Tema: Taza jaziw panine qoyilatugin talaplar

NUSXA KÓSHIRIW USULI.
Bul metodtı hárip formasın tuwrı oyda sawlelendire almaǵan, jazıwda dápter sızıqlarınan tómenge túsip yamasa shıǵıp ketetuǵın oqıwshılar ushın qóllaw múmkin. Mısalı, bir oqıwshı úlken B hárıbin jazıwda qatege jol qoyǵan bolsa, oqıtıwshı olardı noqatlar menen ańlatpalap dápterge qálemde jazıp kórsetedi, oqıwshı bolsa onıń ústinen sıya menen yurgizib shıǵadı. Bul usıl oqıwshınıń sol haqqındaǵı oyda sawlelendiriwin keńlew qáliplestiredi. Bul usıldıń unamlı tárepleri menen birge unamsız tárepleri de bar. Bunday shınıǵıwlar tek qol háreketin ósiriw ushın járdem beredi tek. Uzaq múddet bunday usılda jazǵan balalar háriplerdiń formasın ǵárezsiz yamasa úlgine qaray jazıwda
qiynaladilar.
OYLAW ORQALI JAZÍW USULI.
Joqarıda kórsetip ótilgen usıllar menen bir qatarda, balalarǵa oyda sawlelendiriw arqalı hawada háriplerdiń formasın jazdırib shınıǵıw etdiriladi. Oqıtıwshı doskada jazıp kórsetken hárip yamasa baylanısıwlardı, oqıwshılarǵa qanday etip jazıwdı, ruchkani hawada háreketin kórsetip, oqıwshılar oyda sawlelendiriw payda etganlaridan keyin dápterge jazıwǵa ruxsat etedi. Bunday shınıǵıwlar oqıwshılardıń qızıǵıwshılıqların o'stiradi hám de fizikalıq shınıǵıwlardı da orınlaw imkaniyatın beredi.
Biraq oqıtıwshı bul usıldan paydalanıwda klasstaǵı barlıq oqıwshılardıń qol háreketi qanshellilik tuwrı yamasa nadurıs ekenligin teksera almaydı, bir neshe oqıwshınigina gúzetip tiyisli kórsetpe bere alıwı múmkin. Hárip hám olardıń elementlerin analiz qılıwdı túrlishe ámelge asırıw múmkin. Háriplerdi elementlerge ajıratıp analiz qılıw, hár birháripting neshe elementten dúzilgenligin, qanday formaǵa iye ekenligin, bul elementler basqa háripler menen baylanısıwında qanday kóriniske ıyelewin oqıwshılar tasawur etediler. Biraq ápiwayılastırılgan háripler alfaviti kún háriplerdi elementlerge ajratmay, bir pútkil formada jazıwdı usınıs etedi. Mısalı, kishi v hám b háripleri hesh qanday elementlerge ajratilmay bir pútkil formada jazıladı. Ayırım háripler bir neshe elementten shólkemlesken bolıp, olar bir pútkil formada jazıladı, biraq oqıtıwshı onıń neshe elementten ibarat ekenligin tek eskertip ótiwi múmkin.
Mısalı, kishi 1 hám m hárıbiniń birinshi elementi birdey formaǵa iye, biraq kishiháripda bir tagi qıstırıp qoyıwlı kishi tayaqsha bolsa, kishi sharfida eki tagi imoqli tayaqsha bar. Bul jerde tek oqıtıwshı tárepinen háriplerdiń pochta elementten shólkemleskenligi eskertip ótiledi, tek. Jazında bolsa bul háripler qol háreketin uzmasdan jazıwdı talap etedi. 6. Jazıw mamanlıǵın sanalı ózlestiriw usılı. Sulıw jazıw qaǵıydaların jaqsı biliw, jazıw qánigeliginiń tuwrı qáliplesiwine jaqınnan járdem beredi. Sulıw jazıw qaǵıydaların ıqsham hám túsinikli etip bayanlaw kerek. Sondaǵana oqıwshılar onı tolıq o'zlashtrishlari hám ámelde qóllawları múmkin. Mısalı, birinshi klassta daslep tuwrı otırıw, ruchkani tuwrı ustaw, dápterdi tuwrı jaǵdayda qoyıw sıyaqlı talaplar tiykarında sózlerde háriplerdiń biyikligin hám qiyaligini birdeyde saqlaw sózlerde hárip elementleri hám háriplerdiń aralıǵın birdey uzaqlıqta shamalap ashıw qaǵıydaları kelip shıǵadı. Ekinshi klasstan baslap shıraylı jazıw mamanlıǵın úyretiwde jazıw texnikasına tiyisli bolǵan kishi bas háriplerdi birdey biyiklikte shamalap jazıw hárip hám 4-5 háripten ibarat sózlerdi qol háreketin uzmasdan baylanıstırıp jazıw tez hám taza jazıw sıyaqlı qaǵıydalar talap etiledi. Joqarıda kórsetip ótilgen hár bir qaǵıyda, óziniń anıq mazmunına ejga bolıwı kerek. Oqıtıwshı hár bir qaǵıydanı az-azdan, óz ornında úyrenip barıwı kerek. Mısalı, daslep jazıwdıń qiyaligini tag'ri saqlaw qaǵıydaların talap etilgen bolsa, bul alipbegacha bolǵan dáwirdi óz ishine aladı. Balalar qıya sızıqlardıń jaqsı úyrenip alǵanlarınan keyin bul qaǵıydalardı hárip hám sózlerdi jazıwda qollaydilar. Jazıwdıń qiyaligi haqqındaǵı túsinikler tereń sińirilgennen keyin, háriplerdi birdey aralıqta tegis jazıw qaǵıydaları uyretiledi. Háriplerdi qol háreketin uzmasdan jazıw qaǵıydaları úyrenilgandan keyin, sózlerdi qol háreketin uzmasdan jazıw qaǵıydaları uyretiledi.
Sulıw jazıw degende biz taza, anıq sızıqlar boyınsha, sulıw jazıw úlgilerinde kórsetilgen sıyaqlı jazılǵan xatni túsinemiz. Úshinshi klasstan baslap bolsa qaǵıydalarǵa taǵı qosımsha tez hám taza jazıw qaǵıydaları kiritiledi. Biraq hár bir qaǵıydanı, hár sabaqta biyzar etetuǵın dárejede tákirarlaw jaramaydı, keri jaǵdayda, sanalı túrde ózlestiriw ushın mólsherlengen qaǵıydalar óz hákisin tabıwı múmkin. 7. Sanaq -sesler uyǵınlıǵı usılı. Bul usıldan paydalanıwda oqıtıwshı hárip hám lining elementlerin sanaw arqalı jazdırib túsintiredi. Bul usıldı ásirese, sawat úyreniw dáwirinde keń qóllaw múmkin. Sanaq -sesler uyǵınlıǵı usılınıń abzallıǵı sonda, birinshiden, háriplerdiń tegis jazılıwın támiyinleydi hám hárip elementleriniń túsip qalıwına jol qoymaydı ; ekinshiden, aste jazatuǵın oqıwshılardı tez hám klasstaǵı barlıq oqıwshılar menen ese jazıwǵa odaydı ; úshinshiden, oqıwshılarǵa háreketlerdi anıq hám ózine isenimli orınlawdı uyretedi; tórtinshiden, klassta sabaqtı janlandıradı. Biraq bul usıldan pútkil sabaq dawamında paydalanıw usınıs etińmeydi, sebebi oqıwshılar sharshap, jazıw sapasın tómenletip jiberiwleri múmkin.
Sanaq sesler uyǵınlıǵı usılın qóllawda, tiykarlanıp, háriplerdiń tiykarǵı elementi «bir», «ikki», «uch» dep sanap barıladı, járdemshi jalǵaw elementi bolsa «va» dep ataladı. Mısalı, kishi sh hárıbin jazıwdı tómendegishe shınıǵıw qılıw múmkin: Sanaq -sesler uyǵınlıǵı usılın qóllawda hárip yamasa element awal sansız jazıladı, keyininen sanaq menen jazdıriladi. Sonıń menen birge bul usıl menen jazıwda daslep astelew, keyichalik onı tezlestirip jazıp kórsetiledi. Sanaq -sesler uyǵınlıǵı usılınan buwın, sóz hám gáplerdi jazdırishda da paydalanıw múmkin. 8. Qáteler ústinde islew usılı. Bul usıldı qóllawdan maqset hár bir oqıwshı óz qátesinińni ǵárezsizona alıwǵa jáne onı ońlawǵa úyretiw bolıp tabıladı. Oqıwshılarǵa óz jazıwlarındaǵı háriplerdiń tuwrı yamasa nadurıslıǵın, qiyaligini, biyik yamasa tómen jazılǵanlıǵın tekserip shıǵıw tapsırıladı. Oqıwshılar gezegi menen ózleri jol qoyǵan kemshiliklerdi aytıp berediler, ayırım oqıwshılarǵa oqıtıwshı járdem beredi. Odan tısqarı, oqıwshılar óz kemshiliklerin jazıw davtarlarida yamasa xusnixat kitabında berilgen úlgine qaray salıstırıwlaw oraqali da ońlawları múmkin. Kópshilik oqıwshılarda tákirarlanǵan bir túrdegi tipik qátelerdi oqıtıwshı doskada analiz etip, onı qanday ońlaw yllarini kórsetip beredi.
Shınıǵıw retinde ayırım háripler doskada nadurıs jazıp kórsetiledi hám olardıń kemshiligi nede ekenligi oqıwshılardan soraladı. Mısalı, kishi ol hárıbin oqıtıwshı doskada tómendegishe jazıp kórsetedi, oqıwshılar bolsa onıń qátesinińni tabadılar. Kichk ol hárıbiniń túynekli elementi bir tárepke qiyshayib qalǵan, hákisinsa, dápterdiń qıya sızıǵına uyqas etip jazıw kerek.