eginleri, palız eginlerinen jetkiliklishe ónim alıw tiykarǵı maqsetlerden biri, olarǵa túrli zıyankes, kesellik qozǵawtıwshıların hám otaqlardı jetkezip atırǵan zálellerin waqıtında saplastırıwdan ibarat esaplanadi.
Ósimliklerdi zıyanlı organizmlerden uyqaslasqan halda qorǵaw o'zoldiga zıyankes hám kesellik qozǵawtıwshıların ekonomikalıq zálel keltiriw norması shegarasında saqlawdıń múmkinshiligi bolǵan barlıq (agrotexnikalıq, fizikalıq, mexanik, biologiyalıq, karantin, hám taǵı basqa ) usıllardan nátiyjeli paydalanıwdı óz aldına maqset etip qóyadı.
Ósimliklerdi uyqaslasqan qorǵaw (integrated pest suppession) sózinen alınǵan bolıp zıyanlı organizmlerdi ámeldegi usıllardan paydalanǵan halda joytıw mánisin ańlatadı.
Uyqaslasqan qorǵawdıń tiykarǵı wazıypaları ónimdi ekonomikalıq, ekologiyalıq hám isletilingen záhárlerdiń ósimlik ónimlerindegi qaldıq muǵdarı talaplarına juwap beretuǵın tárzde qorǵaw bolıp tabıladı.
Asrimizning 50-jıllarında «Uyqaslasqan qorǵaw» sózi kóplegen ilimiy gúzetshiler tárepinen hár túrlı anıqlama bernishiga qaramay, ósimliklerdi ósiw sharayatları saqlanǵan halda ondaǵı zıyankeslerdi qirib taslaw emes, bálki zálel keltirmeytuǵın muǵdarda uzaq múddet saqlap turatuǵın sharalardı izlewden ibarat esaplanadi.
Ósimliklerdi uyqaslasqan qorǵawǵa hár tárepleme jaqınlaw sózinen kelip shıqqan dáwirden baslap túrli rayon ózgerislerge dus keldi.
Barinen burın uyqaslasqan qorǵaw teoriyası hám ámeliyatında basqa sózler de usınıs jetilgen edi. Atap aytqanda zıyanlı shıbın-shirkeylerdi qiradigan barlıq gúres ilajları qollanılǵanda insektitsidlar átirap ortalıqqa zálel jetkizbewa onı kompensatsion usılı dep atawdı 1957 jılda Sandler usınıs etken edi. Keyinirek 1967 jılda Gollandiyalıq alım Feuiter tárepinen «gormonik» yamasa «gormonlashtirilgan» gúres sózi usınıs etildi, lekin bul sóz qabıl etińmadi.
Keyininen 1971 jılda Matus «yangilangan gúres» sózin usınıs etdi.
Dáslepki waqıtta uyqaslastırılgan gúres biologiyalıq hám ximiyalıq gúresti birgelikte qóllaw usılı formasında tushunilgan. Bunda hasası itibar agrobiotsenozdagi paydalı janzatlarǵa zıyan jetkezbeytuǵın preparatlarni tańlawǵa, qayta islew sanın hám muǵdarın kemeytiwge qaratılǵan.
Házirgi waqıtta átirap ortalıqtı qorǵaw kózqarasınan ósimliklerdi uyqaslasqan qorǵaw eń qolay ilaj bolıp tabıladı. Bul ilaj birpara zıyanlı túrlerdi qirib taslawdan ibarat emes, bálki átirap ortalıqqa zálel jetkezbeytuǵın halda olardıń sanın eń kem muǵdarda saqlap turıwdı óz aldına maqset etip quyadi. Bunday jantasıw ósimliklerdi qorǵaw ilgeri jol quyilgan pestitsidlarni jabılasına qóllaw aqıbetlerin tamamlawǵa múmkinshilik beredi.
Keyinirek sol zat anıq bolıp qaldıqı agrobiotsenozdagi basqa janzatlar rawajlanıwın inabatqa almay turıp, bólek túrlerge qarsı gúres ilajları ótkeriw múmkin emes eken. SHu sebepli «uyg'unlashtirilgan gúres» usılında sonday qural hám usıllardı qóllaw kerek, olar tekǵana zıyanlı janzatlardı óltirsin, bálki paydalı túrlerdiń saqlanıwın hám aktivligin asırsin.
Bul gúres jolları aldıngilaridan usınıń menen parıq etediki, pestitsidlar menen qayta islew kóbinese zıyankeslerdiń anıq muǵdarın esaplamay turıp qirib taslaw ilajların ótkermaslikni, bul sharalardı tek zıyanlı shıbın-shirkeyler normaınan joqarı bolǵan táǵdirdagina talap etedi.
Birpara jaǵdaylarda gúres ilajların atızlardıń tek zıyankes muǵdarı oǵada kóp bolǵan orınlardaǵana ótkeriledi.
Ósimlik zıyankeslerine qarsı gúresiwshi gúres ilajları parazit hám jırtqısh shıbın-shirkeyler hám basqa zıyanlı organizmler sanın basqarib turıwshı faktorlardı esapqa alǵan halda ótkeriw talap etiledi.

1.