Tema: Ózbekistan Respublikasındaǵı xalıq sisteması hám reformalar

TEMA: Ózbekistan Respublikasındaǵı xalıq sisteması hám reformalar

Joba :
1. Xalıq bandligi hám real dáramatların izbe-iz asırıw.
2. Xalıqtı ijtimoiy himoya qilish va sog'likni saqlash tizimini
jetilistiriw, hayal -kizlarning sociallıq-siyasiy aktivligin asırıw 3. Xalıqtıń turmıs sharayatların jaqsılaw boyınsha reformalar.
4. Tálim hám pán salasın rawajlandırıw.
5. Jaslarǵa tiyisli mámleket siyasatın jetilistiriw

Xalıq bandligi hám real dáramatların izbe-iz asırıw. Nátiyjeli miynet ushın zárúr sharayatlar, múnásip mıynet haqı, zamanagóy turaq-jaylar, sapalı tálim hám medicinalıq járdem, dem alıw hám demalıs ushın keń múmkinshilikler jaratıw - bulardıń barlıǵı ekonomikalıq tarawdaǵı reformalarımız mánisi hám mazmunın belgilep beretuǵın zárúrli faktorlar bolıp tabıladı. SHu boyınsha tekǵana eń kem aylıq mıynet haqın, bálki byudjet shólkemlerinde de, xojalıq jurgiziwshi subektlarda da ortasha mıynet haqı mikdorini, pensiya, stipendiya jáne social pensiyalar kólemin basqıshma - basqısh kóbeytiw maqsetke muwapıq.

— xalıq, bárinen burın, Jas shańaraqlar, gónergen úylerde jasap kiyatırǵan puqaralar hám úy- jay sharayatın jaqsılawǵa mútáj basqa puqaralardıń jasaw sharayatın jeńillikli shártlerde ipoteka kreditleri ajıratıw hám de qala hám awıllıq jaylarda arzan úyler qurıw arqalı jáne de jaqsılaw ;
- aholining kommunal-xojalıq xızmetler menen taminlanish dárejesin asırıw, bárinen burın, jańa ishimlik suwı tarmaqtarini qurıw, puxta hám nátiyjeli zamanagóy texnologiyalardı basqıshpa-basqısh engiziw arqalı awıllıq jaylarda xalıqtı taza ishimlik suwı menen taminlashni tupten jaqsılaw ;
- odamlarning ekologiyalıq qawipsiz ortalıqta yashapshni taminlash, xojalıq chikindilarni qayta islew komplekslerin qurıw hám modernizaciyalaw, olardıń materiallıq-texnikalıq bazasın bekkemlew, shıǵındılardı joq etiw boyınsha zamanagóy obiektler menen taminlash;
- aholiga transport xızmeti kórsetiwdi tupten jaqsılaw, jolawshı tasıw qawipsizligin asırıw hám átirap ortalıqqa zıyanlı elementlar shıǵıwın kemeytiw, hár tárepleme kulay jańa avtobuslarni satıp alıw, avtovokzal hám avtostansiyalarni qurıw hám de rekonstrukciya qılıw ;
- yo'l infratuzilmasi qurılısı hám rekonstrukciya etiliwin dawam etgirish, bárinen burın, regionlıq avtomobil jolların rawajlandırıw, xojalıqlararo awıl
avtomobil jolların, xalıq punkti kóshelerin kapital hám ámeldegi remontlaw ;
- yangi elektr energiya islep shıǵarıw quwatların qurıw hám barların modernizaciyalaw, tómen kernewli elektr tarmaqları hám transformator punktlerin jańalaw tiykarında xalıqtı elektr energiyası hám de taǵı basqa janar mayenergiya resursları menen taminlashni jaqsılaw, sonıń menen birge, qayta tiklenetuǵın energiya dáreklerinen paydalanıwdı keńeytiw boyınsha ilajlardı ámelge asırıw ;
- teatr hám tamasha mákanların, materiallıq -marnfiy sırtqılotlar hám muzeyler iskerligin rawajlandırıw hám de jetilistiriw, olardıń materiallıq-texnikalıq bazasın bekkemlew.
Tálim hám pán salasın rawajlandırıw. Úzliksiz tálim sistemasın jáne de jetilistiriw, maman kadrlar tayarlaw siyasatın rawajlandırıw hám de tálim materiallıq-texnikalıq bazasın bekkemlew degi ilajlar sisteması.
Háreketler strategiyasında mektepge shekem tálim mákemeleriniń qolaylıgini taminlash, ulıwma orta, orta arnawlı hám joqarı tálim sapasın jaqsılaw hám de olardı rawajlandırıw ilajları belgilengen.
Úzliksiz tálim sistemasınıń iskerlik aparıwı tálim programmalarınıń izbe-izligi tiykarında taminlanadi hám tómendegi tálim túrlerin óz ishine aladı :
1. Mektepge shekem tálim. 5. Joqarı oqıw jurtınan keyingi tálim.
2. Ulıwma orta bilim beriw. 6. Kadrlar mamanlıǵın asırıw hám
3. Orta arnawlı, kásip-óner ularni qayta tayarlaw. tálimi.
4. Joqarı tálim. 7. Mektepden tısqarı tálim.
Soni bólek aytıw kerek, rawajlanǵan mámleketlerde tálim natiyjeliligi, rawajlanıwdıń 16 procenti - materiallıq-texnikalıq bazaǵa, 20 procenti - informaciya resurslarnga, 64 procenti - insan faktorına baylanıslı. Bul úshew faktor bir-biri menen bekkem baylanıslı bolıp, tálim-tárbiyanıń materiallıq - texnikalıq bazası, ámeldegi resurslarınan, múmkinshiliklerinen aqılǵa say paydalanıw insan mafaatiga xızmet etedi jáne onıń ratsional rnvojlanishini belgilep beredi. Búgingi kúnde tálim mámleket siyasatınıń eń ústin turatuǵın baǵdarına aylandı. Mámleket byudjetinen tálim hám ilmfanni rawajlandırıwǵa 34, 3 procent aqsha sarplanadı. Tálimge ajıratılǵan aqshalar byudjet ǵárejetler bóleginiń 33, 7 procenti dárejesinde joybarlawtirilib bilimlendiriw tarawına jóneltirilip atırǵan ǵárejetler kolemi mámleketimiz YAIM quramında 10 -12 protsentti quraydı. Holbuki, jáhán tájiriybesinde bul kórsetkish 3-5 procentten aspaydı. Derlik 9, 5 mıń yamasa mámleketimizde iskerlik kórsegayotgan mekteplerdiń derlik barlıǵında qurılıs, kapital rekonstrukciya hám remontlaw jumısları ámelge asırıldı. Oqıw mákanlarınıń zamanagóy oqıw laboratoriya, mebel úskeneleri menen taminlangani tálim sapası hám mazmunına joqarı itıbar qaratılıp atır.
Búgingi kúnde kópshilik mektepge shekem tálim mákemeleriniń materiallıq - texnikalıq bazası zaman talaplarına juwap bermeydi. Balalardı mektepge shekem tálimge qamtıp alıw ko'rstagichi eli tómenligishe qalıp atır. SHu sebepten da 2200 dane mektepge shekem tálim shólkeminiń materiallıq-texnikalıq bazasın bekkemlew ushın jámi 2, 2 trillion sum aqsha ajıratıw názerde tutılǵan. 2016 jılda mektepge shekem tálim muassalariga balalardı kamrab alıw 27 protsentti shólkemlesken, keleshekte onı 80 procentke etkazish joybarlastırılǵan. SHuningdek, qararda awıllıq jaylarda jańa mektepge shekem tálim mákemelerin kurish, olardı zamanagóy talaplarǵa juwap beretuǵın úskeneler, oqıw -metodikalıq qóllanbalar hám multimedia quralları menen taminlash názerde tutılǵan.
Tálim hám oqıtıw sapasın bahalawdıń xalıq aralıq standartlarına ótiwde joqarı tálim mákemeleri iskerligi hám natiyjeliligin asırıwdaǵı ústin turatuǵın wazıypalar.
Ózbekstanda keyingi úsh jılda 35 jańa joqarı oqıw jurtı tashkil etildi hám olardıń ulıwma sanı - 112, Bulardıń 13 tasi shet el joqarı tálim mákemeleriniń filiallaridir21.
2017-2021 jıllarda Ózbekstan Respublikasında joqarı tálim sistemasın tupten jetilistiriw boyınsha tómendegiler joybarlastırılǵan :
- akademik tarawdıń, oqıw programmaları islep shıǵılıp, tastıyıqlaw ;
- o'quv procesin shólkemlestiriw;
- pullik xızmetler kórsetiw hám finanslıq támiynlewdiń qosımsha dáreklerin izlewde joqarı oqıw orınları wákilliklerin keńeytiw jolı menen olardıń ǵárezsizligi basqıshpa-basqısh rawajlandırıw.
- milliy kadrlardıń básekilesligin asırıw ;
- Boloniya procesi qatnasıwshı mámleketleri diplomların óz-ara tán alıw ; - oqıtıwshı hám studentler menen almasıw programmaların ámelge asırıwǵa kómeklashuvchi 1999 jıl 19 iyun daǵı Boloniya deklaratsiyasına qosıw máselesi kórip shıǵıw.
- Ilim rawajlanıwınıń jańa basqıshı : pán, ilimiy-izertlew, innovciyalıq tabıslardı xoshametlew hám olardı ámeliyatqa engiziwdiń nátiyjeli mexanizmlerin jaratıw hám de qánigelesken laboratoriya, joqarı texnologiya orayları hám texnologiyalardı engiziw.
- fan, tálim hám islep shıǵarıw integraciyasın jáne de jetilistiriw; - jáhándıń etakchi universitetleri, ilimiy orayları hám pánler akademiyaları menen ilimiy sheriklikti jáne de bekkemlew;
- yangi pán, ilimiy izertlew, innovciyalıq tabıslardı xoshametlew hám olardı ámeliyatqa engiziwdiń nátiyjeli mexanizmleri jaratılıp atır. Jaslarǵa tiyisli mámleket siyasatın jetilistiriw. 2017-2021 jıllarda Ózbekstan Respublikasın rawajlandırıwdıń besew ústin turatuǵın baǵdarı boyınsha Háreketler strategiyasında «Jaslarǵa tiyisli mámleket siyasatın takomkomilashtirish» dep ataigai bólek bánt (4. 5-bánt) kiritilgen. Ol social tarawdı rawajlandırıwdıń besew ústin turatuǵın baǵdarlarınan birewiniń quramında óz ańlatpasın taptı. Ol jaǵdayda jismonan saw, ruhan hám aqlan rawajlanǵan, ǵárezsiz pikir júritetuǵın, watanǵa sadıq qatiy turmıslıq kózqarasqa iye Jaslardı tárbiyalaw, demokratiyalıq reformalardı tereńlestiriw hám puqaralıq jámiyetin rawajlandırıw processinde olardıń social aktivligin asırıw, orta arnawlı, kásip-óner hám joqarı tálim mákemeleri pitkeriwshilerin jumısqa jaylapggirish hám de jeke isbilermenlik tarawına qosıw, Jetkinshektiń dóretiwshilik hám intellektuallıq potencialın qollap-quwatlaw hám ruyobga shıǵarıw, balalar hám
Jaslar ortasında saw turmıs tárizin qáliplestiriw, olardı dene tárbiyası hám sportqa keń qosıw, Jaslardı social qorǵaw, Jas shańaraqlar ushın múnásip turaq-jay jáne social-xojalıq sharayatlardı jaratıw, Jaslarǵa tiyisli mámleket siyasatın ámelge asırıwda mámleket hákimiyatı na basqarıwı shólkemleri, tálim mákemeleri, Jaslar hám basqa shólkemlerdiń nátiyjeli iskerligin shólkemlestiriw wazıypaları belgilep berilgen. Malumki, 2016 jıldıń 14 sentyabrinde Ózbekstan
“Jaslarǵa tiyisli mámleket siyasatı tuwrısında”gi Nızamnıń 3-statyasına muwapıq, «Jaslar (Jas fuqorolar) - on tórt Jasqa tolǵan hám otız Jastan aspaǵan shaxslar»bolıp tabıladı. Jas shańaraq degende, er-hayalniig ikkisi da otız Jastan aspaǵan shańaraq yoxud perzent (bala ) tárbiyalap voyaga etkazayotgan otız Jastan, aspaǵan jalǵız otadan yamasa jalǵız onadan ibarat bolǵan shańaraq, sonday-aq, nekeden bóleklengen, tul er adam (tul hayal) túsiniledi. Jas qánige degende, joqarı yamasa Orta arnawlı, kásip-óner tálimi shólkemin bitirgan, tálim shólkemin bitirganidan keyin alǵan qánigelikligi boyınsha úsh jıl ishinde jumısqa kirgen hám malumoti tuwrısındaǵı hújjette kórsetilgen qánigelikligi boyınsha islep atirǵanına úsh jıldan kóp bolmaǵan otız Jastan aspaǵan xızmetker túsiniledi. Jaslar isbilermenligi degende bolsa, yuridikalıq shaxs tashkil etpegen halda Jas puqaralar tárepinen, sonıń menen birge, tasischilari Jas puqaralar bolǵan yuridikalıq shaxslar tárepinen ámelge asırilatuǵın isbilermenlik iskerligi túsiniledi. «Jaslarǵa tiyisli mámleket siyasatı tuwrısında»gi Nızamnıń 5-statyasında Jaslarǵa tiyisli mámleket siyasatınıń tiykarǵı baǵdarları belgilep berilgen. Áne sonday jónelislerden biri retinde Jas shańaraqlardı mınawy hám materiallıq tárepten qollapquvvatlash, olar ushın múnásip turaq-jay jáne social-xojalıq sharayatlardı jaratıw boyınsha kompleks ilajlar sistemasın ámelge asırıw wazıypası belgilengen.
Nızamnıń 9 -statyasında Jaslarǵa tiyisli mámleket siyasatın ruyobga shıǵarıwda qatnasıw etiwshi organlar hám mákemeler sistemasına tálimdi mámleket tárepinen basqarıw shólkemleri hám tálim mákemeleri, mámleket den sawlıqtı saqlaw sistemasın basqarıw shólkemleri hám den sawlıqtı saqlaw mákemeleri, mádeniyat hám sport jumısları boyınsha organlar, miynet shólkemleri, prokuratura shólkemleri, ishki jumıslar shólkemleri, ádillik shólkemleri, qorǵaw jumısları boyınsha organlar kiriwi menen bir qatarda, buǵan baylanıslı basqa organlar hám mákemeler de nızam hújjetlerine muwapıq qatnasıwı múmkinligi belgilep berilgen. SHundan kelip shıǵıp, Jas shańaraqlardı qollapquvvatlash hám turaq-jay menen taminlash maqsetinde aymaqlarda
«Kámalǵa jetken» úylerin qurıw hám jeńillikli kredit tiykarında aktiv Jaslarǵa usınıw wazıypası belgilendi. Bunday úyler joybar -smeta hújjetleri tiykarında kommerciya bankleri kreditleri ornına qurıladı. Mámlekettiń socialliq ómirinde aktiv qatnasayottan Jas shańaraqlardı jáne de qollap-quwatlaw maqsetinde olar zamanagóy turaq-jaylar menen taminlanadi hám olarǵa uzaq múddetli ipoteka kreditleri ajratıladı.
Háreketler strategiyasına tiykarlanıp joqarı oqıw orınları kirisiw sınaqlarında shın etim, etim hám mayıplarǵa jeńillikler jaratılǵan. Mámleket taminotidagi etim balalar, ata-ana qarawisiz qalǵan balalar hám de 1- gruppa kózi ajiz mayıplarǵa tálim alıwda keń múmkinshilikler jaratılǵan. Olarǵa joqarı tálim mákemelerine qabıllawda bólek mámleket granti ajratgan halda, jeńillikler belgilengen, aymaqlarda ayırım jónelisler boyınsha maqsetli qabıl kvotaları tastıyıqlanǵan.
Túrli tarawlarda miynet kilib, xalqımız húrmet-itıbarına iye bolǵan zaman qaharmanları iskerligi tuwrısında hújjetli filmler jaratıw, olar menen úzliksiz túrde kórkem ádebiyatqa baylanıslı kesheler ótkeriwge mudami itıbar berip kelingen. Óz kásipi boyınsha joqarı nátiyjelerge erisken túrli tarawdıń wákilleri iskerligin targ'ib qılıw mámleketimizde ámelge asırılıp atırǵan reformalardı jaqtılandıriw, olardı Jaslarǵa úlgi retinde etkazish hám keń targ'ib qılıw zárúrli áhmiyetke iye.
Esler ortasında medicinalıq mádeniyattı asırıw, olarǵa medicinalıq kórikten turaqlı ótiwiniń unamlı táreplerin túsindiriw maqsetinde tálim mákemeleri, máhelleler hám de medicina punktlerinde «Salamatlıq kúnleri»ni shólkemlestiriw belgilengen. Bul ilajlardıń ámelge asırılıwı xalıq, ásirese, Jaslar arasında saw turmıs tárizi qáliplestiriliwine, olardıń medicinalıq mádeniyatı óstirilishiga úles qosadı, Jetkinshekti saw hám bárkámal etip voyaga etkazishda óziniń unamlı nátiyjesin kórsetedi. Ata-analardıń pedagogikalıq mádeniyatın, perzent tárbiyası boyınsha minnet hám mas uliyatini asırıw maqsetinde puqaralar jıyını janında «Áke- analardıńlar universiteti» iskerliginde paydalanıw ushın stilistik qóllanba hám kórgezbeli materiallar islep shigılıp atır, puqaralar jıyını xızmetkerleri hám aktivleri ushın «Jetkinshek tárbiyasında ata-analar masuliyatini asırıw» temasında respublika ilimiy-ámeliy konferensiyasın ótkeriw ilajları belgilengen. Bul ilajlar bárkámal áwladtı huqıqıy, mınawy- axlokiy jixatdan tárbiyalawda ata-analardıń sawatlı adamlıǵın asırıw, úlgili, ibratlı shańaraqlar tájiriybesin ǵalabalastırıwdı, ámeldegi ibratlı anana hám kadriyatlarni saqlaw hám rawajlandırıwdı názerde tutadı.
Jaslarımız ortasında mámleketimizde ámelge opgarilayotgan reformalarǵa tiyislilik sezimin qáliplestiriw, axlokiy hám media mádeniyattı asırıwǵa qaratılǵan ushırasıwlar, davra sáwbetleri, treninglar, viktorinalar, túsindiriw ilajların ótkeriw, máhellelerde xalıq hám Jaslar menen terrorizm hám diniy ekstremizmga qarsı gúresiwge arnalǵan ushırasıwlar ótkeriw zárúrli áhmiyetke iye boladı jáne bul boyınsha da tiyisli wazıypalar belgilendi. Alaǵada shańaraqlar perzentleri, awqamǵan Jaslar, jumıs menen bánt bolmaǵan, «ommaviy mádeniyat» tasiriga túsip qalǵan jigit-qızlardıń minez-qulqların qadaǵalawǵa alıwda ata-analardıń masuliyatini asırıw, báńshilik, alkogollı ishimlikler tutınıw qılıw hám basqa illetler profilaktikasına tiyisli ilajlar, seminarlar ótkeriw, buklet, plakat, kórgezbeli ko'llanmalar baspadan shıǵarıw, kórsetuv hám esittarishlar shólkemlestiriw Jaslardıń «ommaviy mádeniyat» tasiriga qarsı immunitetani bekkemlew, mınawy-etikalıq mádeniyatın asırıw, saw turmıs tárizine, saw shańaraq qurıwǵa umtılısların xoshametlewdi názerde tutadı.