Texnalogig talim 22-28 gurux talabasi olimov muhammadqodirning

Fe-Fe3C sistemasining xolat diagrammasining pastki chap qismi. 
Diagrammaning bu qismi va I, II xamda III qotishmalarning sovish egri 
chiziqlari (-rasmda tasvirlangan.
Tarkibidagi 
uglerod 
miqdori 
(% 
bulgan I qotishmani 
olaylik.
I qotishma sovitilganda GS chizig`idagi 1nuqtada austenitdan ferrit 
ajralib chiqa boshlaydi. Ma'lumki, (-temirda uglerod kam eriydi, shu 
sababli qotishma sovitishda davom ettirilganda ferrit ajralib chiqa 
borgani 
sari 
qolgan 
austenit 
uglerodga 
tobora 
boyiydi.
Demak austenitning kontsentratsiyasi, ya'ni tarkibidagi uglerod miqdori 
GS chizig`i buylab uzgaradi.
1 nuqta bilan 2 nuqta orasidagi, masalan, a nuqtadagi qotishma ferrit 
bilan austenitdan iborat buladi. a nuqtadagi ferrit va austenit 
miqdorlarini kesmalar qoidasidan foydalanib topish mumkin, buning 

---

uchun 
(-nuqtadan 
konoda 
((,(,s 
chizig`i) 
utkaziladi.
qotishma 2-nuqtagacha sovitilganda 2-nuqtada austenit tarkibidan keyin, 
uzgarmas (727°S) temperaturada austenit perlitga aylanib boradi. Bu 
xodisa I qotishmaning sovish egri chizig`ida 2-21 gorizontal kesma bilan 
kursatilgan. Demak, 2 nuqta bilan 21 nuqta oralig`ida qotishma ferrit, 
austenit va perlitdan iborat buladi. 21 nuqtada austenit perlitga batamom 
aylanadi. Binobarin, 21 nuqtadan pastda austenit qolmaydi va qotishma 
ferrit perlitdan iborat buladi. Bunday qotishmaning mikroskopik 
tuzulishi (-rasmda tasvirlangan.
Endi, tarkibida 0,8% uglerod bulgan II qotishmani kurib chiqaylik.
II qotishma 1'(S) nuqtagacha sovitilganda unda xech qanday uzgarish 
bulmaydi. S nuqta austenit muvozanat xolatda mavjud bula oladigan eng 
past temperaturani (727°S ni) kursatadi. Bu temperaturada (1' nuqtada ) 
austenit 
ferrit 
bilan 
tsementitga 
parchalana 
boshlaydi.
AÕF+S
Austenining parchalanish protsessi uzgarmas(727°S) temperaturada 1'1 
nuqtagacha davom etadi. Demak, 1' nuqta bilan 1'1 nuqta oralig`ida II 
qotishma austenit, ferrit va tsementitdan iboratdir.1'1 nuqtada 
austenitning xammasi ferrit bilan tsementitga aylanib buladi. Binobarin, 
1'1 nuqtadan pastdagi qotishma ferrit bilan tsementitning aralashmasidan 
iboratdir. Bunday aralashmaning evtektoid aralashma bulib, perlit deb 
atalishi yuqorida aytib utilgan edi. 
Perlitning tuzilishi ferrit bilan tsementitning navbatma-navbat keladigan 
plastinkalaridan iborat.

---

Nixoyat, tarkibida y% uglerod bulgan III qotishmaning uzgarishini kurib 
chiqaylik.
III qotishma sovitilganda YES chizig`idagi 1
» 
nuqtada austenitdan 
tsementit ajralib chiqa boshlaydi. Tsementit ajralib chiqa borgan sari 
austenit tarkibida uglerod miqdori kamaya boradi. Demak austenitda 
uglerodning miqdori YES chizig`i buylab uzgaradi(S nuqtaga tomon 
kamayadi, 
YE 
nuqtaga 
tomon 
esa 
ortib 
boradi).
III qotishma sovitilaversa, 2'' nuqtada perlit xosil bula boshlaydi. Bu 
protsess uzgarmas (727°S) temperaturada 2''1 nuqtagacha davom etadi. 
2''1 nuqtadan pastda qotishma strukturasi perlitdan va donalar chegarasi 
buylab 
tur 
tarzida 
ajralib 
chiqqan 
tsementitdan 
iboratdir.
Tsementit bilan perlitni adashtirib yubormaslik uchun pulat namunasi 
(shlifi) maxsus eritmaga-natriy pikrat eritmasiga botiriladi. Natriy pikrat 
tsementitni 
qora 
tusga 
kiritib, 
ferrit 
rangini 
uzgartirmaydi.
Yuqorida kurib chiqilganlarga asoslanib, pulatlarni uch gruppaga bulish 
mumkin. Birinchi gruppaga evtektoidgacha bulgan- tarkibidagiuglerod 
miqdori 0,8% dan kam pulatlar, ikkinchi gruppaga evtektoid- tarkibida 
0,8% chamasi uglerod bulan pulat, uchinchigruppaga esa evtektoiddan