Tema: Sùwretlew iskerligi shiniģiwlarin shòlkemlestiriw

Tema: Sùwretlew iskerligi shiniģiwlarin shòlkemlestiriw
Joba:

1. 
   Sùwretlew iskerligi shiniģiwlarin shòlkemlestiriw
   
2. 
   Túrli jas gruppalarda súwretlew iskerligi shınıǵıwların ótkeriw.
   
3. 
   Tárbiyashınıń shınıǵıwǵa tayarlıǵı.
   

Túrli gruppalarda súwretlew iskerligi shınıǵıwların shólkemlestiriw.
Súwretlew iskerligi shınıǵıwları – bul súwret salıw, ılay, applikaciya, qurıw-soǵıw shınıǵıwları. Bul shınıǵıwlar mektepke shekemgi bilimlendiriw mekemesiniń barlıq gruppalarında anıq bir waqıtta, kún tártibi tiykarında shólkemlestiriledi.
Kishi gruppada jıldıń basında onsha úlken bolmaǵan toparlar menen, jıldıń ekinshi yarımınan baslap pútkil bir gruppa menen shólkemlestiriledi. Kishi gruppada shınıǵıwlar jıldıń birinshi yarımında 5-7 minuttan áste-aqırın 10-15 minut sóylew tiline shekem sozılıp barıladı.
Kishi gruppada 15-20 minut sóylew tiline shekem;
Orta gruppada 20-25 ;
Úlken gruppada 30-35 minut;
Tayarlıq gruppada 30-35 ótkeriledi.
Súwretlew iskerligi shınıǵıwların nátiyjeli shólkemlestiriw, oǵan zárúr bolǵan materiallardı óz waqtında tayarlawǵa da baylanıslı boladı.
Bul tayarlıq jumısları tómendegilerden ibarat:
1) Tárbiyashı súwret hám applikaciya shınıǵıwı ushın kerekli úlkenliktegi hám reńdegi qaǵaz betlerin tayarlaydı (súwret-lenetuǵın predmettiń dúzilisine qarap). Qaǵaz betine aldınnan arqa tárepine balalardıń ismi, fami-liyası, shınıǵıw ótkeriletuǵın sáne jazıp qoyıladı.
2) Tárbiyashı aldınnan qálem ushların shıǵarıp qoyadı (álbette 4-5 qálem artıqsha tayarlap qoyıladı).
3) Úlken tayarlıq gruppalarında balalar kóbirek akvarel boyawın qollanadı. Aldınnan boyawlar hóllengen bolıwı tiyis. Qıl qálemler jaqsılap juwıladı.
4) Shınıǵıw ushın shúberekler, ıdıslardı tayarlaw zárúr. Suw bankalarǵa shınıǵıw baslanıw aldınan quyıladı.
5) Applikaciya ushın reńli qaǵaz toplamı tayarlanadı (artıq shamuǵdarda).
6) Jelim ster (unnan tayarlanadı), yaki jelim.
7) Ílay jumısı shınıǵıwları háptede bir márte tayarlanadı, polietilen plёnkalarda saqlanadı. Tárbiyashı hár bir bala ushın ılay úzindisin qoyıw ushın taxtashalar, úlken tayarlıq gruppaları ushın kórgizbeler, háreketleniwshi taxtashalar tayarlaydı, qurǵaq yaki ıǵal shúberekler beriliwi kerek.
8) Plastilin de reńi boyınsha tayarlanıp, reńli mayda bóleklerdi soǵıw processinde beriledi. Kóbirek úlken gruppalarda beriledi, aldınnan ıssıda jumsartıp qoyıladı.
9) Mektepke shekemgi bilimlendiriw mekemesinde kórgizbeli materi-allar bolıwı tiyis. Mısalı: predmetler, oyınshıqlar, illyustraciyalar, xalıq ámeliy dekorativ óneri úlgileri.
10) Hár bir gruppada balalar jumısınıń analizi ushın kórgizbeler bolıwı kerek. Shınıǵıw ushın zárúr bolǵan materiallardıń hár biri anıq, bir jerde, jumıs túrlerine qarap saqlanıwı kerek, náwbetshiler bunda olardı shınıǵıw ushın tayarlay alıwı tiyis.
11) Orta gruppadan baslap balalarda tárbiyashı menen birgelikte shınıǵıwǵa tayarlanıp, náwbetshilikke tartıladı.
Hár bir gruppada, hár bir bala yaki náwbetshiler wazıypalardı tár-biyashı tárepinen rejelestiriledi.
Kishigruppada. Tárbiyashı grupp-pada balalardı shınıǵıwdan keyin óz ornın tártipke salıwǵa, yaǵnıy qalǵan ılaydı, qılqálemdi, salfetkanı, qálemdi tárbiyashıǵa beriwge úyrenedi. Jıldıń basında tárbiyashınıń ózi materiallardı tayarlaydı, soń ayrıqsha balalardı materiallar tayarlawǵa qaratadı. Bul náwbetshilik emes, alayırım balalar ushın tapsırmalar beriw esaplanadı. (jıl dawamında tárbiyashı barlıq balalardı miynet tapsırmaların orınlawǵa tartıwı tiyis). Shınıǵıwdan soń balalar, hár bir óz stollarındaǵı zatlardı aldın ulıwma stolǵa alıp keliwge úyrenedi, soń tárbiyashıóz járdemshileri menen qılqálemlerin juwadı, salfetkalardı jıynap aladı.
Orta gruppada. Orta gruppada da jıldıń basında tap kishi gruppa sıyaqlı tapsırmalar beriledi. Jıldıń ekinshi yarımında tárbiyashı balalardı náwbetshilikke qaratadı. Olar bankalarǵa suw quyadı, boyawlardı qoyıp shıǵadı hám basqalar. Shınıǵıwdan soń boyawlardı ornına alıp barıp, suw hám qılqálemlerdi juwıp, ornına qoyadı.
Úlken gruppada. Úlken gruppadaǵı náwbetshiler stol hám stullardıń qay tárizde turǵanın qadaǵalap, shınıǵıwdan soń stollar ústin tazalap shıǵadı, olar ılay, boyawdı, qılqálemlerdi stol ústine qoyıp shıǵadı. Jelimde qoyıp shıǵadı. Taxtashalardı jıynap, banka-lardı juwıp ornına qoyadı, qayshılardı tarqatıp, shınıǵıwdan soń jıynap shıǵadı.
Tayarlıq gruppasında. Bul gruppada náwbetshilikke úlken erkinlik beriledi. Tárbiyashı balalarǵa, náwbetshilerge shınıǵıw ushın neler kerek bolıwın aytadı, náwbetshiler olardı tayarlaydı.
Tárbiyashınıń shınıǵıwǵa tayarlıǵı.
Shınıǵıwdı baslawdan aldın, tárbiyashı álbette ózi tańlaǵan natura, oyınshıq, illyustraciya hám ózi balalarǵa qayjerde turıwı kerekligin anıqlap aladı. Shınıǵıwdan aldın tárbiyashı álbette salıwdı, ılaydan soǵıwdı, qıyıwdı shınıǵıwı tiyis. Bul bolsa tárbiyashıǵa onı súwretlewdiń jıl hám quralların anıqlap alıw hám qay bir quramalı bólegi ústinde kóbirek islewdi hám balalardıń dıqqatında usı jerge kóbirek tartıw imkanın beredi. Shınıǵıwǵa tayarlanıw processinde tárbiyashı metodikalıq ádebiyatlarǵa múrájáát etedi, qaysı bir metod hám usıllardı qollanıw múmkinligi ústinde isleydi. Tárbiyashı shınıǵıwdı shólkemlestiriwge tayar bolǵannan keyin, balalardı oyın iskerliginen áste tálimiy iskerligine kóshirip ótedi. Shınıǵıwdı shólkemlestiriw dáwiri bir eki minutı quraydı. Bul ayırım shınıǵıwǵa qarap túrlishe shólkemlestiriliwi múmkin.
Mısalı: balalardı súwretlewi kerek bolatuǵın predmet yaki illyustraciyalardı kóriwdi, kishkenelerge bolsa, sol nárse menen oynawı, qolı menen tiyiwi múmkin boladı. Kishi gruppadan baslap balalar áste-aqırın, shawqımsız, stol átirapına otırıwǵa úyretiledi. Shınıǵıwdıń túrine hám mazmunına qarap, balalar túrlishe ótkeriliwi múmkin. Mısalı: kishi gruppada yarım ay tárizli formada ótkeriw múmkin. Bunda tárbiyashı hár bir balanı kóredi hám járdem kórsetiw maqsetinde hár biriniń aldına barıwı múmkin.
Barlıq shınıǵıwlar úsh bólimge bólinedi:
Shınıǵıwdıń baslanıwı – tapsırmanı túsindiriw;
- Shınıǵıwdıń barısı – tapsırmanıń balalar tárepinen orınlanıwı;
- Shınıǵıwdıń juwmaǵı – balalar menen islengen tapsırmanı analizlew.
I hám II bólimler balalardıń jası hám tapsırmaǵa qarap 2-5 minut sóylew tiline shekem dawam etiwi múmkin, 1-bólimde tárbiyashı balalarǵa olar orınlaytuǵın tapsırmanı málim etedi. Tárbiyashınıń túsindiriwi emocional, dóretiwshilik keypiyat tuwdırıwı tiyis. 2-bólimde tárbiyashı balalardı berilgen tapsırmanı orınlawǵa kirisiwin tekseredi. Bala jumısı arasında pauza bolmasın, bala bir tapsırmanı orınladıma, keyingisine dárhal ótiwi, orınlawın baqlaw tiyis. Shınıǵıw dawamında balalar tınısh islewge, óz orınlarınan sorawsız turmawǵa úyrenedi. Úlken gruppadaǵı balalar dáslep tárbiyashınıń ruxsatı menen, keyin ózleri suwdı, qılqálemdi óz ornına qoyadı. Kishi gruppada balalar erkin bolmaǵanı ushın kóbirek tárbiyashınıń ózi balalar aldına kelip turadı. Orta gruppadan baslap balalar tárbiyashıǵa qolların kóterip, múrájáát etiwge úyrenedi. Balalar áste-aqırın óz betinshe islewge úyretip barıladı. Bar bolǵan qıyınshılıqlardı ózleri sheshiw jolların úyrenip baradı. Shınıǵıwdıń tamamlanıwına 5 minut qalǵanda balalar eskertiledi. Bul buyım kishi gruppa balaları ushın artıqsha esaplanadı, sebebi olar ele bul baylanıstı iyelemegen boladı. Kishi gruppadan baslap balalarǵa jumısın aldınıraq tamamlaǵan bolsa, ózi jáne súwretti element penen bayıtıwdı usınadı.
Shınıǵıwdıń juwmaǵı–balalar menen islengen tapsırmanı analizlew. Tárbiyashı jumıstı tamamlawdı qatań usınsa, balalar barlıǵı jumıstı tamamlawı hám tárbiyashı kúnniń ekinshi yarımında balalarǵa óz jumısların tamamlap alıwǵa imkan jaratıwı tiyis. Balalar jumısın analizlew áhmiyetli metodlardan biri bolıp esaplanadı. Balalar jumıslarınıń analizi tálim-tárbiyalıq áhmiyetke iye. Balalardıń jumısları diywalı gazeta etip qıstırıladı. Balalar diywalı gazetadaǵı jumısların jaqsılap kórip shıǵadı. Tárbiyashı balalardıń pikirlerin soraydı hám balalar jumıslarına ulıwma baha beredi. Shınıǵıwdan soń balalarǵa óz jumıs-ların kórip shıǵıw ushın jáne bir márte imkaniyat jaratıp beredi. Eger shınıǵıw sozılıp, waqıt qalmasa, seyilden keyin yaki kúnniń ekinshi yarımında ámelge asırıw múmkin. Balalar jumıslarında tárbiyashı ata-analar ushın múyesh shólkemlestiredi hám balalar jumısların ol jerde keyingi shınıǵıwǵa shekem qaldırıladı. Álbette, olar dáslep jaqsılap bezetiledi. Olardı túrlishe bezetiw múmkin. Eger múyesh shólkemlestiriwdiń ilájı bolmasa, balalar jumısınan albom islenedi. Bir betten bir adamǵa ajıratıladı hám bettiń ústine konvert jabıstırıladı. Balanıń ismi jazıp qoyılıp, usı konvertke balanıń hár bir orınlaǵan jumısı qoyıladı.Aralas jastaǵı gruppalarda shınıǵıwdı shólkemlestiriw ózine tán qásiyetke iye bolıp tabıladı. Bul gruppanı 2-3 joqarı gruppaǵa bólip, hár biri ushın óziniń baǵdarlama mazmunı anıqlanadı. (balalardıń barlıǵı, birgelikte, bir waqıtta, bir iskerlik penen shuǵıllansa da).

Bilim – mektepke shekemgi tárbiya jasındaǵı balalardı elementar bilimler sisteması menen tanıstırıwda, mektepke shekemgi bilimlendiriw mekemeleri ushın islep shıǵılǵan baǵdarlamalarda názerde tutılǵan kónlikpe hám tájiriybelerdi qáliplestiriwde jetekshi roldi oynaydı. Bilim beriw processinde balalarǵa jańa bilimlerdi turaqlı berip barıw, olar toplaǵan túsiniklerdi anıqlaw hám sistemalastırıw, balalardıń biliw processleri hámde pikirlew jedelliklerin rawajlandırıw ámelge asırı-ladı. Bilim – eki tárepleme process: shınıǵıwlar baqlanar eken, tárbiya-shınıń bilim beriw iskerligin, onıń balalarǵa tásir etiw imkaniyatların hámde balalardıń juwap beriw reakciyaların, oqıw háreketleri sapasında bahalaw áhmiyetli bolıp esaplanadı.Tálim processi balalardıń fizikalıq, ruwxıy, miynet hám estetikalıq rawajlanıwlarına hár tárepleme tásir kórsetedi. Tálim processiniń áhmiyetli wazıypası onıń balalarǵa tárbiyalıq, ulıwma tálim tásirin (baqlawshılıq, zeyinlilik, aqılıy, sóylew hám háreket jedelligi, óz betinshelik, dóretiwshilik baslamanıń rawaj-lanıwın) anıqlaw bolıp tabıladı. Pedagog hár bir shınıǵıwda tálim hám tárbiyanıń ózara baylanısqan wazıypaların ámelge asırıwdı este saqlawı áhmiyetli bolıp esaplanadı. Mısalı, balalarǵa súwret salıw usılların túsindirer eken, ol balalarǵa predmetti izshil analizlewdi, kórgenlerin súwretlewdi, háreket usılları haqqında aytıwdı, boyawdan tártipli payda-lanıwdı, dostına kesent bermewdi, aqırında barlıq nárseni ózi ornı-ornına alıp qoyıwdı úyretedi. Súwretlew iskerligi shınıǵıwlarında balalardıń sırtqı qorshaǵan dúnya haqqındaǵı túsinikleri qanday ekenligin, olar óz pikirlerin erkin ayta alıwın, olardıń sózlik baylıqları qanday ekenligin anıqlaw múmkin. Balalardaǵı ruwxıy túsinik dárejesin islengen jumıslardı bahalawı hám sol sıyaqlılardaǵı pikirleri hámde replikalarınan bilip alıw múmkin. Demek, kórilgen hár bir shınıǵıwlarda baǵdarlamanıń barlıq bólimleri boyınsha balalar menen alıp barılǵan jumıstıń dárejesi tap aynadaǵı sıyaqlı sáwlelenedi. Tárbiyashı ótkeretuǵın hár qıylı shınıǵıwlardıń tabısı úsh shártke: baǵdarlamanı jaqsı biliwge, tálim metodikasın iyelegenlikke, óz gruppa-sındaǵı balalardıń jas hám individual qásiyetleri hámde imkaniyatların biliwge baylanıslı boladı. Tárbiyashını qadaǵalaw hám oǵan járdem kórsetiw ushın mektepke shekemgi bilimlendiriw mekemesi baslıǵı barlıq jas gruppalarınıń baǵdarlamasın hámde tálim metodikasın biliwi, mektepke shekemgi tárbiya jasındaǵı balalardıń psixo-fiziologiyalıq qásiyetlerin túsiniwi, jańa ilimiy tájiriybeler hám eń aldınǵı pedagogikalıq tájiriybeden xabardar bolıwı kerek

Ádebiyatlar
1. F.R.Qodirova Bolalar nutqini rivojlantirish nazariyasi va metodikasi ruhiy omillari. T.: “ISTIQLOL”,2006y.
2. F.R.Qodirova Bolalarni chet tilga o‘rgatish nazariyasi va metodikasi. T.: “ Sano-standart” 2009y.
3. S Q. Shodiyeva . “O’rta guruh bolalari nutqini o’stirish“ o‘quv qo‘llanma T.: “O‘qituvchi” 1993 yil.
4 .D.R. Babayeva “Nutq o‘stirish metodikasi” T.: Fan va texnalogiyalar 2009yil.
5. D.R. Babayeva “Nutq o‘stirish nazariyasi va metodikasi” o‘quv qo’llanma TDPU 2016yil.
6. D.R. Babayeva “Nutq o’stirish nazariyasi va metodikasi” Darslik TDPU 2018yil.
7. Edited by Mary Rafferty “Abrief review of approaches to oral language developme nt” USA 2014