Termiz davlat universiteti oʻzbek filologiyasi fakulteti
Download 1.53 Mb. Pdf ko'rish
|
Tilning leksik taraqqiyotidagi ichki va tashqi omillar
|
Termiz davlat universiteti oʻzbek filologiyasi fakulteti filologiya va tillarni oʻqitish oʻzbek tili taʼlim yoʻnalishi 1- kurs 522- guruh talabasi Jovliyeva Gulshaydoning tilshunoslik nazariyasi fanidan tayyorlagan taqdimoti. Mavzu:Tilning leksik taraqqiyotidagi ichki va tashqi omillar. Reja: 1.Tilning tashqi va ichki jihati. 2. Tashqi va ichki tillarni rivojlantirish omillari. 3. Til taraqqiyotining ichki omillari. Tillarning saqlanishi va o’lik tilga aylanishi tashqi shartu-sharoitlarga bog’liqdir. Tillar o’rtasidagi aloqalar unda so’zlashuvchi aholining joylanishi yani geografiyasi va jamoaning madaniyati, iqtisodi, urf-odati, psixologiyasi bilan bog’liqdir. Ba’zi tillarda juda kam odam so’zlashsa, boshqa ba’zisida millionlab xalq so’zlashadi. Tilshunoslikning eng asosiy vazifalaridan biri tilning ichki tuzilishidir. Nutq a’zolarining harakati bilan havo titrashi va uni quloq bilan eshitib, miya bilan his etish natijasida insonlar bir-birlari bilan muloqot qiladilar. Inson talaffuz qiluvchi tovushlar boshqa turli tirdagi tovushlardan (masalan, ko’chadagi, musiqa asboblarini chalgandagi va x.k. tovushlardan) tubdan farq qiladi. Bu tovushlar fizik va eshitilish xususiyatlari hamda nutqda birikib aniq ma’no va mazmunga ega bo’lishlari bilan farq qiladilar. Til taraqqiyotining ichki omillari til tizimidagi sathlarning o'ziga xos rivojlanishiga asoslansa, tashqi faktorlar til va jamiyat, tillararo munosabat va ta'sir, nutq jarayoni, o'zlashma, qatlam singari lisoniy, aniqrog'i ekstralingvistik hodisalarda aks etadi. Shunga ko'ra, tilshunoslik 2 ga: ichki tilshunoslik hamda tashqi tilshunoslikka bo'linadi. Ichki tilshunoslik tilning ichki qurilishini, sistemasini o'rgansa, tashqi tilshunoslik tilning ijtimoiy ahamiyati va vazifasini, ya'ni jamiyatda yashovchi inson, so'zlovchining tildan qay tarzda foydalanishi-yu, tilning jamiyatga ta'siri, shuningdek, bir xil hamda turli til oilasiga mansub tillarning o'zaro munosabati, tilga tashqi ta'sir natijasida ro'y beradigan o'zgarishlar kabilarni tadqiq qiladi. Shevalar - til lug'at boyligini oshiruvchi ichki manba hisoblanadi. O'zbek adabiy tili uchun Toshkent va Farg'ona shevalari asos qilib olingan. Aslida, sheva so'zi- forscha so'z bo'lib, ovoz , til, so'zlashish, odat, yo'sin, ravish degan ma'nolarni bildiradi. Sheva-biror bir tilning o'ziga xos fonetik, leksik va grammatik xususiyatlarini o'zida aks ettiruvchi kichik qismi hisoblanganligi bois lahja tushunchasidan kichikdir. Lahja shevalar yig'indisidir. Umumiy va xususiy tillarda til tarixiy rivojlanadi, ularning rivojlanishida tug‘ilish, kamolot, gullab-yashnash va tanazzul davrlari bo‘lmaydi. Tilning rivojlanishi va o'zgarishi ilk til mavjudligining davom etishi va uning modifikatsiyalari (turli davrlarda o'zgarish sur'ati bir xil emas) orqali sodir bo'ladi. Tilning turli tomonlari notekis rivojlanadi. Tilning darajalari turli xil omillar bilan bog'liq bo'lgan bir xil bo'lmagan birliklarga ega. Tillarning tarixiy rivojlanishi jarayonida ikkita asosiy yo'nalishni ajratib ko'rsatish mumkin - farqlash (bo'linish) tili va integratsiya tillarning (unifikatsiyasi). Differentsiatsiya va integratsiya ikki qarama-qarshi jarayondir. Bu ijtimoiy jarayonlar, chunki ular ko'proq iqtisodiy va siyosiy sabablar bilan izohlanadi. Til o'zgarishlarini belgilovchi omillar orasida tashqi va ichki sabablarni ajratish odatiy holdir. Tashqi ma'lum bir tildan foydalanadigan til jamoasining xususiyatlari va ushbu til jamoasi boshidan kechirayotgan tarixiy voqealar bilan bog'liq. Ma'lum bir til hamjamiyatiga xos bo'lgan muloqot xususiyatlari ta'siri ostida har bir til o'z evolyutsiyasi jarayonida o'ziga xos xususiyatlardan biriga xos bo'lgan xususiyatlarni asta-sekin rivojlantiradi va yaxshilaydi, deb hisoblash uchun asoslar mavjud. Til tizimining o'z-o'zini ta'minlash haqiqatini tan olgan holda, tizimli rivojlanish sabablarini kuzatish va uning bosqichlarini ajratib ko'rsatish mumkin. Ko'rsatilgan bosqichlarning tipologiyasini aniqlab, bir xil turdagi tendentsiyalar aniqlanganda, ma'lum bir tillar guruhi uchun evolyutsiyaning universal bosqichlarini aniqlash mumkin. Ikki german tilining evolyutsion jarayonlarini qayta qurishda umumiy tendentsiyalar aniqlanadi, ammo tashqi va ichki omillarning o'zaro ta'siri tufayli til o'zgarishlarining aktuallashuv tezligi bir xil emas. Tadqiqotning nazariy ahamiyati. Evolyutsion tendentsiyalarni o'rganish til tizimining sinxron va diaxronik darajada mavjudligining yangi qirralarini ochib beradi, bu esa ularni qiziqtiradi. yanada rivojlantirish diaxronik tilshunoslik. Eʼtiboringiz uchun raxmat.!!! Zoho Show To create beautiful presentations, download Zoho Show from Play Store https://zoho.to/cy7 Tilning leksik taraqqiyotidagi ichki va tashqi omillar .pdf (This PDF has been generated using Zoho Show) Download 1.53 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|