Termodinamik jarayonlar

Termodinamik jarayonlar

O rganizmda moddalar almashinuvi energiyaning bir turdan ikkinchi turga o‘tish jarayonlari biian birga davom etadi. Energiya va moddalar almashinuvi hayot faoliyatining asosida yotgan yagona jarayondir. Tirik organizm oziq moddalarning kimyoviy energiyasini sarflaydi va energiyaning shu turini organizm tom onidan bajariladigan barcha ish jarayordari energiyasiga aylantirih, ortiqcha miqdordagi issiqlikni tashqariga chiqaradi. Termodinamika — energiyani bir turdan ikkinchi turga o‘tishini, ya'ni energiya transformatsiyasini o‘rganadigan fizikaning bo'limidir. Termodinainik tizim deyilganda ichida ro‘y beradigan jarayonlarni o‘rganib chiqish osonroq bo'lishi uchun atrofdagi fazodan shartli ravishda ajratib qo'yilgan jism yoki jismlar yig'indisi tushuniladi. Tizimning holati esa barcha fizik va kimyoviy xossalarga bogliq bo‘ladiki. bu xossalarning o‘zgarishi tizim holatining o'zgarishiga olib keladi. Tizim holatining ana shunday parametrlari jumlasiga harorat T, bosim p. hajm V. massa /V/, ichki energiya U. konsentratsiya C. entropiya S va boshqalar kiradi. Mana shu parametrlardan birortasi o'zgarganda tizim holatining o'zgarishi termodinamik jarayon deb yuritiladi. Termodinamik jarayon bir qancha kattaliklarning ichki energiya o'zgarishi, erkin energiya o'zgarishi, reaksiyalarning issiqlik effekti va boshqalarni xarakterlab beradi.

Termodinamik tizimlar izolatsiyalangan (alohida) yopiq va ochiq tizimlarga bo'linadi. Izolatsiyalangan tizimlar shunday tizimlarki, ular tashqi muhit bilan energiya bilan ham, modda bilan ham almashinilmaydi. Ularda energiya va massa o'zgarmay qoladi. Yopiq tizimlar tashqi muhit bilan faqat energiya almashinib turadigan tizimlardir. Bunday tizimlarning massasi doimiy bo‘ladi-yu, lekin energiyasi o'zgarib turishi mumkin. Atrof-muhit harorati ko'tarilganda atrofdan issiqlik oladigan muhit harorati pasayganda esa issiqlik chiqaradigan har qanday jismni yopiq tizim deb qarash mumkin, yopiq tizim unga tashqi muhitdan o‘tgan energiya hisobiga yoki o'zining ichki energiyasi hisohiga ish bajaradi. Ochiq tizimlar — boshqa tizimlar bilan modda ham, energiya ham almashina oladigan tizimlardir, ya'ni bunday tizimlarda massa ham energiya ham o‘zgarib turadi. Tirik oi^anizmlar ochiq termodinamik tizinilar jumlasiga kiradi, chunki ularning o'ziga xos xususiyati atrofdagi muhit bilan modda va energiya almashinib turadi. Biroq tirik organizmlami faqat ochiq lizimlar deb qarash uncha to‘g‘ri emas, chunki ular beshta asosiy belgisi bilan boshqa ochiq tizimlardan farq qiladi: