Termiz Davlat Unversiteti Iqtisodiyot va Turizm fakulteti

Oraliqning chegaralarini belgilash tartibi.
Miqdoriy o`lchami bir oraliqning yuqori chegarasiga, ikkinchisining quyi chegarasiga teng
to`plam birliklarini qaysi guruhga (oraliqqa) kiritish kerak? degan savol
tug`iladi. Amaliyotda bu masala ikki yo`sinda yechiladi. Birinchi holda oraliq quyi chegaraga teng va undan katta, ammo yuqori chegaradani kichik qiymatda deb talqin etiladi, ya`ni «..... dan ..... gacha (uni hisobga
olmasdan)». Ikkinchi holda esa u quyi chegaradan katta (uni hisobga
olmasdan) ammo yuqori chegarani qo`shib oladi deb belgilanadi, ya`ni
«..... dan va ..... gacha qo`shib (hisobga olib)».
Ammo mantiq va uslub jihatidan oraliqlar chegarasini variantalarning
o`zgaruvchanlik xususiyatlarini hisobga olib belgilash eng to`g`ri yo`l
hisoblanadi. Agarda oraliqlar (guruhlar) tadrijiy (uzuq - uzuq)
o`zgaruvchan belgi asosida tuzilayotgan bo`lsa, u holda ularni quyi
chegarasini ham, yuqori chegarani ham o`z ichiga oladigan qilib belgilash
ma`qul. Buning uchun quyi chegara qilib eng kichik qiymatli belgi olinadi
va undan boshlab kenglik miqdorida yuqori chegara hisoblanadi.
Masalan, 2200 ta xonadonlarning har birida yashovchilar soni 1
kishidan to 14 kishigacha bo`lgan bo`lsa, u holda jami xonadonlarni
quyidagi oraliqli taqsimot qatori shaklida ifodalash mumkin.



oraliqlarni bir-biridan uzmasdan, birining yuqori chegarasini ikkinchi
yondoshining quyi chegarasi qilib belgilash kerak. Oraliq so`zi ayni quyi
chegaradan boshlab yuqori chegaragacha bo`lgan kenglikni anglatadi.
Demak, quyi chegarani qo`shib hisoblash, yuqori chegarani hisobga
olmaslik mantiqan to`g`ri bo`ladi.
Misol: kichik sanoat korxonasida 50 ta ishchilardan har biriga
hisoblangan oylik ish haqi to`g`risida quyidagi ma`lumotlar berilgan (ming so`m)

Ilova: Qavs ichida muayyan ishchi kiradigan guruhlarni tartib soni ko`rsatilgan.

Bu sonlarni, 0,1 aniqlikda ifodalab, yuqorida keltirilgan Sterjess mezoni
yordamida qator oraliqlar soni (k) va chegarasini (i) aniqlaymiz.
Sterjess formulalari: k = 1+3.32 lgN = 1+1,441 ln50 = 6,64≈7
i = (90.2 - 20.2) / 7 = 10 ming so`m.
Bularga binoan quyidagi oraliqli variatsion qatorni tuzamiz.