Tenglama va tengsizliklar

Download 7.86 Kb.

Bog'liq
matem iroda

Turli bog'lanishlar jadvallar va funksional bog'lanish haqida tasavvur hosil qilish Tenglama va uning metodikasi

Algebraik materiallar turkumidan joy olgan turli funksianal bog`lanish va jadvallar bilan ishlash mavzulari asosan 3-4- sinflarda o`rgatiladi. Turli funksianal bog`lanishli materiallarga boshlang`ich sinflarda, harakatga doir masalalar(masofa, vaqt, tezlik)ni bog`liqligini, narx, miqdor, jami so`mmani bog`liqligini va harfiy ifodadagi harflar o`rniga boshqa-boshqa qiymatlar qo`yilganda ishoralar bog`liqligi kabi tushunchalarni kiritishimiz mumkin. Bu mavzularni o`rgatishda bog`liqlik asosida formulalar yaratilib, shu formulalar orqali topshiriqlarni bajarish o`rgatiladi.

Aynan shu bog`lanishli miqdorlar mavzularini o`rgatishda jadvallar bilan berilgan ma`lumotlardan foydalanib, topshiriqlarni bajarish osonlik bilan yechimni topishga imkon yaratadi.

Jadvalga ma`lumotlarni kiritishda ayrim maydonlar qiymati takrorlanadi. Masalan, “Millati”, “Kursi”, “Yashash viloyati” kabi maydon qiymatlari takrorlanadi. Takrorlanuvchi qiymatlarni har safar yozmasdan balki boshqa jadval bilan bog’lash orqali, tanlash orqali qiymatlarni kiritishimiz mumkin.
Jadvallarni bir-birlari bilan bog’lash uchun bog’lanayotgan jadvalda kamida 2 ta ustun mavjud bo’lib, birinchi ustun kalit maydon bo’lsa, ikkinchi ustun qiymatlar ro’yxatini saqlaydi. Asosiy jadvalda esa kalit maydonning qiymati saqlanadi. Jadvallarni bir-birlari bilan bog’lash quyidagi afzalliklarga ega:

1. Ma`lumotlar bazasini hajmini ortishidan saqlaydi. Asosiy jadvalda kalit (sonli qiymat) maydon qiymati saqlangani uchun ma`lumot hajmi sezilarli tarzda kamayadi. Masalan, “Andijon” viloyatini saqlashda 7 bayt o’rniga, kalit maydon qiymati saqlangani uchun 1 bayt joy olinadi.
2. Ma`lumotlar bazasini to’liqligi va to’g’ri to’ldirilishini ta`minlaydi.
3. Ma`lumotlar bazasini tuzilishi oson tahlil qilish imkonini beradi.

Tenglama tushunchasi Maple 6 tizimida mustaqil equation(tenglama) turi sifatidagi ma`lumot bo`lib, q< ifoda2> ko`rinishida hosil qilinadi. Tenglama ma`lumot sifatida talqin qilinganligi tufayli, uning ustida turli xil amallar bajarish mumkin.

Masalan, chap va o`ng qismlarini ajratib olib, ular ustida oddiy ifodalar uchun qo`llanilgan barcha komandalarni bajarish mumkin.

Tenglama va tengsizliklar yoki ularning sistemalarini analitik yechish uchun:
a) solve(, );
b) solve({, < tenglama2>,...}, {, < o`zgaruvchi2>,...);
komandalari qo`llaniladi. a) ko`rinishdagi komanda bitta tenglamani, b) ko`rinishdagi komanda esa tenglamalar sistemasini yechadi. Bitta tenglamani yechish komandasining natijasi yechim yoki yechimlar ketma-ketligi bo`ladi.

Trigonometrik tenglamalarning yechimi [-(, (] oralig`ida aniqlanadi. Umumiy yechimni aniqlash uchun komandani qo`llashdan oldin, tizimning _EnvAllSolution o`zgaruvchisiga true qiymatini ta`minlash kerak.
Misol:
> eq:=sin(x)^2+2*sin(x)+1=0;
> s:=solve(eq,x);
> _Envallsolution:=true;
> s:=solve(eq,x);
_z1~ tizimning maxsus o`zgaruvchisi bo`lib, faqat butun qiymatlar qabul qiladi. Shuningdek tizimda _NN – musbat butun, _B – ikkilik(0 yoki 1) qiymatlar qabul qiladigan maxsus o`zgaruvchilar mavjud. Tenglamalarni yechishni eval() yordamida tekshirish mumkin.

Tenglamaning yechimlari ko`p bo`lsa, map() va subs() komandalarini qo`llash maqsadga muvofiqdir.
Misol:
> map(subs,[sols],eqns);
solve() komandasini tenglamalar soni noma`lumlar sonidan kam bo`lganda ham qo`llash mumkin va yechimlar parametrik ko`rinishda hosil bo`ladi.

Tengsizlik yoki tengsizliklar sistemasini yechish uchun ham komandalarning qo`llanilishi tenglamalar uchun bo`lganidek amalga oshiriladi. Tengsizlik (tengsizliklar)ning yechimini chiqarish ikki xil bo`lishi mumkin. Agar tengsizlikning (tengsizliklar)ning o`zgaruvchisi {} qavsga olingan bo`lsa, yechim to`plam ko`rinishda beriladi.

Download 7.86 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham: