Tema: Samarqand tarixi Joba

Samarqantdaģi tarixiy estelikler

Samarqand — jáhándıń eń áyyemgi qalalarından biri, Rim, Afina, vavilonlardin qatarlası bolıp tabıladı. Ótken zamandıń shayırları hám tariyxchilari onı anıq «Shıǵıs jánnetmakon baǵı», «Jer júzi», «Shıǵıs áleminiń bahasız eń jaqsı ǵáziynesi», «Jáhán mámleketlerdiń bezegi», «Shıǵıstıń Rim sıyaqlı qalası»… hám taǵı basqalar sıyaqlı gózzal uqsatishlardi biykarǵa baǵıshlamagan edi. Samarqand payda bolǵan Zarafshon dáryası oypatlıqsınıń tábiyiy aǵıl-tegilligi «Avesto» dıń múqaddes qosıqlarında maqtalgan edi. Eramızdan aldınǵı 1-mıń jıllıqtıń ortalarında grek dárekleri Samarqand qalası haqqında atınıń Marokand formasında aytıp ótkenler, orta ásirler dáwirinde áyyemgi Samarqandtin qarabaxanaları Afrosiyob dep atalatuǵın boldı. Samarqand qalası haqqında eń birinshi jazba pikir eramızdan aldınǵı 329 jılǵa tiyisli, ol waqıtta Iskandar Zulqarnayn basshılıǵındaǵı grek-makedon lashkarlari onı basıp alǵan. Eramızdıń birinshi ásirlerdinde qala qúdiretli Kangyuy mámleketi húkimranlıǵına túsip qalǵan edi.

vI—vII ásirlerde Samarqandda turk hoqonligi menen jaqın baylanısda háreket etken ishxiy hukmdorlari taxtga shıqqan. vII ásir aqırında - vIII ásir basında arabistiloshilarińniń lashkarlari payda boldı.

1220 jıl báhárinde qalanı Chingisxonnin áskerleri qolǵa alıp, onıń áyyemgi jayine shekem buzib taslaǵanlar. XIv ásir — Xv ásirdiń ortalarında Samarqandnin ekonomikalıq, siyasiy hám materiallıq ómiriniń jańa kútá úlken rawajlanıwı júz beredi. Naǵız ózi dáwirde Temur tárepinen jaratılǵan, volgadan Gang dáryasnashekem, Tyan-Shan dizbesinen Bosforga shekem yastanib jatqan úlken mámlekettiń paytaxtı retinde Samarqand jáhánda ataqlı boladı. Ámir Temur paytaxtı Samarqandni gózzal qalaǵa aylandırıwdı árman eter edi.

Indiya, Afganistan, Iran, Siriya, Kavkaz artı mámleketleri, Turkiyaǵa etken hár bir áskeriy júriwden ol Samarqandga eń sheber arxitektorlar, zergerler hám oqımıslılardı alıp keler edi. Óz mámleketi ishinde Temur jaratıwshı dóretiwshi edi. Ol súwretshiler hám shayıralr, oyshıl hám ilimpazlardı saqıylar menen qollap -quwatlar edi. Bul minez-qulıq keyinirek onıń aqlıǵı - Mırza Ullıbekka da ótedi, onıń bes ásir aldın jaratılǵan juldızlar katalogı hám kartası dúnyanı házir de tańlanıwda qaldıradi.

Áyne Temuriylarnig húkimranlıǵı dáwirinde Samarqand ózinnig eń joqarı kámalıge jetken edi. Evropa mámleketleriniń hukmdorlari bul qalanı zıyarat qılıwdı ózleri ushın sharapatlı dep bilgenler.

Samarqand — tań qalǵanday qala. Bul jerde hár bir tas, jarlıq yamasa suw háwizi - ótken zamannan so'ylovchi tiri bir ertek, qalanıń hár bir qalanıń bir bólegi (gúzarı yamasa máhellesi) óz ańızların bolǵanday shejiresi sıyaqlı saqlap keledi. Geyde hár bir Samarqandlıqtıń kewiline áziz bolǵan qandayda bir bir tariyxıy waqıya yamasa jay xam ańızlarǵa ko'miladi.
Zamanagóy Samarqand - holisinin sanı hám aymaǵınıń úlkenligi, sanaat áhmiyetine kóre Ózbekstannıń Tashkentten keyingi ekinshi orında turıwshı qalası bolıp, jáhán turizminin orayı bolıp tabıladı. Ol Zarafshon dáryasınıń orta aǵımı shep qirg'og'ining adirli bóleginde jaylasqan.
Tábiyaattıń ózi Samarqandga gózzal ıqlım hám taza suw sawǵa etken - ol ózbek tiykarınıń jánnetmakon jerinde qáddi kótergen. Samarqandnin ıqlımı kontinental-subtropik ıqlım. Bultsiz kúnnin sanı jılına 155, quyash charaqlagan saatlar jıyındısı 2916, jıldıń ortasha temperaturası +13, 4, yanvar sheshe - 0, iyul sheshe +26. Absolyut minimum -27, absolyut maksimum +45. Xalqı 364, 3 mıń adamdi quraydi. Qalanıń tiykarǵı suw dáregi Zarafshon dáryası, Dargom, Siyob, Shaudar salmaları bolıp tabıladı.