Texnikaviy t e r m o d in a m ik a I b o b. U m u m I y m a ’l u m o t L a r L §. T erm odinam ik uslubning a so siy X u su siy atlari

---

I B O ‘LIM . TEXNIKAVIY T E R M O D IN A M IK A
I B O B . U M U M I Y M A ’L U M O T L A R
l - § . T erm odinam ik uslubning a so siy x u su siy atlari
M a ’lumki, energiya almashinish jarayonlari m uhitdagi holatlar bilan 
bog‘liq holda ro ‘y beradi.
Term odinamika — fizik, kimyoviv va texnik term odinam ika qismlariga 
boMinadi.
Term odinam ikaning konkret holatlardagi um u m iy uslublar, qoidalar, 
fizik xossalarga xos b o ‘lgan jarayonlarni o ‘rgatadigan qismi um um iy fizik 
term odinam ika deyiladi.
Ishtirok etuvchi jism ning kimyoviy xossalari o ‘zgarishini, ulardagi 
issiqlik alm ashinishini o ‘rgatadigan qismi kimyoviy te rm o d in a m ik a
deyiladi.
Texnik term odinam ika esa issiqlik miqdori bajarilgan ishga o ‘tishdagi 
qonun-qoidalarni issiqlik texnikasiga tatbiq qilish, y a ’ni issiqlik dvigatellari 
va sovitish mashinalari nazariyasi bilan shug‘ullanishdir.
T erm odinam ikani o ‘rganishda va uning konkret masalalarini tahlil 
qilishga qaratilganda tabiiy fanlarda qabul qilingan bir hodisaning uslubi 
ikkinchisidan farq qilishiga e'tib o r berish kerak b o ‘ladi.
Term odinam ik uslubning xususiyatlaridan quyidagilarni asosiysi deb 
hisoblasak boMadi.
1. T erm o d in a m ik uslub k o ‘plab tajriba materiallarini tahlil qilish 
d a v o m i d a y ig ‘ilgan q o n u n i y a t l a r n i ifo d a la sh n a tija s id a tu z ilg a n . 
Keyinchalik bu natijalar term odinam ikaning uchta qonuni sifatida yuzaga 
keldi.
T erm odinam ikaning I qonuni energiyani saqlash va uning bir turdan 
ikkinchi turga o ‘tishi qonuni asosida yaratildi.
T erm odinam ikaning II qonuni esa energiya almashuvi jarayonlarini 
bajarish y o ‘nalishlari o ‘zgarishlarini o'rgatadi. Bu qonunga binoan abadiy 
dvigatel yaratib b o ‘lmaydi.
T erm odinam ikaning III qonuni esa jism ning mutlaq nol haroratga 
intilishdagi holatini tushuntirib beradi.
2. Turli xil b o g ‘lanishlardagi energiya alm ash in ish ja ra y o n la rin i 
izohlashda faqat shunday fizik tu sh u n ch ala r va kattaliklar ishlatiladiki, 
ular materialning mikroskopik (molekulyar) tuzilishiga bog‘liq b o ‘lmagan 
tushunchalarning m a ’nosi hisoblanadi. Bu kattaliklar yoki o ‘lchanadi 
yoki o ‘lchangan kattaliklar bo'y ich a hisoblanadi. U lar katta sondagi 
jismning mikroskopik b o ‘lakchalari t a ’siri natijalarini xarakterlaydi. Ushbu
5
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

kattaliklar makroskopik, fenolinologik yoki term odinam ik kattaliklar deb 
ataladi, ular mikroskopik kattaliklardan farqli o'laroq alohida molekulalar. 
atom lar va boshqa boMakchalar holati ni xarakterlaydi.
XIX asr oxirida statistik te rm o d in a m ik a rivojlandi. Bu statistik 
fizikaning bir qismi hisoblanadi. Statistik term odinm am ikada makroskopik 
jism xossalari jism e le m e n ta r boMaklardan tuzilganligining konkret 
k o ‘rinishi asosida hisoblanadi.