Tema tálim sapasın táminlew boyınsha Mámleket kepillikleri

TEMA 1. Tálim sapasın táminlew boyınsha Mámleket kepillikleri.
Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev “Ullı maqsetlerimizge, iygilikli niyetlerimizge jetisiwimiz, jámiyetimizdiń jańalanıwı, turmısımızdıń ilgerilewi hám keleshegi, ámelge asırılıp atırǵan is-ilajlarımız hám rejelerimizdiń nátiyjeli taǵdiri, aldın ala, dáwir talaplarına juwap beretuǵin joqarı tájiriybeli, sanalı, oy-pikirge iye bolǵan qániyge kadrlar tayarlaw mashqalası menen baylanıslı”, dep aytıp ótkeni biykarǵa emes (1).
Sol sebepli de, mamleket shaxstıń qáliplesiwi hám kamal tabıwında zárúr áhmiyetke iye bir qatar wazıypalardı ámelge asırıwdı óz juwapkershiligine aladı. Shaxstıń bilim alıwı biypul támiyinleniw máselesi tiykarǵı nızamımızdıń 41-statiyasında da belgilep qoyılǵan (2).
Sebebi millet biliminiń sıpat dárejesi mámlekettiń keleshektegi strategik rawajlanıwın belgilep beriwshi tiykarǵı faktor esaplanadı. Millet biliminiń dárejesi bolsa, oqıtıw xızmeti nátiyjesinde qáliplesedi. Mamlekettiń dúnya bazarındaǵı básekelesiw dárejesi millettiń intellektual hám ilimiy potencialı dárejelerine tıǵız baylanıslı.
Usı sebepten mámleketimiz sociallıq-ekonomikalıq siyasatınıń negizinde bilimge zárúr áhmiyet berip kelinbekte. Bilimlendiriw boyınsha mámleket tárepinen jaratılǵan shárt-sharayatlar, imkaniyatlar tiykarǵı shaxstıń qáliplesiwi, kamal tabıwı hám óz maqset hámde máplerin ámelge asırılıwın támiyinlewi:
- mámlekettiń shaxstıń konstituciyalıq huqıqın ámelge asırıw barısındaǵı wazıypasınıń orınlanıwın támiyinleydi;
- shaxstıń mámleket, jámiyet hám ózi ushın paydalı subiekt sıpatında qáliplesiwine;
- jámiyet aǵzası sıpatında shaxsta mámleket hám xalıqtıń ulıwma mápleri tiykarǵı birlesiw immunitetiniń payda bolıwına;
- shańaraqtı máteriallıq tárepten támiyinlew hám shańaraq aǵzaların jámiyet hámde mámleket ushın zárúr subiekt sıpatında qáliplestiriwde qatnasıw sıyaqlı bir qatar wazıypalar orınlanıwı nátiyjeli bolıwına xızmet qıladi.
Sonıń ushın bilimlendiriw sıpatı hám onı qáliplestiriwdi turaqlı ráwishte rawajlandırıp barıw social-ekonomikalıq áhmiyetke iye aktual másele esaplanadı. Sol sebepli mámleketimizde ǵarezsizliktiń dáslepki jıllardan-aq tálim-tárbiya, onı shólkemlestiriw hámde huqıqıy tártipke salıw máselelerine ayırıqsha itibar qaratılmaqta.
Jurtbasshımız tálim hám tárbiya máselelerine toqtalıp,“Perzentlerimiz-biziń keleshegimiz. Xalqımız erteńgi kúni qanday bolıwı perzentlerimizdiń búgin qanday tálim hám tárbiya alıwına baylanıslı” (3). Dep aytıp ótkeninde áyne mámleket, jámiyet hám shaxs máplerin barlıq tarawlardaǵı uyǵınlıǵı hámde onı támiyinlew mexanizmi negizinde tálim-tárbiyanıń sıpatı birinshi orında ekenligi názerde tutılǵan.
Bilimlendiriw social turmıstıń zárúr tarawı esaplanadı. Áyne bilimlendiriw jámiyettiń intellektual, mádeniy, ruwxıy jaǵdayın qáliplestiredi. Bilimlendiriwdiń mazmun-mánisi hám onıń baǵdarlandırılǵanlıǵın bilimlendiriw standartları hám baǵdarlamalarında sáwlelendiriledi. Bilimlendiriw sıpatın ańlawǵa bolǵan jandasıwlardı tómendegi izbe-izlikte sáwlelendiriw múmkin:

• 
  Bilim tasıwshı
  
• 
  Bilim jetkiziwshi
  
• 
  Bilim alıwshı
  

• 
  Bilimdi stillik jetkiziwdiń qabıl qılınıwshanlıǵı:
  
• 
  Bilimniń fundamentallıǵı;
  
• 
  Alınǵan bilimlerdiń talapshańlıǵı;
  
• 
  Jańa bilimlerdi alıw.
  

Bilimlendiriw sıpatın aldı menen, bilimlendiriw alıwshıǵa túrli metodikalar járdeminde bilimdi jetkiziwshi (professor-oqıtıwshılar quramı)nıń sıpatı menen anıqlanadı.
Alınǵan bilimlerdiń fundamentallıǵına baylanıslı halda bilim alıwshı tómendegilerge erisiwi múmkin:
Oqıwǵa kiriw imtixanları boyınsha konkurslarda jeńimpaz bolıw;
Jumısqa ornalasıw barısındaǵı tańlawlardan tabıslı ótiwi;
- Oqıw procesiniń aldınǵı basqıshlarında úyrenilgen bazalıq pánler bilimlerine tiykarlanatuǵın pánlerdi bir qansha nátiyjeli ózlestiriwi.
Sıpat maqsetlerge mas keliw dárejesi sıpatında házirgi kúndegi eń kóp isletiletuǵın kategoriyalardan biri esaplanadı. Bunıń tiykarǵı házirde xalqara ámeliyatta tómendegi bes tiykarǵı jandasıw ajıratıp kórsetiledi:
1.Dástúriy jandasıw tómendegishe dúzilgen: bilimlendiriw sıpatın támiyinlew kerek, onı ataqlı etiw, sebebi bunday JBMsın tamamlaǵan pitiriwshi miynet bazarında bir qansha joqarı poziciyan iyeleydi.
2.Ilimiy standartlardan mas keliwden kelip shıǵadı.
3. Menejerlik jandasıwı ózinde, sıpatlı bilimlendiriw dep patsiyent (tutınıwshı) qanaatlanǵanlıq jaǵdayın kórsetedi.
4. Tutınıwshı, bul jerde tutınıwshı sıpattı anıqlaydı hám nátiyjede onıń hár qanday qálewi orınlanadı. Tiykarǵısı JBM bunıń ushın pul aladı.
5. Demokratikalıq jandasıwda JBM ózi jaylasqan aymaqqa, jámiyetke payda keltiredi.
Bilimlendiriwdiń sıpatı:

• 
  Direktiv hújjetlerde berilgen wazıypalardıń atqarılıwı;
  
• 
  Oqıw hám oqıw-ámeliy jumıslar úzliksizligi hám jańa pedagogikalıq texnologiyalardıń qollanılıwı;
  
• 
  Bilimlendiriw mákemesi máteriallıq-texnikalıq oqıw bazasınıń zamanagóyligi;
  
• 
  Ilimiy-izertlew jumıslarınıń nátiyjeliligi;
  
• 
  Ruwxıy-aǵartıwshılıq jumıslardıń tásirshenligi sıyaqlı quramlıq bólimleri iskerligi muwapıqlastırılǵanlıǵına tuwrıdan-tuwrı baylanıslı.
  
• 
  Bilimlendiriwdiń sıpatı Direktiv hújjetlerde belgilengen wazıypalar atqarılıwına tuwrıdan-tuwrı baylanıslı bolıp tabıladı. Globalizaciya sharayatında rejelestirilgen keleshek (istiqbol) innovacion baǵdarlama sheńberinde milliy mentalitet negizinde oqıtıwdıń xalqara dárejede standartlasıwın támiyinlew ústingi wazıypa etip belgilengen. Ásirese, bul baǵdarlama sheńberinde tómendegi is-ilájlar ámelge asırılıwı názerde tutılǵan:
  
• 
  Ózbekstan Respublikasınıń “Bilimlendiriw haqqında”ǵı Nızamnıń rawajlandırılǵan negizinde “Partlaw effekti”ne erisiw faktorların qáliplestiriw; Joqarı bilimlendiriwdiń MTC tálim baǵdarları hám qániygelikleri klassifikatorına zárúr ózgerislerdi kiritip barıw hámde olarǵa mas oqıw-metodikalıq komplekslerdiń jańa áwladın jaratıw;
  
• 
  Pánlerdiń oqıw-metodikalıq támiynatın jáne de quramallastırıw arqalı ózbetinshe bilim ushın shárt-sharayattı jaqsılaw, bilimlendiriwdiń demokratik modelin jaratıw;
  
• 
  Jańa pedagogikalıq texnologiyalardı ózinde jámlestirgen innovacion dástúriy didaktikalıq komlpeks jaratıw.
  

Házirge kúnde respublikamızda 181 + 5 bakalavriat tálim baǵdarları, 434 magistratura qániygelikleri boyınsha mámleket tálim standartların engiziw arqalı támiyinlenedi. Ulıwma orta, orta arnawlı, kásip-óner hám joqarı bilimlendiriwdiń úzliksizligi hám izbe-izligi joqarı bilimlendiriw sıpatınıń zárúr faktorı bolıp tabıladı.
Bilimlendiriw sıpatın kóp qırlı túsinik sıpatında kórip shıǵıw múmkin. Bul túsiniktiń mánisin anıqlawǵa tutınıwshılar talapların qanaatlandırıw arqalı olardıń qanaatlanǵanlıǵın asırıw maqsetinde sıpat menejmenti sistemasın qollawda procesli jandasıw kóz-qarasınan jandasıw maqsetke muwapıq. Bilimlendiriw sıpatı alınǵan bilimlerdiń anq maqsetlerge hám jasaw sıpatın asırıwǵa erisiw ushın konkret shárt-sharayatlarda hám orınlardaǵı zárúrligi bolıp tabıladı.
Processli jandasıw ayrıqsha bilimlendiriw processleriniń izbe-izligi hám óz-ara baylanıslıǵı sheńberindegi basqarıwdıń toqtawsızlıǵın ańlatadı.
Ózbekstan Respublikasınıń “Tálim tuwrısında”gi hám “Kadrlar tayarlaw milliy programması tuwrısında”gi nızamları hám de Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń “Joqarı tálim sistemasın jáne de rawajlandırıw ilajları tuwrısında” 2017-jıl 20 -apreldegi PQ-2909 -san sheshimi talapları tiykarında tálim sapasın sociallıq-ekonomikalıq tarawlarda alıp barılıp atırǵan reformalar talaplarına muwapıq joqarı dárejege kóteriw, sonıń menen birge úzliksiz tálim sistemasında tálim sapasın baqlawdı jáne de jetilistiriw, kadrlar tayarlaw sapası hám oqıw procesi natiyjeliliginiń qalıs bahalanishini baqlaw salasında mámleket siyasatın ámelge asırıw maqsetinde ministrler Mákemesi qarar etedi:
Tálim sapasın baqlaw sistemasın jáne de jetilistiriw maqsetinde, sonıń menen birge Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2018-jıl 5-sentyabr degi “Xalıq tálimin basqarıw sistemasın jetilistiriw boyınsha qosımsha ilajlar tuwrısında”gi PF-5538-san Pármanına muwapıq :
1. Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesi janındaǵı Tálim sapasın baqlaw mámleket inspeksiyasi (keyingi orınlarda — Mámleket inspeksiyasi) hám de Ózbekstan Respublikası Joqarı hám orta arnawlı bilimlendiriw Ministirliginiń 2019 -jıl 1-marttan baslap shet el mámleketlerde berilgen tálim alǵanlıq tuwrısındaǵı hújjetlerdi tán alıw hám nostrifikatsiya qılıw (ekvivalentligin atap kórsetiw) rejimin engiziw boyınsha tómendegilerdi názerde tutatuǵın :
a) Ózbekstan Respublikası aymaǵında bólek bólindileri (filialları ) hám qospa tálim mákemeleri iskerlik júrgizeip atırǵan shet el tálim mákemelerinde tálim alǵan Ózbekstan Respublikası puqaraları, sırt el puqaraları hám puqaralıǵı bolmaǵan adamlardıń (keyingi orınlarda — puqaralar );
Ózbekstan Respublikası Joqarı hám orta arnawlı bilimlendiriw Ministirligi hám de Mámleket inspeksiyasining qospa sheshimi menen dizimi hár jılı tastıyıqlanatuǵın xalıq aralıq tán alıw etilgen shólkemlerdiń (Quacquarelli Symonds World University Rankings, Times Nigher Education, Academic Ranking of World Universities) reytinginde joqarı tálim mákemeleri arasında birinshi 1 000 orındı iyelegen shet el joqarı tálim mákemelerinde tálim alǵan puqaralardıń ;
ıqtıyarında joqarı tálim mákemeleri bolǵan Ózbekstan Respublikası ministrlik hám mákemeleriniń jollanbaları tiykarında qánigelerdi maqsetli tayarlaw ushın shet el mámleketlikler tárepinen ajıratılǵan kvotalar (grantlar) esabınan tálim alǵan puqaralardıń ;
1992-jıl 1-yanvarǵa shekem shet el tálim mákemelerine oqıwǵa kirgen puqaralardıń ;
Joqarı tálimde sapanı kepillik beriw Evropa assotsiatsiyasining (European Association for Quality Assurance ın Nigher Education) tolıqqonli aǵzaları — kepillikli shólkemler tárepinen akkreditatsiya etilgen tálim mákemelerinde tálim alǵan puqaralardıń, dizimi Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesi tárepinen belgilenetuǵın jónelisler, qánigelikler hám kásipler bunnan tısqarı ;
Amerika Qospa Shtatları, Avstraliya Birlespesi, Izrail Mámleketi, Kanada, Singapur Respublikası, Kareya Respublikası, Yaponiya mámleketleriniń bul mámleketlikler kepillikli shólkemleri tárepinen akkreditatsiya etilgen tálim mákemelerinde tálim alǵan puqaralardıń, dizimi Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesi tárepinen belgilenetuǵın jónelisler, qánigelikler hám kásipler bunnan tısqarı ;
shet el joqarı tálim mákemelerinde qánigelerdi maqsetli tayarlaw ushın Ózbekstan Respublikasınıń ministrlik hám keńseleri tárepinen ajıratılǵan aqshalar esabınan tálim alǵan puqaralardıń ;
Ózbekstan Respublikasınıń xalıq aralıq shártnamaları, Ózbekstan Respublikası Prezidenti hám Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesiniń qararlarında názerde tutılǵan jaǵdaylarda tálim alǵanlıq tuwrısındaǵı hújjetlerin tuwrıdan-tuwrı (arnawlı sınaqlarsız ) tán alıw hám nostrifikatsiya qılıw (ekvivalentligin atap kórsetiw);
b) tálim alǵanlıq tuwrısındaǵı hújjetlerdi tán alıw hám nostrifikatsiya qılıw (ekvivalentligin atap kórsetiw) tuwrısındaǵı arzalardı tek ǵana Mámleket xızmetlerin orayları yamasa Ózbekstan Respublikasınıń Birden-bir ınteraktiv mámleket xızmetlerin portalı arqalı qabıllaw tuwrısındaǵı usınısı maqullansin.
2. Mámleket inspeksiyasiga tómendegi qosımsha wazıypalar júkletilsin:
Ózbekstan Respublikası tálim mákemeleri reytingin dúziw hám rásmiy járiyalaw ;
oqıwshılardıń bilim dárejesin bahalaw boyınsha xalıq aralıq programmalar hám izertlewlerde Ózbekstan Respublikasınıń qatnasıwın támiyinlew;
dúnyanıń jetekshi reyting shólkemleri menen sheriklik qılıw hám milliy joqarı tálim mákemeleriniń bul reytinglerge kiriwine hár tárepleme kómeklesiw.
3. Milliy joqarı tálim mákemeleri iskerligin úyreniw hám de bul mákemelerde kadrlar tayarlaw sapasın, atap aytqanda xalıq aralıq standartlar hám aldıńǵı shet el tájiriybeni engiziw arqalı asırıw maydanınan hár sherekte Ózbekstan Respublikası Prezidenti Admınıstratsiyasiga usınıslar kiritip barıw ushın juwapker bolǵan Mámleket inspeksiyasi baslıǵınıń birinshi orınbasarı lawazımı kiritilsin.
Belgilensinki, Mámleket inspeksiyasi baslıǵınıń birinshi orınbasarı Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesi tárepinen lawazımǵa tayınlanadı hám lawazımınan azat etiledi hám de mártebesi, medicinalıq hám transport támiynatı sharayatları boyınsha ministrdiń birinshi orınbasarına teńlestiriledi.
4. Mámleket inspeksiyasining basqarıw xızmetkerleri sheklengen sanı 108 danadan ibarat jańalanǵan shólkemlestirilgen strukturası qosımshaǵa muwapıq tastıyıqlansin.
Mámleket inspeksiyasining baslıǵına, zárúr jaǵdaylarda, xızmetkerlerdiń ornatılǵan sheklengen ulıwma sanı hám miynetke aqsha tólew fondı sheńberinde Mámleket inspeksiyasi strukturasına ózgertiwler kirgiziw huqıqı berilsin.
5. Mámleket inspeksiyasi mápdar ministrlik hám keńseler menen birgelikte:
tálim mákemeleriniń reytingin belgileytuǵın dúnyanıń jetekshi reyting shólkemleri menen sheriklik ornatsin;
2019 -jıl 1-aprelga shekem aldıńǵı shet el tájiriybeni úyreniw nátiyjelerine kóre, tálim mákemelerin attestatsiyadan hám mámleket akkreditatsiyasidan ótkeriw rejimin jetilistiriw tuwrısında húkimet sheshimi joybarın islep chiqsin hám Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesine kiritsin;
2019 -jıl 1-iyunǵa shekem tálim mákemeleri, pedagog xızmetkerler, tálim alıwshılar, tálim-tárbiya procesi hám basqa zárúr informaciyalar tuwrısında birden-bir maǵlıwmatlar bazasın qáliplestiriwdi óz ishine alǵan tálim sapasın támiyinleytuǵın informaciya sistemasın engiziw boyınsha usınıslar tayarlasin hám Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesine kiritsin.
6. Belgilensinki, 2019 -jıl 1-fevraldan :
pedagog kadrlarǵa birinshi hám joqarı ilmiy tájriybe qatlamı, jetekshi hám bas oqıtıwshı lawazımı beriw, sonıń menen birge ulıwma orta, orta arnawlı hám kásip-óner tálimi mákemelerinde usı ilmiy tájriybe qatlamına hám lawazımına talabanlarǵa ilmiy tájriybe qatlamın beriwde tolıqnatuǵın jıynawlardan túsetuǵın aqshanıń 50 procenti Mámleket inspeksiyasining byudjetten tısqarı Rawajlandırıw fondına jóneltiriledi (keyingi orınlarda — Fond);
Fondga túsetuǵın aqshalardıń 80 procentkeshe bolǵan muǵdarı Mámleket inspeksiyasi baslıǵınıń sheshimine kóre, lawazım is haqısınıń 200 procentige shekem muǵdarda aylıq ústemeler tólew, materiallıq járdem kórsetiw, xızmet wazıypaların hújdan menen hám baslamashılıq menen atqarlıǵi ushın sıylıq aqshası, sonıń menen birge, mámleket ishinde hám sırtındaǵı xızmet saparları ǵárejetlerin tólew formasında xızmetkerlerdiń materiallıq xoshametlantirilishiga jóneltiriliwi múmkin.
7. Mámleket inspeksiyasiga Fondnıń qarjları esabınan tómendegi ǵárejetlerdi tólewge ruxsat etilsin:
Mámleket inspeksiyasiga júkletilgen wazıypa hám funksiyalardı orınlaw sheńberinde mámleket shólkemleri hám shólkemleri, ilimiy hám joqarı tálim mákemeleri, jetekshi xalıq aralıq hám shet el shólkemlerdiń maman qánigeleri, sonday-aq bilimlendiriw tarawı daǵı shet el ekspertler hám shet elde jasap atırǵan watanlaslardı máslahátshiler retinde tartıw ;
Mámleket inspeksiyasi xızmetkerlerin ilimiy-izertlew, tálim hám basqa mákemelerde, sonday-aq shet elde oqıtıw, mamanlıǵın asırıw hám stajirovkadan ótkeriw;
Mámleket inspeksiyasi, oǵan mekemelik tiyisli shólkemler hám aymaqlıq bólimleriniń iskerligine zamanagóy informacion-kommunikaciya texnologiyaların engiziw.
Aldınǵı tahrirga qarang.
8. Ózbekstan Respublikası Investitsiyalar hám sırtqı sawda ministrligi, Finans ministrligi hám Mámleket inspeksiyasi tastıyıqlanǵan joybar -smeta hújjetlerine muwapıq Mámleket inspeksiyasining jay hám imaratların rekonstrukciya qılıwdı Ózbekstan Respublikasın rawajlandırıwdıń kelesi jıllardaǵı mámleket programmalarına kiritiliwin támiyinlasin.
(8-bánt Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2020 -jıl 27-sentyabr degi PF-6075-sanlı Pármanı redakciyasında — Nızam hújjetleri maǵlıwmatları milliy bazası, 28. 09. 2020 -y., 06/20/6075/1330 -san)
9. Tómendegiler:
Ózbekstan Respublikası Bas ministriniń orınbasarı A. A. Abduxakimovga — júkletilgen wazıypalardıń kerek dárejede atqarılıwı maydanınan ministrlik hám keńselerdi muwapıqlastırıw, sonıń menen birge bul qarardıń atqarılıwın úzliksiz kórip shıǵıw maydanınan ;
Mámleket inspeksiyasining baslıǵı Ol. N. Tashkenbayevga — usı sheshimge muwapıq engiziletuǵın shet el mámleketlerde berilgen tálim alǵanlıq tuwrısındaǵı hújjetlerdi tán alıw hám nostrifikatsiya qılıw (ekvivalentligin atap kórsetiw) rejiminiń ámelde ámelge asarilishini támiyinlew, usı tarawdaǵı nızamshılıqtı jáne de jetilistiriw boyınsha sapalı hám puqta islep shıǵılǵan usınıslardı kirgiziw maydanınan shaxsan juwapker ekenlikleri kórsetip o'tilsin.
10. Mámleket inspeksiyasi mápdar ministrlikler hám keńseler menen birgelikte eki ay múddette Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesine:
a) tómendegi boyınsha jańa jıynawlar muǵdarların tastıyıqlaw :
shet el mámleketlerde berilgen tálim alǵanlıq tuwrısındaǵı hújjetlerdi tán alıw hám nostrifikatsiya qılıw (ekvivalentligin atap kórsetiw);
milliy tálim hám ilimiy-izertlew mákemeleri tárepinen berilgen rásmiy hújjetlerge apostil qoyıw ;
b) nızam hújjetlerine bul qarardan kelip shıǵıs ózgertiw hám qosımshalar tuwrısında usınıslar kiritsin.
11. Usı qarardıń atqarılıwın baqlaw Ózbekstan Respublikasınıń Bas ministri A. N. Aripov, Ózbekstan Respublikası Prezidenti Admınıstratsiyasi basshısı Z. Sh. Qaǵıydaiddinov, Ózbekstan Respublikası Prezidenti máslahátshisi A. A. Abduvaxitov hám Ózbekstan Respublikası Prezidenti máslahátchisining birinshi orınbasarı B. M. Ullı adamlar ismi menen qosıp aytılatuǵın sózlerv moynına júklensin.
Ózbekstan Respublikası Prezidenti Sh. MIRZIYOYEv
Tashkent sh.,
2019 -jıl 16 -yanvar,
PQ-4119 -san
Keyingi jıllarda mámleketimizde sociallıq-ekonomikalıq rawajlanıwdıń ústin turatuǵın baǵdarlarına hám de xalıq aralıq standartlar talaplarına sáykes keletuǵın joqarı tálim sistemasın jaratıw boyınsha keń kólemli jumıslar ámelge asırılıp atır.
Aymaqlarda jańa joqarı tálim mákemeleriniń dúziliwi, kadrlar tayarlawdıń zamanagóy tálim baǵdarları hám qánigelikleri hám de sırtqı hám keshki bólimlerdiń ashılıwı, joqarı tálim mákemelerine qabıl kvotalarınıń asırılıwı usı baǵdardaǵı zárúrli reformalar esaplanadı.
Usınıń menen birge, joqarı tálim mákemelerinde tálim sapasın asırıwǵa, respublikada ámelge asırılıp atırǵan keń qamtılǵan reformalar, social hám ekonomikalıq tarawlar daǵı jańalanishlarda bul mákemelerdiń aktiv qatnasın támiyinlewge tosıq bolıp atırǵan bir qatar máseleler saqlanıp qalıp atır, atap aytqanda :
birinshiden, joqarı tálim sistemasında oqıtıwdı shólkemlestiriw procesi, tálim alıp atırǵan studentler bilimin bahalaw sisteması búgingi kún talaplarına juwap bermeyapti;
ekinshiden, professor -oqıtıwshılardıń iskerligin, bilimin hám pedagogikalıq kónlikpesin bahalawdıń zamanagóy sisteması joqlıǵı tálim sapasına unamsız tásir kórsetip atır ;
úshinshiden, joqarı tálim mákemelerine kirisiw test sorawları abituriyentning logikalıq pikirlew qábiletin anıqlaw imkaniyatın bermey atırǵanlıǵı intalı jaslardı joqarı tálim mákemelerine qabıllawda máseleler keltirip shıǵarıp atır ;
tórtinshiden, joqarı tálim mákemelerindegi tálim procesi ústinen nátiyjeli jámiyetshilik qadaǵalawınıń ornatilmaganligi bul tarawda kóplegen mashqalalardıń, bárinen burın, korrupciya jaǵdaylarınıń saqlanıp qalıwına sebep bolıp atır ;
besinshiden, joqarı tálim mákemeleriniń mámlekette ámelge asırılıp atırǵan keń qamtılǵan hám sistemalı ózgerisler degi qatnasıwı hám de ǵayratkorligi sezilmayapti, olardıń bul baǵdardaǵı iskerligi elege shekemge shekem qaniqarsiz bolıp qalıp atır ;
altınshıdan, respublikamızda alıp barılıp atırǵan túpkilikli reformalardıń mazmunı hám mánisin ǵalaba xabar quralları arqalı xalqımızǵa, keń jámiyetshilikke túsindiriwde joqarı tálim mákemeleriniń aktiv qatnası jolǵa qoyılmaǵan ;
jetinshiden, joqarı tálim mákemeleri innovciyalıq hám texnologiyalıq ideyalar menen pikir almasatuǵın baylanıs oraylarına aylanbaǵan, tiyisli tarawlarda ámeldegi mashqala hám kemshiliklerdi sistemalı úyreniw, analiz qılıw hám olardıń sheshimi boyınsha usınıs kirgiziw boyınsha professor -oqıtıwshılar, jas ilimpazlar hám studentlerdiń ǵayrat kórsetiwleri ushın zárúr shárt-shárayatlar jaratılmaǵan.
Joqarı tálim mákemelerinde tálim sapasın tupten jetilistiriw, olardıń mámlekette ámelge asırılıp atırǵan keń qamtılǵan reformalarda aktiv qatnasın támiyinlew, sonıń menen birge, 2017 — 2021 jıllarda Ózbekstan Respublikasın rawajlandırıwdıń besew ústin turatuǵın baǵdarı boyınsha Háreketler strategiyasında belgilengen wazıypalardı izbe-iz ámelge asırıw maqsetinde:
1. Ózbekstan Respublikası Joqarı hám orta arnawlı bilimlendiriw Ministirligi, ıqtıyarında joqarı tálim mákemeleri ámeldegi ministrlik hám keńselerdiń 2018/2019 oqıw jılınan baslap :
bólek tálim baǵdarları boyınsha oqıw múddeti keminde úsh jıl bolǵan bakalavriat hám de keminde bir jıl bolǵan magistraturanı engiziw, bunda magistraturada qánigeler tayarlawdı islep shıǵarıw (ámeliy) (keminde bir jıl ) hám ilimiy-pedagogikalıq (keminde eki jıl ) jónelislerge qánigelesken programmalar tiykarında shólkemlestiriw;
joqarı tálim mákemeleri bakalavriatına qabıllaw kvotalarınan tısqarı shet el puqaralardı sáwbet tiykarında test sınaqlarisiz oqıwǵa qabıllaw tuwrısındaǵı usınıslarına razılıq berilsin.
2. Ózbekstan Respublikası Sırtqı jumıslar ministrligi Joqarı hám orta arnawlı bilimlendiriw Ministirligi, ıqtıyarında joqarı tálim mákemeleri ámeldegi ministrlik hám keńselerdiń viza talapnamalarına tiykarınan oqıwǵa kirisiw qálewin bildirgen shet el puqaralardıń kirisiw vizalarini ornatılǵan tártipte konsullik hám basqa tólewlerdi undirmagan halda rásmiylestirsin.
3. 2018/2019 oqıw jılınan baslap tayansh (jetekshi) joqarı tálim mákemeleri tárepinen tiyisli tálim baǵdarları hám qánigelikleri boyınsha oqıw jobaları hám programmaların kadrlar buyırtpashılarınıń mútajliklerinen kelip shıǵıp, ǵárezsiz túrde islep shıǵıw hám de Ózbekstan Respublikası Joqarı hám orta arnawlı bilimlendiriw Ministirligi menen kelisim halda tastıyıqlaw tártibi engizilsin.
4. Ózbekstan Respublikası Joqarı hám orta arnawlı bilimlendiriw Ministirligi ıqtıyarında joqarı tálim mákemeleri ámeldegi ministrlik hám keńseler menen birgelikte:
a) eki ay múddette Joqarı tálim mákemelerinde studentler bilimin baqlaw hám bahalaw sisteması tuwrısındaǵı qaǵıydanı islep chiqsin hám belgilengen tártipte tastıyıqlasin, bunda tiykarǵı itibardı :
bahalaw sisteması hám kriteryaların úzliksiz tálim sistemasınıń basqıshlarına muwapıqlastırıwǵa ;
tálim baǵdarlarınıń ayriqsha táreplerin inabatqa alǵan halda studentler bilimin bahalawdıń zamanagóy, ashıq hám ádalatlı (avtomatlastırılgan, portfolio, test sınaqları, dóretiwshilik jumıs, antiplagiat hám t.b. ) usılların, sonday-aq, arnawlı bir pánnen sabaq bergen pedagogdıń juwmaqlawshı qadaǵalaw processlerindegi qatnasıwın esaptan tısqarı etetuǵın sistemanı engiziwge;
semestr juwmaǵı boyınsha akademikalıq qarızdar studenttiń qayta tapsırıwı múmkin bolǵan pánler sanın belgilewge hám olardı tapsırıw múddetin ózgertiwge qaratsin;
b) 2018 jıl 1 dekabrge shekem bolǵan múddette joqarı tálim mákemeleri pitkeriwshilerin juwmaqlawshı mámleket attestatsiyasidan ótkeriw rejimin jáne de jetilistiriw maydanınan tiyisli normativlik-huqıqıy hújjet joybarın islep chiqsin hám belgilengen tártipte tastıyıqlasin;
v) 2019 jıl 1 martǵa shekem bolǵan múddette 2019/2020 oqıw jılınan baslap joqarı tálim mákemelerinde “studenttiń ózlestiriw dárejesi — professor -oqıtıwshılar iskerligin bahalawdıń tiykarǵı kriteryai” principin engiziwdiń anıq mexanizmlerin belgilew boyınsha tiyisli ilajlar ko'rsin. Bunda bul princip talaplarına juwap bermeytuǵın professor -oqıtıwshılar menen miynet shártnamasın bıykarlawge shekem bolǵan sharalar kóriw belgilensin;
g) 2018/2019 oqıw jılınan baslap joqarı tálim mákemeleri professor -oqıtıwshılarınıń waqtın oqıw procesine tán bolmaǵan ıslarǵa jumsawdıń aldın alıw hám de olardı studentler menen kóbirek islewge jóneltiriw, sonday-aq, “Ustaz — shákirt” sistemasın engiziw maqsetinde oqıw júklemelerin esapqa alǵan halda professor -oqıtıwshılar “waqıt normalari”ning jańa mexanizmlerin islep chiqsin hám belgilengen tártipte tastıyıqlasin.
5. Joqarı tálim mákemeleriniń professor -oqıtıwshıların olardıń wazıypaları hám iskerlik baǵdarları menen baylanıslı bolmaǵan jıynalıslarǵa hám basqa ilajlarǵa qosıw qadaǵan etnsin.
Mámleket shólkemleri hám shólkemleri basshıları, barlıq dárejedegi hákimler usı talaptı buzǵanlıǵı ushın iyelep turǵan lawazımınan azat etiwge deyin bolǵan jeke juwapkerligi tuwrısında qatań eskertilsin.
6. Barlıq joqarı tálim mákemelerinde nátiyjeli jámiyetshilik qadaǵalawın engiziw maqsetinde studentler, ata-analar, Jaslar birlespesiniń joqarı tálim mákemelerindegi aktivleri, kadrlar buyırtpashıları, professor -oqıtıwshılar hám de puqaralıq jámiyeti institutları wákillerinen ibarat quramda jámiyetshilik keńesleri tashkil etilsin.
Tómendegiler jámiyetshilik keńesleriniń tiykarǵı wazıypaları etip belgilensin:
tálim sapası, professor -oqıtıwshılardıń bilimi hám pedagogikalıq uqıpı, studentlerge jaratılǵan shárt-shárayatlar ústinen sistemalı túrde monıtorıń ornatıw ;
joqarı tálim mákemelerine professor -oqıtıwshılar quramına jumısqa qabıl qılınıp atırǵan kandidatler boyınsha usınıslar beriw;
studentlerdiń shaqırıwların kórip shıǵıw, olardıń pedagog kadrlar haqqındaǵı pikirin tolıq úyreniw maqsetinde social sorawlar ótkeriw;
joqarı tálim shólkemindegi tálim procesin jetilistiriw boyınsha usınıslar tayarlaw hám shólkemdiń tiyisli keńesi talqılawına kirgiziw.
Jámiyetshilik keńesi iskerligin shólkemlestirilgen tárepten támiyinlew Jaslar birlespesiniń joqarı tálim shólkemindegi jetekshisi tárepinen ámelge asırılıwı belgilep qóyılsin.
Ózbekstan Respublikası Joqarı hám orta arnawlı bilimlendiriw Ministirligi ıqtıyarında joqarı tálim mákemeleri ámeldegi ministrlik hám keńseler menen birgelikte eki ay múddette Joqarı tálim mákemeleri janındaǵı jámiyetshilik keńesleri iskerligin shólkemlestiriw tártibi tuwrısındaǵı úlgili qaǵıydanı islep chiqsin hám tastıyıqlasin.
7. Belgilensinki, 2018 jıl 1 sentyabrden baslap :
joqarı tálim mákemelerine professor -oqıtıwshılar quramına jumısqa qabıllaw tiyisli kafedranıń keńeytirilgen ashıq májilisinde pedagog kadrlar hám jámiyetshilik sovetiniń aǵzaları qatnasıwında sınaq sabaǵı ótkeriw nátiyjeleri boyınsha bul jıynalıstıń usınısına kóre ámelge asıriladı ;
Ózbekstan hám shet el joqarı tálim mákemeleriniń óz-ara shártlesiwi hám de qospa tálim programmaları tiykarında studentlerdi oqıtıwdı shólkemlestiriw hám óz-ara tán alınatuǵın diplom beriw ámeliyatı engiziledi.
8. Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesi janındaǵı Mámleket test orayı Joqarı hám orta arnawlı bilimlendiriw Ministirligi, Xalıq tálimi ministrligi menen birgelikte
2019 jıl 1 yanvarǵa shekem bolǵan múddette:
joqarı tálim mákemelerine kirisiw imtixanlarındaǵı test sorawların tayarlaw usılların aldıńǵı shet el tájiriybe tiykarında qayta kórip chiqsin hám de olardı jetilistiriw boyınsha usınıslardı belgilengen tártipte ministrler Mákemesine kiritsin;
aldıńǵı xalıq aralıq imtixan sistemaları (TOEFL, IELTS, CEFR, SAT General, SAT Subject hám taǵı basqa ) sertifikatlarına iye bolǵan abituriyentlarga tiyisli pánlerden belgilengen eń joqarı ball beriw hám bul pánler test sınaqınan azat etiw rejimin islep chiqsin hám belgilengen tártipte ministrler Mákemesine kiritsin.
9. Ózbekstan Respublikası Joqarı hám orta arnawlı bilimlendiriw Ministirligi, ıqtıyarında joqarı tálim mákemeleri ámeldegi ministrlik hám keńseler moynına tómendegi qosımsha wazıypalar júkletilsin:
mámlekette ámelge asırılıp atırǵan keń qamtılǵan reformalarda joqarı tálim mákemeleriniń qatnasıwı hám de baslamashıları asırıw boyınsha sistemalı islerdi shólkemlestiriw;
mámleket hám jámiyet turmısında júz berip atırǵan ózgerisler hám de ámelge asırılıp atırǵan túpkilikli reformalardıń mazmunı hám mánisi joqarı tálim mákemeleri tárepinen televidenie hám basqa ǵalaba xabar quralları arqalı keń xalıq itibarına jetkezilishini támiyinlew;
aymaqlardı, ekonomika tarmaqları jáne social tarawlardı jedel rawajlandırıwǵa qaratılǵan normativlik-huqıqıy hújjetler hám programmalar joybarlarınıń keń talqılawında joqarı tálim mákemeleriniń aktiv qatnasın támiyinlew;
innovciyalıq hám texnologiyalıq ideyalardı hár tárepleme rawajlandırıw hám de qollap-quwatlaw ushın zárúr shárt-shárayatlar jaratıw, professor -oqıtıwshılar, jas ilimpazlar hám studentlerdiń innovciyalıq texnologiyalardı jaratıw boyınsha baslamashıları asırıw maydanınan anıq sharalar kóriw;
ekonomika tarmaqları jáne social tarawlar shólkemleri basshıları, jetekshi qánigeleri, aktiv isbilermenler menen aktual máselelerde seminar hám davra sáwbetlerin turaqlı túrde ótkerip barıw, olardıń iskerliginde júzege kiyatırǵan mashqalalardıń sheshimine qaratılǵan ilimiy-ámeliy izertlewlerdi aparıw ;
joqarı tálim mákemeleri administraciyasınıń mámleketti reformalaw processinde aktiv qatnas etiw boyınsha juwapkerligin asırıw maydanınan kompleks ilajlar belgilew, hár bir rektor hám prorektor ushın bul jóneliste bólek “Jol kartalari” islep shıǵilıwı hám tastıyıqlanishini támiyinlew, olardıń atqarılıwın baqlaw.
10. Belgilep qóyılsinki:
joqarı tálim mákemeleriniń ruwxıy -bilimlendiriw jumıslar boyınsha prorektori lawazımı ornına jaslar menen islew boyınsha prorektori lawazımı engiziledi, jaslar menen islew boyınsha prorektorlarning iskerligin muwapıqlastırıw wazıypası Ózbekstan Respublikası Prezidenti toplamınıń Jaslar siyasatı máseleleri xızmetine juklenedi;
Ózbekstan Respublikası joqarı hám orta arnawlı bilimlendiriw Ministiri, ıqtıyarında joqarı tálim mákemeleri ámeldegi ministrlik hám keńseler basshıları — tiyisli joqarı tálim mákemeleri rektorlari hám prorektorlarining, innovciyalıq rawajlanıw ministri — barlıq joqarı tálim mákemeleri ilimiy jumıslar hám innovatsiyalar boyınsha prorektorlarining iskerligi nátiyjelerin olardıń “Jol kartalari”da belgilengen wazıypalardıń atqarılıwı maydanınan hár ayda keminde bir ret sın kózqarastan talqılaw etip baradı ;
Ózbekstan Respublikası joqarı hám orta arnawlı bilimlendiriw Ministiriniń, ıqtıyarında joqarı tálim mákemeleri ámeldegi ministrlik hám keńseler basshılarınıń mámlekette ámelge asırılıp atırǵan keń qamtılǵan reformalarda tiyisli joqarı tálim mákemeleriniń aktiv qatnasın támiyinlew maydanınan esabatları hár jılı ministrler Mákemesiniń jıynalıslarında talqılaw etiledi;
Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesi talqılaw nátiyjelerine kóre, joqarı tálim mákemeleri rektorlarining iyelep turǵan lawazımına ılayıqlıǵı yamasa noloyiqligi máselesin kórip shıǵadı ;
joqarı tálim mákemeleri rektorlarining iskerligi natiyjeliligine ataq beriwde oqıw procesine joqarı maman shet el ilimpazlar, oqıtıwshı hám qánigelerdiń keń tartılǵanlıǵı, sonıń menen birge, Ózbekstan Respublikasında jetekshi shet el joqarı tálim mákemeleriniń filialların ashıwda olardıń ǵayratkorligi inabatqa alınadı.
11. Ózbekstan Respublikası Joqarı hám orta arnawlı bilimlendiriw Ministirligi mápdar ministrlik hám keńseler menen birgelikte eki ay múddette joqarı tálim mákemeleri studentlerin ilimiy jumısqa jóneltiriwge hám olarda innovciyalıq pikirlewdi qáliplestiriwge qaratılǵan ilajlar programması joybarın islep chiqsin hám belgilengen tártipte ministrler Mákemesine kiritsin, ol jaǵdayda tómendegiler názerde tutilsin:
jańa ideya hám ǵayratlardı qáliplestiriw maqsetinde hár bir joqarı tálim shólkeminde “Jas ekspertler toparı”ni shólkemlestiriw;
oqıw shınıǵıwların studentlerdi innovciyalıq pikirlewge jóneltiretuǵın oqıtıw texnologiyaları hám interaktiv usıllardı engiziw tiykarında shólkemlestiriw, tiykarǵı itibardı studentlerdiń ǵárezsiz tálim alıwı menen baylanıslı mexanizmlerdi ámelge asırıwǵa qaratıw ;
hár bir joqarı tálim shólkeminde 1-kurs dawamında saralap alınǵan eń intalı studentler ushın bólek gruppalar shólkemlestiriw (usı gruppalar daǵı studentler sanı joqarı tálim shólkemi tárepinen belgilenedi), 2-kurstan olardı oqıtıwdı bólek oqıw joba hám programmalar tiykarında ámelge asırıw, bul taypa daǵı studentlerdi magistraturaǵa maqsetli qabıllaw jáne bul arqalı joqarı tálim mákemeleri kafedraları ushın maman kadrlar tayarlaw sistemasın engiziw.
12. Jas alım hám studentlerge hám de ǵayratkor puqaralarǵa mámlekette innovciyalıq ideya hám texnologiyalardı rawajlandırıwǵa qosqan múnásip úlesi ushın tapsıriletuǵın “Innovciyalıq ideyalar jetekshisi” tós nıshanı shólkemlestiriw etilsin.
Ózbekstan Respublikası Innovciyalıq rawajlanıw ministrligi, Ózbekstan jaslar birlespesi mápdar ministrlik hám keńseler menen birgelikte eki ay múddette “Innovciyalıq ideyalar jetekshisi” tós nıshanı tuwrısındaǵı qaǵıydanı tastıyıqlaw haqqında Húkimet sheshimi joybarın belgilengen tártipte ministrler Mákemesine kiritsin.
13. Joqarı tálim mákemelerinde tálim sapasın asırıw hám olardıń mámlekette ámelge asırılıp atırǵan keń qamtılǵan reformalarda aktiv qatnasın támiyinlew boyınsha “Jol kartası” qosımshaǵa muwapıq tastıyıqlansin.
14. Ózbekstan Respublikası Joqarı hám orta arnawlı bilimlendiriw Ministirligi, ıqtıyarında joqarı tálim mákemeleri ámeldegi ministrlik hám keńseler Ózbekstan Milliy teleradiokompaniyasi, Ózbekstan Milliy informaciya agentligi menen birgelikte bir ay múddette mámlekette ámelge asırılıp atırǵan keń qamtılǵan reformalardıń mazmunı hám mánisin televidenie hám basqa ǵalaba xabar qurallarında túsindiriw boyınsha shıǵıwlardı shólkemlestiriw maydanınan hár bir joqarı tálim shólkeminiń jıllıq joba -grafigini islep chiqsin hám tastıyıqlasin.
15. Ózbekstan Respublikası Joqarı hám orta arnawlı bilimlendiriw Ministirligi hám de Finans ministrliginiń:
Joqarı hám orta arnawlı bilimlendiriw Ministirligi strukturasında Ózbekstan Respublikası Mámleket byudjeti qarjları esabınan finanslashtiriladigan qosımsha 2 shtat birligin ajratgan halda Informaciya xızmetin shólkemlestiriw;
joqarı tálim mákemeleri strukturalarında olardıń byudjetten tısqarı qarjları esabınan finanslashtiriladigan qosımsha 1 den shtat birligin ajratgan halda baspasóz xatkeri lawazımın engiziw tuwrısındaǵı usınıslarına razılıq berilsin.
16. Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesi bir ay múddette:
a) joqarı tálim mákemelerin zamanagóy oqıw, oqıw -metodikalıq hám ilimiy ádebiyatlar, udayı tákirarlanatuǵın jurnallar menen támiyinlew, informacion-resurs orayları fondlarini úzliksiz túrde jańalap barıwdı ;
aldıńǵı shet el oqıw hám de ilimiy ádebiyatlar hám jurnallardı satıp alıw jumıslarına keń múmkinshilikler jaratıw, eń jańa shet el ádebiyatlardı awdarmalaw hám oqıw procesine engiziwdi názerde tutatuǵın Húkimet sheshimin qabıl qilsin;
b) Joqarı tálim mákemeleri studentleriniń ilmiy tájriybe ámeliyatın otaw tártibi tuwrısındaǵı qaǵıydanı tastıyıqlasin.
17. Ózbekstan Respublikası Joqarı hám orta arnawlı bilimlendiriw Ministirligi Informaciya texnologiyaları hám kommunikatsiyaların rawajlandırıw ministrligi menen birgelikte:
a) bir ay múddette tómendegi ilajlardı islep chiqsin hám tastıyıqlasin:
joqarı tálim mákemelerine xalıq aralıq ilimiy-texnikalıq maǵlıwmatlar bazalarınan paydalanıwǵa sharayatlar jaratıw, professor -oqıtıwshılardıń ilimiy nátiyjelerin xalıq aralıq kólemde keń baspa etiw, respublika jetekshi ilimiy jurnallarınıń basqıshpa-basqısh joqarı impakt-faktorǵa ıyelewin támiyinlew;
joqarı tálim sistemasında basqarıw processlerin informacion-kommunikaciya texnologiyaları tiykarında optimallastırıw, ámeldegi informaciya sistemaların integraciyalaw, analitik maǵlıwmatlar tayarlawdıń nátiyjeli sistemaların engiziw;
b) abituriyentlar hújjetlerin elektron formada qabıllaw sistemasın basqıshpa-basqısh jaratıw boyınsha 2019 jıl 1 yanvarǵa shekem bolǵan múddette ilajlar islep chiqsin hám belgilengen tártipte ministrler Mákemesine kiritsin.
18. Ózbekstan Respublikası Joqarı hám orta arnawlı bilimlendiriw Ministirligi mápdar ministrlik hám keńseler menen birgelikte bir ay múddette nızam hújjetlerine bul qarardan kelip shıǵıs ózgertiw hám qosımshalar tuwrısında ministrler Mákemesine usınıslar kiritsin.
19. Usı qarardıń atqarılıwın baqlaw Ózbekstan Respublikasınıń Bas ministri A. N. Aripov, Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń Mámleket máslahátshisi R. S. Qosimov, Ózbekstan Respublikası Bas prokurori O. B. Murodov hám de Ózbekstan Respublikası joqarı hám orta arnawlı bilimlendiriw Ministiri I. Ol. Madjidov moynına júklensin.
Ózbekstan Respublikası Prezidenti Sh. MIRZIYOYEv
Tashkent qalası, 2018 jıl 5 iyun