Tema: Tábiy jaylawlardıń almasınıwı. Joba

Tema: Tábiy jaylawlardıń almasınıwı.

Joba:

1. 
   Tábiy jaylaw túrlerin analiz qılıw.
   
2. 
   Ot shóplerdiń tusikler.
   
3. 
   Tabiy jaylawlar almasinwi tiykarları.
   

Tabiiy yaylov - tabiiy oʻt qoplamiga ega boʻlgan va chorva mollari erkin holda oʻtlatiladigan togʻlar, qiradirlar va choʻllarda joylashgan maydonlar (oʻtzorlar). Madaniy yaylovlardan sarfxarajat talab etilmasligi va oʻt qoplami tur tarkibining xilmaxilligi, turli tuproqiqlim sharoitlarida joylashganligi bilan ajralib turadi (qarang Yaylov).
Jaylaw — sharba buyımları erkin (haydab) baǵılatuǵın otlaq jer. Tábiy hám ekma otlaq jerler bar. Tábiy jaylawda, tiykarınan, kóp jıllıq ot hám shala putalar ósedi, materiallıq jaylawǵa bolsa bir hám kóp jıllıq dukkakli, masaqlı ot urıwı aralastırıp egiledi (qarang Materiallıq jaylaw, Tábiy jaylaw ).

Jaylaw sharba buyımları ushın eń arzan hám qımbatlı kók azıq dáregi. Buyımlar jaylawda boqilganda baylanıstırıp (malqorada ) kútim etilgenine qaraǵanda jemisdorligi 25—40% ga artadı, óniminiń sapası jaqsılanadı.

Geografiyalıq zonallik hám vertikal zonallik nizamlıqlarına qo'ra, arqadan qublaǵa tárep hám tegislikten tawlarǵa kóterilgen tárepke ot oramı túri hám tábiy ıqlım sharayatları da ózgerip baradı. Usınıń sebepinen jaylawlar tómendegishe xarakterlenedi: tundra, orman, orman -sahra, sahra, shala shól, shól, taw zonaları (subalp — teńiz júzesinen 1800—2800 m biyiklikte hám alp — teńiz júzesinen 2800—3400 m biyiklikte) jaylawları.







Ózbekstanda qaramal, qoy, eshki padaları, at úyirleri bálent jerler hám tawlıq zonalarda máwsimiy — erte báhárden kesh gúzge shekem, túye, qorako'l qoyi shól zonalarında jıl boyı jaylawlarda boqiladi. Materiallıq jaylawlar jaratıwda Qoraqum, Qızılqum shólida qara saksovul, izen, qandim, gúńgirtbosh, chogon, kamforosma sıyaqlı shólyaylov eginleri egiledi. Tábiy jaylawlar zúráátliligin asırıw ushın olardan tuwrı paydalanıw hám jaylawlar jaǵdayın jaqsılaw ilajları kóriledi. Onıń ushın hár jılı buyımlar baǵılatuǵın jaylawlar almastırıladı ; ot da gezek menen o'riladi; otlaq jerler tóginlenedi; zıyanlı hám uwlı zatlı otga qarsı gúresiledi.

Ózbekstanda jámi pishenzorlar mayd. 112 mıń ga, Ya. lar mayd. 22, 15 mln.ga bolıp, onıń tiykarǵı bólegi shól hám tawlıq aymaqlarda jaylasqan, sonnan 19, 4 mln.ga Ya. suw menen támiyinlengen (2001).
Jaylawlar — jaylawlar hám shòpler haqqındaǵı táliymat ; geobotanika (biogeotsenologiya) dıń bir bólimi; otlaqchilikning ilimiy hasası. Shópler turleri hám olardıń jaylasıw nizamlıqların anıqlaw hám de xarakteristikalaw ; otlaq biogenotsenozlarining quramı hám dinamikasın anıqlaw, otlar ósimlikleriniń biologiyalıq, ekologiyalıq hám de xojalıq qásiyetlerin úyreniw; jaylaw hám pishenzorlardan jemler retinde paydalanıw, ámeldegi zıyanlı hám uwlı zatlı ósimliklerdi, tábiy otlar túrlerin úyreniw, otlaqlarda pasportlastırıw hám inventarizatsiya jumısların shólkemlestiriw, jaylaw túrlerin analiz qılıw hám basqalar menen shuǵıllanadı. Otlardıń tiykarǵı waziypası ot shóplerdiń eń kóp muǵdarda jaylaw o'ti, pishen hám azıq túrlerin alıw, yemxashak jetistiriwdiń strukturalıq bólegi formasında tábiy pishenzorlar hám jaylawlardı jaqsılaw, materiallıq pishenzor hám jaylawlar qurıw, olardan aqılǵa say paydalanıw boyınsha ilajtadbirlarni da qamraydi.

Jaylawlar tariyxı júdá góne. Uzaq ásirler dawamında sharba buyımları jıl boyı otlaq (jaylaw ) larda boqilgan (qıs aylarında buyımlar qar astında qalǵan ot poyasi hám bargi menen azıqlanǵan ). 20 -ásir baslarınan ayırım mámleketlerde buyımlar jazda otlaq jer jaylawlarda boqilib, qıs dáwiri ushın otlaqlardan pishen tayarlawǵa ótildi. Otlaqlardı keptiriw, suwlı qılıw, jańa ot túrleri hám sortların egiw ilajları ámelge asırıldı. 1 ge pishenzor hám jaylawlar jemisdorligi 4—6 mıń azıq birligine jetkizildi (sug'orilganda 10 mıń den artıq ). Ózbekstanda shóplerdiń máseleleri boyınsha ilimiy jumıslar Ózbekstan sharbashılıq ; paxtashılıq ; g'o'za seleksiyasi hám tuqımgershilik qánigesiligi; qorako'lchilik hám shól ekologiyası ilimiy tekseriw institutlarında ; Ózbekstan Pánler akademiyası Botanika institutı, sonıń menen birge, tájiriybe st-yalari, tarmaq joqarı oqıw orınları kafedralarında alıp barıladı.
Ózbekstan Respublikasınıń Nızamı
Nızamshılıq palatası tárepinen 2019 jıl 2 aprelde qabıl etilgen
Senat tárepinen 2019 jıl 3 mayda maqullangan
1-bap. Ulıwma qaǵıydalar

1-element. Bul Nızamnıń maqseti
Bul Nızamnıń maqseti jaylawlardan paydalanıw hám olardı qorǵaw salasındaǵı munasábetlerdi tártipke salıwdan ibarat.

2-element. Jaylawlar tuwrısındaǵı nızam hújjetleri
Jaylawlar tuwrısındaǵı nızam hújjetleri bul Nızam hám basqa nızam hújjetlerinen ibarat esaplanadi.
Eger Ózbekstan Respublikasınıń xalıq aralıq shártnamasında Ózbekstan Respublikasınıń jaylawlar tuwrısındaǵı nızam hújjetlerinde názerde tutılǵanınan basqasha qaǵıydalar belgilengen bolsa, xalıq aralıq shártnama qaǵıydaları qollanıladı.

3-element. Jaylawlar
Jaylawlar sharba buyımları ushın azıq bolǵan ósimliklerdiń tábiy oramına iye jerler bolıp tabıladı.
Jaylawlar ulıwma milliy baylıq bolıp, mámleket tárepinen qáwipsizlik etiledi.
Jaylawlar shóldagi, yarım shóldagi, taw aldındaǵı, tog'dagi 
hám tegisliktegi, suw menen támiyinlengen hám de suw menen támiyinlenbegen jaylawlarǵa ajratıladı.
Tog'dagi jaylawlar máwsimiy bolıp, olardan jıldıń tek arnawlı bir waqtında paydalanıladı.
2-bap. Jaylawlardan paydalanıw hám olardı qorǵaw salasın tártipke salıw

4-element. Jaylawlardan paydalanıw hám olardı muhofaza qılıw salasındaǵı mámleket siyosatining tiykarǵı baǵdarları

Jaylawlardan paydalanıw hám olardı qorǵaw salasındaǵı mámleket siyasatınıń tiykarǵı baǵdarları tómendegilerden ibarat
mámleket programmaların hám basqa programmalardı islep shıǵıw, tastıyıqlaw hám de ámelge asırıw ;
jaylawlardı saqlap qalıwǵa qaratılǵan qaǵıydalar, normalar hám normativliklerdi belgilew;
mámleket qadaǵalawın ámelge asırıw ;
jaylawlardan aqılǵa say paydalanıwdı, olardı qorǵawdı, tákirar kóbeytiwdi hám qayta tiklewdi támiyinlew;
ilimiy-izertlew iskerligin rawajlandırıw ;
xalıq aralıq sheriklikti rawajlandırıw.
5-element. Jaylawlardan paydalanıw hám olardı qorǵaw salasındaǵı mámleket basqarıwı

Jaylawlardan paydalanıw hám olardı qorǵaw salasındaǵı mámleket basqarıwdı Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesi, jergilikli mámleket hákimiyatı shólkemleri, jaylawlardan paydalanıw hám olardı qorǵaw salasındaǵı arnawlı kepillikli mámleket shólkemleri ámelge asıradı. Jaylawlardan paydalanıw hám olardı qorǵaw salasındaǵı arnawlı kepillikli mámleket shólkemleri tómendegilerden ibarat;

Ózbekstan Respublikası Jer resursları, geodeziya, kartografiya hám mámleket kadastrı mámleket komiteti;
Ózbekstan Respublikası Ekologiya hám átirap -ortalıqtı qorǵaw mámleket komiteti;
Ózbekstan Respublikası toģay xojalıǵı mámleket komiteti.
6 -element. Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesiniń jaylawlardan paydalanıw hám olardı qorǵaw salasındaǵı kepillikleri

Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesi:

jaylawlardan paydalanıw hám olardı qorǵaw salasındaǵı birden-bir mámleket siyasatı ámelge asırılıwın támiyinleydi;
jaylawlardan paydalanıw hám olardı qorǵaw boyınsha mámleket programmaların tastıyıqlaydı hám de olardıń ámelge asırılıwın támiyinleydi;
jaylawlardı paydalanıw ushın beriw rejimin tastıyıqlaydı.

7-element. Jergilikli mámleket hákimiyatı shólkemleriniń yaylovlardan paydalanıw hám olardı muhofaza qılıw salasındaǵı kepillikleri

Jergilikli mámleket hákimiyatı shólkemleri óz kepillikleri sheńberinde:
jaylawlardan paydalanıw hám olardı qorǵaw boyınsha mámleket programmaların hám de taǵı basqa programmalardı islep shıǵıw hám ámelge asırıwda qatnasadı ;
jaylawlardan paydalanıw hám olardı qorǵaw boyınsha aymaqlıq programmalardı islep shıǵadı, tastıyıqlaydı hám de ámelge asıradı ;
jaylawlarda pishen oriw hám sharba buyımların o'tlatish normalari hám de múddetlerin tastıyıqlaydı ;
yuridikalıq hám fizikalıq shaxslarǵa jaylawlardı paydalanıw ushın beredi;
jaylawlardan aqılǵa say paydalanıw hám olardı qorǵaw boyınsha sharalar kóredi; 
jaylawlardan paydalanıw hám olardı qorǵaw ústinen mámleket qadaǵalawın ámelge asıradı.

8-element. Ózbekstan Respublikası Jer resursları, geodeziya, kartografiya hám mámleket kadastrı mámleket komitetiniń jaylawlardan paydalanıw hám de olardı qorǵaw salasındaǵı kepillikleri

Ózbekstan Respublikası Jer resursları, geodeziya, kartografiya hám mámleket kadastrı mámleket komiteti:
jaylawlardan paydalanıw hám olardı qorǵaw salasındaǵı mámleket siyasatın ámelge asırıwda qatnasadı ;
jaylawlardan paydalanıw hám olardı qorǵaw boyınsha mámleket programmaların hám de taǵı basqa programmalardı islep shıǵıw hám ámelge asırıwda qatnasadı ;
jaylawlardıń jaǵdayın jaqsılaw, olardan paydalanıwdı prognoz qılıw hám perspektivalı joybarlaw boyınsha usınıslar islep shıǵadı ;
jaylawlardan paydalanıw hám olardı qorǵaw ústinen mámleket qadaǵalawın ámelge asıradı ;
jaylawlardı inventarizaciyadan ótkeredi;
jaylawlardı geobotanik tárepten tekseriwdi ámelge asıradı ;
jaylawlardıń monıtoringini júrgizedi.

9 -element. Ózbekstan Respublikası Ekologiya hám átirap -ortalıqtı qorǵaw mámleket komitetiniń jaylawlardan paydalanıw hám de olardı qorǵaw salasındaǵı kepillikleri

Ózbekstan Respublikası Ekologiya hám átirap -ortalıqtı qorǵaw mámleket komiteti:
jaylawlardan paydalanıw hám olardı qorǵaw boyınsha mámleket programmaların hám de taǵı basqa programmalardı islep shıǵıw hám ámelge asırıwda qatnasadı ;
jaylawlardan paydalanıw hám olardı qorǵaw salasında mámleket ekologiyalıq ekspertizasini ótkeredi;
jaylawlardan paydalanıw hám olardı qorǵaw ústinen mámleket ekologiyalıq qadaǵalawın ámelge asıradı ;
jaylawlar daǵı ósimlikler jaǵdayınıń monıtoringini ótkeriwde qatnasadı.
1-bap. Ulıwma qaǵıydalar

1. Bul Qaǵıyda jaylawlarda sharba buyımların o'tlatishda eń kóp jol qoyılatuǵın paydalanıw normalarini belgilew, jaylawlar almasınıwın támiyinlew hám júrgiziw rejimin belgileydi.

2. Bul Qaǵıydada tómendegi tiykarǵı túsiniklerden paydalanıladı :
jaylawlar almasınıwı — yaylovlarni saqlaw hám tákirar kóbeytiwge qaratılǵan ilaj, jaylaw uchastkalarınan udayı tákirarlanatuǵın túrde hám gezegi menen paydalanıw ;
jaylawlar almasınıwı rotatsiyasi — jaylawlardan paydalanıwdıń bir neshe jıllar dawamında islep shıǵılǵan sisteması ;
jaylaw degressiyasi — ozuqa ma`nisine iye, sharba buyımları o'tlatilmagan ósimlikler, tártipsiz hám artıqsha sharba buyımların o'tlatish nátiyjesinde topıraq degradatsiyasiga dus kelgen jaylawlarda tábiy jaylaw ósimlikleriniń joǵalıp ketiwi hám ózgeriwi;
jaylaw infratuzilmasi — yaylov sharbashılıǵında paydalaniletuǵın suwǵarıw imaratları (sharba buyımların hám jaylawlardı suwǵarıw ushın úskenelestirilgen hám isletiletuǵın bulaqlar, qudıqlar, basqa suwǵarıw punktleri, nasos stansiyaları, kanallar ), suw ótkeriwshiler, sharba buyımları ótetuǵın jaylar, jollar, qo'ralar, jasalma urıwlantırıw punktleri, sharba buyımların o'tlatish ushın qorshap alınǵan aymaqlar, suwǵarıw hám dem alıw jayları, qoyshılar waqtınsha jasaytuǵınlıq jaylar, sonıń menen birge, basqa kóshpelis múlk obiektleri;
jaylawlardı tákirar kóbeytiw — yaylovlardagi topıraq ónimliligin, ósimlik oramınıń muǵdar hám sapa jaǵdayın saqlap turıwdıń tábiy processlerine kómeklesiw;
jaylawlardı qayta tiklew — yaylov ósimlikleriniń arnawlı bir túrlerin egiw ilajları ;
jaylawlardan paydalanıwshılar — jaylawlarda sharba buyımların baǵatuǵın hám nızamda qadaǵan etnmagan basqa maqsetlerde paydalanatuǵın yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar ;
jaylawlarda sharba buyımların o'tlatishda eń kóp jol qoyılatuǵın paydalanıw normalari — ma'lum orınnıń ósimlik qatlamın oǵan zálel jetkizbewden o'tlatiladigan jaylawlar birligine tiyisli shártli sharba buyımları sanı.

3. Jaylawlar almasınıwın támiyinlewge tiyisli hújjetler jaylawlardan aqılǵa say paydalanıw hám qorǵaw, olardı saqlaw hám tákirar kóbeytiw maqsetinde islep shıǵıladı.

Sharba buyımların o'tlatish hám pishen oriw belgilengen norma hám múddetlerge muwapıq ámelge asıriladı.

4. Jaylawlar almasınıwın shólkemlestiriw ushın tiykarlanǵan maǵlıwmatlar geobotanik izertlewler hám jaylawlardı xatlovdan ótkeriw jumısları nátiyjesinde alınadı.

Aldıngi tahrirga qarang.

5. Jaylawlarda geobotanik izertlewler aparıw hám xatlovdan ótkeriw, jaylawlar almasınıwın shólkemlestiriw hám ol jaǵdayda sharba buyımların o'tlatishning eń kóp jol qoyılatuǵın paydalanıw normalarini belgilew “O'zdaverloyiha” mámleket ilimiy proektlestiriw institutı (keyingi orınlarda “O'zdaverloyiha” DILI dep ataladı ) tárepinen rejege muwapıq hár bes jılda bir ret Ózbekstan Respublikası Mámleket byudjeti hám nızamshılıq hújjetleri menen qadaǵan etnmagan basqa derekler esabınan ámelge asıriladı.

(5-bandning birinshi abzacsı Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesiniń 2022-jıl 4-apreldegi 153-sanlı qarori tahririda — Nızamshılıq maǵlıwmatları milliy bazası, 05. 04. 2022-y., 09/22/153/0266 -san)

Jaylawlardan paydalanıwshılar :

“O'zdaverloyiha” DILIdan ózlerine tiyisli jaylaw uchastkaları tuwrısındaǵı ámeldegi geobotanik izertlewler hám xatlov maǵlıwmatların mut alıwları ;
jaylawlarda ótkeriletuǵın geobotanik izertlewler hám xatlov jumısların belgilengen joybarda kórsetilgen múddetti kutmasdan óz esabınan shártnama tiykarında “O'zdaverloyiha” DILIga buyırtpa beriwleri;

Aldıngi tahrirga qarang.

bul Qaǵıydada nızamshılıq hújjetlerine muwapıq belgilengen tártipte ózlerine ajıratılǵan jer uchastkalarında jaylawlarda sharba buyımların o'tlatishda eń kóp jol qoyılatuǵın paydalanıw normalarini belgilewleri hám jaylawlar almasınıwın ǵárezsiz támiyinlewleri;
(5-bandning besinshi abzacsı Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesiniń 2022-jıl 4-apreldegi 153-sanlı qarori tahririda — Nızamshılıq maǵlıwmatları milliy bazası, 05. 04. 2022-y., 09/22/153/0266 -san)
jaylawlar almasınıwın shólkemlestiriw hám ol jaǵdayda sharba buyımların o'tlatishning eń kóp jol qoyılatuǵın paydalanıw normalarini belgilew boyınsha rayon (qala ) hákimine usınıslar kirgiziwi múmkin.
Ósimlikler denesi hár túrlı palań alardan shólkemlesken. Forması
tárepinen uqsas bolǵan bir yamasa bir neshe qıylı wazıypanı atqaratuǵın
kletkalar kompleksine to'gima dep ataladı.
Palań alar formasına kóre eki qıylı boladı : parenxim atik hám
prozenximatik.
Parenximatik kletkalardan shólkemlesken toqımalarǵa parenximatik
toqımalar dep ataladı. Prozenxitam ik kletkalardan shólkemlesken
toqımalarǵa prozenximatik toqıma dep ataladı.
Toqımalar kelip shıǵıwına kóre eki úlken gruppaǵa bólinedi:
1. Embrional payda etiwshi toqımalar.
2. Turaqlı toqımalar.
Embrional payda etiwshi palań a kletkaları yadrosı iri, tez-tez
bóliniw ózgeshelikine iye boladı. Payda etiwshi palań adan vujudga
kelgen kletkalar aldın ósedi, keyininen m a'lum formaǵa kirip, turaqlı
palań ani payda etedi. Bul palań a yashayveradi, kem o 'zgaradi,
keyinirek nobud boladı. Payda etiwshi palań a kelip shıǵıwına
kóre, eki qıylı boladı : baslanǵısh payda etiwshi palań a - prokambiy
hám ekilemshi payda etiwshi palań a - kambiy. O'similiklaming boyına
ósiwi, enine keńeyiwi yamasa jańa organlardıń payda bolıwı negizinde
payda etiwshi tap 'q im ala r jatadı.
Ósimlikler turmıslıq formalarınıń Daniyalıq botanik Raunker tárepinen usınıs etilgen sisteması botanikaga tiyisli ádebiyatlarda eń
kóp tilge alınadı. Raunker óziniń klassifikatsiyasida ósimliklerdiń
jańalanıp turatuǵın shólkemleri jaylanıwına hám ulaming bul shólkemleri
qishning qolaysız sharayatından yamasa qurg'og'chilikdan qorǵawlanıwına
tiykarlanadı. Ósimlikler turmıslıq formaları yamasa (Raunker atawısha,
biologiyalıq tiplar) sisteması tómendegi gruppalardı óz ishine aladı :
1. Fanerofitlar toparı. B olar jum lasiga putaqları qishda qurib
qalmaytuǵın hám de jańalanıw urıqları jerden joqarıda turatuǵın
puta hám terekler kiredi.
2. Hamefitlar toparı. Bular ot hám shala puta ósimlikleri bolıp,
olardıń jer ústi poyasi putkinley qurimaydi, lekin putaqları tómen bo'yli
boladı yamasa búkkelep ósedi. Jańalanıw urıqları jer betiga jaqın
turadı. Arktikada ósetuǵın kóplegen putalar hám ortasha keńlikler
florasınıń birpara túrleri hamefitlar toparına kiredi.
3. Gomikriptofitlar toparı jerde putaqları derlik astıǵa shekem qurib qalatuǵın
0'simliklar bolıp, ulaming tikleniw shólkemleri (urıqları ) derlik jer maydanında
turadı. Kóplegen jaylaw ósimlikleri gemikriptofitlar toparına kiredi.
4. Kriptofitlar toparı. Bul gruppa ósimliklerdiń jer ústi shólkemleri
putkinley qurib qaladı. Tikleniw shólkemleri jıldıń qolaysız dáwirlerinde
jer astında yamasa suwda (suw ósimlikleriniki) saqlanıp qaladı. Bul gruppaǵa
piyazlı, tuganakli, túbirpoyali ósimlikler kiredi.
5. Terofitlar toparı. Bul ósimliklerdiń jer ústi hám jer astı shólkemleri
putkinley quriydi. Jıldıń qolaysız dáwirlerinde ulaming tek urıwları
saqlanıp qaladı. Bul gruppaǵa bir jıllıq ósimlikler kiredi.
K o'p jıllıq hám bir jıllıq ot vegetativ dáwirdiń túrlishe dawam
etiwi menen de parıq etedi. Bulaming geyparaları báhárden kuzgacha,
basqaları jaz ortasıǵa shekem ósedi. Kóbisi bolsa báhár aqırı yamasa jaz
baslarında jáziyram a ıssılar baslanıp, jerdiń betidagi ızǵar
tawsılǵanıń ózinde rawajlanıp boladı. Ósimlikler artıwınıń jaz basında
tawsılatuǵın bunday túrleri efimeriodlar (kóp jıllıq ot) yamasa efimerlar
(bir jıllıq ot) dep ataladı. Ózbekstan sharayatında reń, gúńgirtbosh,
júdá kóp qıylı lalalar efimerlarga mısal boladı.
Jaylaw bálent tawlar poyasi ósimlikleri taw poyasidan joqarı teńiz
júzesinen 2700-2800 m biyiklikten baslanıp, qar sızıǵıǵa shekem
bolatuǵın jaylami jaylawlar (bálent tawlar ) basıp aladı. Bálent tawlar
poyasi eki genje poyaga ajratıladı. Tómengi poyasi «Subalp poyasi»,
joqarıǵı poyasi bolsa «alp poyasi» dep ataladı. Tómengi kishi poyasining
ıqlımı semam hám suwıqlaw boladı. Bul poyasida mudam hár-qıylı otlaqlarda
mezofil formatsiyalar ósedi, ulaming wákilleri toron, sherolg'in, kók
sutlamalar bolıp tabıladı. Jaylawlar poyasining tómengi bóleginde o'tformatsiyalardan tısqarı búkkelep ósetuǵın Turkiston arsha aǵashı hám uchqatning birpara túrlerinen ibarat puta terekler de ushraydı. Poyasining joqarı bóleginde teńiz júzesinen 2300-3500 bálentte kishi-kishi otlaqlar ushraydı.
Bul otlaqlarda masaqlaslar, ayiqtovonlar, beshbarglardan ónim
bolǵan tómen bo'yli ot shala putalar ósedi. Bálent tawlar poyasining
otlaq hám sahra ósimlikleri jazda áp-áneydey jaylaw esaplanadı, lekin
Tyanshanning betaga ósetuǵın bul sahra jerlerinde buyımlar jıl boyı
boqiladi.
Orta Aziyada bir qansha qorıq jerler tashkil jetilgen. Tyanshan
taw dizbesiniń qubla batısında «Chotqol taw o'rm az waqıt qorıq jeri», «Tárepke Shelek qorıq jeri» tashkil jetilgen. Turkiston dizbe tog'ining
batıs bóleginde «Zomin taw orman qorıq jeri» Hisor taw dizbesinde
da, Nurotovda da orman qorıq jerleri tashkil jetilgen. Bunday
ormanlardı shólkemlestiriwden maqset tábiyaattı ósimlik baylıqların
qorǵaw bolıp tabıladı.