Termiz davlat universiteti professor A. N. Ro’ziev

Chiziqli masshtab
Chiziqli masshtabning gerografik aniqligi uning tuzilishiga bog’liqdir. Agar chiziqli
masshtabning birinchi bo’lagini qancha kichik bo’laklarga bo’linsa masshtab aniqligi
ham shuncha orta boradi. Lekin shunisi ham borki, chiziqli masshtabning birinchi
bo’lagini juda mayda bo’laklarga bo’linsa, bu bo’laklarni ko’z ilqamaydi.
Kartada masofani o’lchashda  qam  err  yuzasida  o’lchangan masofalarni qoqozga aniq
kichraytirib tushirishda ko’ndalang masshtadan qam foydalaniladi. Ko’ndalang masshtab
mertal chiziqlarda ba'zi bir geroderzik asboblarda va transportirlarda berrilgan bo’ladi.
Ko’nadalang masshtabni qoqozga qam chizib olish mumkin.
Ko’ndalang masshtab bilan chiziqlarni kartada 0,2 mm yoki santimertrga aylantirsak 0,02
sm  aniqlikda  o’lchash yoki joyda o’lchangan masofalarni shu aniqlikda qoqozga

---

62
kichraytirib turish mumkin.
Masalan: 1: 10,000 masshtabda joy plani olinayotganda err yuzasidagi 234 m.
o’lchangan masofani qoqozga kichraytirib tushirish kerrak bo’lsin o’lchangan masofa
200Q20Q14 mertr bo’lib, kartada 200m  q 2 sm, ga 20 mertr-2 mm, ga 14 m q 1,4 mm
ga terng bo’ladi, shunda 2 sm ko’nadalang masshtabning bitta katta bo’lagiga 1,4 mm
verrtikal chiziqqa yozilgan raqamlarning 7-siga to’qri kerladi, bu shaklda yulduzlar bilan
ko’rsatilgan  (noldan  chap  tomonning  bir  bo’lagi  gorizontalga  20  m  ga  verrtikalga  2
mertrga terng)
Berrilgan masshtabning 0,1 mm ga to’qri kerlgan joydagi masofa shu masshtabning
aniqligi deryiladi. Bu – karta va planlarda nazariy jixatdan ulchash anikligi xisoblanib
1:5,000 masshtabli kartada 0,5 mertrga, 1: 10:000 masshtabli kartada 1 mertrga, 1:25.000
masshtabli kartada esa 2,5 mertrga terng va x.k.
Boshkacha kilib aytganda, masshtab anikligiga tugri kerlgan masofadan kichik kersmani
kartadan ulchab yoki joyda ulchagan kersmani planga tushirib bulmaydi. Chunki oddiy
kuz bilan ajratish mumkin bulgan oralik 0,1 mm dir.