Texnologiyalar va kommunikatsiyalrni rivojlantirish
Download 292.38 Kb. Pdf ko'rish
|
Rustamov Farrux kiberxavsizlik maruza.docx
- Bu sahifa navigatsiya:
- Bajardi
|
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALAR VA KOMMUNIKATSIYALRNI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI “Kiberxavfsizlik”fakulteti “Kriptologiyala”kafedrasi “Kiberxafsizlik asoslari”fanidan MUSTAQIL ISH Mavzu: Kiber jinoyatchili va tarqalish sabablari Bajardi:713-21-guruh talabasi Rustamov Farrux Qabul qildi: Olimov Iskandar Toshkent 2023 Reja: Kirish Kiber jinoytachili nima ? Asosiy qism 1.Kiber jinoyachilidan asosiy maqsad 2. Kiber jinoyatchili turlari 3. Kiber jinoyatchilikning tarqalish sabablari Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar Kiber jinoyatchili nima? Kiberjinoyat – bu kompyuter va tarmoqning birgalikdagi aloqasi ostida sodir etuluvchili jinoyat paytida maqsadli yonaltirilgan qurol vazifasini bajarib paytida maqsadli yo’naltirilgan qurol vazifasini bajarib beradi. Kiberjinoyat kiberjinyat kimniningdir xavfsizligi va moliyaviy saviyasiga zarar yetkazishi maqsadida osodir etiladi. Maxfiy ma’lumotlar qonuniy tarzda himoyalangan holatda yuz beruvchi kiberjinoyatlar bilan bog’liq ko’pgina jinoyatlar mavjud. Xalqaro miqyosda hukumat ham, nodavlat ham nodavlat ham subyektlar kiberjinoyatlar jumladan, josuslik moliyaviy oʻgʻirlik va boshqa transchegaraviy jinoyatlar bilan shugʻullanadi. Xalqaro chegaralarni kesib oʻtuvchi va kamida bitta milliy davlatning xatti-harakatlarini oʻz ichiga olgan kiberjinoyatlar baʼzan kiberurush deb ataladi. Uorren Baffet kiberjinoyatni „insoniyatning birinchi raqamli muammosi“ deb taʼriflaydi va „insoniyat uchun real xavf tugʻdiradi“, deya qoʻshimcha qilib oʻtadi. 2014-yilda chop etilgan hisobotda jahon iqtisodiyotiga yetkazilgan yillik zarar 445 milliard dollarni tashkil qilgan. Cybersecurity Ventures tomonidan 2016-yilgi hisobotda kiberjinoyatlar natijasida yetkazilgan global zararlar 2021-yilga kelib yiliga 6 trillion dollargacha, 2025-yilga kelib esa 10,5 trillion dollargacha koʻtarilishi bashorat qilingan edi. 2012-yilda AQShda onlayn kredit va debet kartalaridagi firibgarlik oqibatida taxminan 1,5 milliard dollar yoʻqotilgan 2018- yilda Strategik va xalqaro tadqiqotlar markazi tomonidan bilan hamkorlikda oʻtkazilgan tadqiqot shuni koʻrsatadiki, har yili global YaIMning qariyb bir foizi , yaʼni 600 milliard dollarga yaqini kiberjinoyatlar tufayli yoʻqoladi. Jahon Iqtisodiy Forumi 2020 Global Risk hisobotida uyushgan kiberjinoyatlar idoralari jinoiy faoliyatni onlayn qilish uchun kuchlarni birlashtirayotganini tasdiqladi, shu bilan birga ularning aniqlash va jinoiy javobgarlikka tortilish ehtimoli AQShda 1 foizdan kamroqni tashkil qiladi. Kompyuter firibgarligi — bu boshqa shaxsni yoʻqotishga olib keladigan biror narsa qilish yoki qilmaslikka imkon berish uchun haqiqatni har qanday notoʻgʻri koʻrsatish. Shu nuqtai nazardan firibgarlik quyidagi yoʻllar bilan foyda olishga olib keladi. Ruxsatsiz tarzda oʻzgartirish. Bu kichik texnik tajribani talab qiladi va xodimlar tomonidan maʼlumotlarni kiritish yoki notoʻgʻri maʼlumotlarni kiritishdan oldin maʼlumotlarni oʻzgartirish yoki ruxsatsiz koʻrsatmalar kiritish yoki ruxsat etilmagan jarayonlardan foydalanish orqali oʻgʻirlashning keng tarqalgan shaklidir. Odatda ruxsatsiz tranzaktsiyalarni yashirish uchun chiqishni oʻzgartirish, yoʻq qilish, bostirish yoki oʻgʻirlash. Saqlangan maʼlumotlarni oʻzgartirish yoki oʻchirish. Boshqa firibgarlik shakllari kompyuter tizimlari yordamida osonlashtirilishi mumkin, jumladan bank firibgarligi, karding, shaxsni oʻgʻirlash, tovlamachilik va maxfiy maʼlumotlarni oʻgʻirlash. Ushbu turdagi jinoyatlar koʻpincha shaxsiy maʼlumotlar yoki pul maʼlumotlarining yoʻqolishiga olib keladi. Kiberjinoyatdan asosiy maqsad nima? Ushbu jinoyatlar tanlangan jinoyatchilar guruhi tomonidan sodir etiladi.Kompyuterni vosita sifatida ishlatgan jinoyatlardan farqli o’laroq, bu jinoyatlar aybdorlarning texnik bilimlarini talab qiladi.Texnologiyalar rivojlanib borgani sari jinoyat tarkibi ham o’zgaribboradi.Ushbu jinoyatlar nisbatan yangi bo’lib, ular kompyuterlar mavjud bo’lgan vaqtgacha mavjud bo’lib, bu jamiyat va umuman olganda, dunyo ushbu jinoyatlar bilan kurashishga qanday tayyor emasligini tushuntiradi.Internetda har iuni sodir etiladigan ushbu turdagi ko’plab jinoyatlar mavjud . Bu kamdan-kam hollarda yolg’izlar tomonidan amalga oshiriladi, buning o’rniga u katta sindikat guruhlarini o’z ichiga oladi. Maʼmuriyat yoki ishdagi hamkasblar bilan shaxsiy dushmanlik munosabatlari asosida qasos olish shaxsiy yoki siyosiy maqsadlar uchun mamlakat pul tizimini buzish, mamlakatdagi vaziyatni, hududiy maʼmuriy tuzulishni beqarorlashtirish yoki siyosiy maqsadlar uchun tartibga solish talonchilik, raqibni yo‘q qilish yoki siyosiy maqsadlar uchun muassasa, korxona yoki tizim ishini tartibga solmaslik, boshqa jinoyatlarni yashirish uchun tadqiqot masalalarida shaxsiy intelektual qobiliyat yoki ustunlikni namoyish qilish uchun. Shaxs kiberjinoyatchilikning asosiy maqsadi bo’lganida, kompyuter maqsad emas, bakki vosita sifatida qaralishi mumkin. Ushbu jinoyatlar odatda kamroq texnik ekspertizani o’z ichiga oladi. Insonning zaif tomonlaridan odatda foydalaniladi. Ko’rilgan zarar asosan psixologik va moddiy bo’lmagan, variantlarga qarshi qonuniy choralarni yanada qiyinlashtirmoqda. Bu oflayn dunyoda asrlar davomida mavjud bo’lgan jinoyatlar. firibgarlar o’g’irlik va shunga o’xshash narsalar. Shaxs kiberjinoyatchilikning asosiy maqsadi bo'lganida, kompyuter maqsad emas, balki vosita sifatida qaralishi mumkin. Ushbu jinoyatlar odatda kamroq texnik ekspertizani o'z ichiga oladi. Insonning zaif tomonlaridan odatda foydalaniladi. Ko'rilgan zarar asosan psixologik va moddiy bo'lmagan, variantlarga qarshi qonuniy choralarni yanada qiyinlashtirmoqda. Bu oflayn dunyoda asrlar davomida mavjud bo'lgan jinoyatlar. Firibgarlar, o'g'irlik va shunga o'xshash narsalar yuqori texnologik uskunalar ishlab chiqarilishidan oldin ham mavjud edi. Xuddi shu jinoyatchiga qurbonlarning potentsial havzasini ko'paytiradigan va ularni izlashni va ushlashni qiyinlashtiradigan vosita berilgan. "Hukumat amaldorlari va axborot texnologiyalari xavfsizligi boʻyicha mutaxassislar 2001-yil boshidan buyon Internet muammolari va server firibgarliklarining sezilarli darajada oshganini hujjatlashtirdi. Federal Qidiruv Byurosi (FQB) va Markaziy razvedka boshqarmasi (CIA) kabi hukumat idoralari orasida bunday bosqinlar kiberterroristik tashqi razvedka xizmatlari yoki boshqa guruhlar tomonidan potentsial xavfsizlik teshiklarini xaritalash uchun uyushtirilgan saʼy-harakatlarning bir qismi ekanligidan xavotir ortib bormoqda. muhim tizimlar. Kiberterrorchi — bu hukumat yoki tashkilotni kompyuterlar, tarmoqlar yoki ularda saqlangan maʼlumotlarga qarshi kompyuter hujumi uyushtirish orqali oʻzining siyosiy yoki ijtimoiy maqsadlariga erishish uchun qoʻrqitadigan yoki majburlaydigan shaxs. Kiberterrorizm, umuman olganda, kibermakon yoki kompyuter resurslaridan foydalanish orqali sodir etilgan terrorchilik harakati sifatida taʼriflanishi mumkin . Shunday qilib, bayram kunlarida bombali hujumlar sodir boʻlishi haqida Internetda oddiy targʻibot materiali kiberterrorizm deb hisoblanishi mumkin. Shuningdek, ayrim shaxslarga, oilalarga qaratilgan, tarmoqlar ichida guruhlar tomonidan tashkil etilgan, odamlar oʻrtasida qoʻrquv uygʻotish, hokimiyatni namoyish etish, odamlar hayotini barbod qilish uchun zarur boʻlgan maʼlumotlarni toʻplash, talonchilik, shantaj va hokazolarga qaratilgan xakerlik faoliyati ham mavjud”. Kiber jinoyatchilini turlari Eng ommalashgan 3 turdagi kiber jinoyat ma’lim bo’ldi: Joriy yilning 7 fevral kuni Moskva shahrida bolib otgan kiber xavfsizlik boyicha xalqaro forumda kiber jinoyatlar olamida bugun eng kop tarqalgan 3 ta xuruj qayd etildi. Ekspertlarni fikricha , fishing orqali ma’limotlarni o’g’irlash , maxfiy maqsadga ega mobil ilovalar orqali electron qurilmalarga kirib boorish va aloqaning himoya qilinmagan kanallarni tomosha qilish orqali bugun ko’pchilik internet foydalanuvchilari kiber jinoyatlarning qurboniga aylanmoqda. Shuningdek, bugungi kunda kiber jinoyatchilikda muayyan shaxsning yoki ob’yektlarning geografikjoylashgan nuqtasi to’g’risida xabar tarqatish , shaxsiy ma’lomotlar ba’zasini buzib kirish kabi xizmatlar ommalashgan . Xakerlar bu kabi ma’lumotlarni internet va ijtimoiy tarmoq foydalanuvchilar tomonidan turli electron resurslarga ularning foydalanish shartlarini o’qimasdan turib kirishlari evaziga olishmoqda Ya’ni , biz ijtimoiy tarmoqda duch keladigan “Necha yil yashaysiz? ”, “ AQSH prezidenti siz haqingizda nima deydi?”, “Qaysi Gollivud aktyoriyaga o’xshaysiz” kabi xizmatlar aslida fishing bo’lib, siz ulardan foydalanish chog’ida ularning shartiga rozi bo’lasiz va o’zingiz to’g’ringizda ma’lumotlarni hadya qilgan bo’lasiz, Kiberjinoyatchilik tarqalish sabablari Har kuni IT bilan shug'ullanadigan har bir kishi asosiy narsalarni osongina yo'qotishi mumkin. Kichik IT-kompaniyalar va IT sohasidagi yangi boshlanuvchilar, ayniqsa, ishga tushirish bosqichida, og'ir vazifalarni e'tiborsiz qoldiradilar. Shuningdek, kim yarim vaqtda dasturchi yoki o'zi ishlaydi raqamli marketing bilan Freelancer sifatida siz Internetda yashiringan xavf -xatarlardan xabardor bo'lishingiz kerak. Kiberjinoyatchilik ko'paymoqda va kelgusi bir necha yil ichida keskin o'sish tendentsiyasi kuzatilishi kutilmoqda. Sabablari aniq: hayot tobora raqamli bo'lib bormoqda. Shunday qilib, bizning harakatlarimiz qisman onlayn dunyoga o'tmoqda. Biz yozish o'rniga post qilamiz. Biz gapirish o'rniga suhbatlashamiz. Biz his -tuyg'ularni shaxsan ifoda etish o'rniga emojilarni yuboramiz. Butunjahon Internet tarmog'ida nafaqat bu zararsiz harakatlar , o'g'rilar, shantajchilar va ayg'oqchilar uzoq vaqtdan beri raqamli usulda ishlaydilar. Ular qurbonlarga katta zarar etkazishi mumkin, bu ko'p jihatdan aks etadi. Ehtiyot choralarini ko'rganlar, oqibatlariga xotirjamlik bilan qarashadi. Hisobotning IT javobgarligini sug'urtalash kabi tegishli sug'urta misolda tasvirlangan moliyaviy yo'qotishlarni qoplaydi. IT javobgarligini turli modullarni o'z ichiga olgan holda kengaytirish mumkin, ulardan biri kiber sug'urta. Bu kuchga kiradi ma'lumotlar buzilgan taqdirda xakerlik va xizmat ko'rsatishni rad etish holatlarida Kiber tovlamachilik. Sug'urta kompaniyalari allaqachon bunday maxsus kiber siyosatni taklif qilayotgani, biz o'zgarganligimizni ko'rsatadi va bu bizni ko'p yillar davomida umidsizlikda saqlaydi Xakerlar deb ham ataladigan kiberjinoyatchilar turli xil kiberjinoyatlarni amalga oshiradilar. Haker — informatsion texnologiyalar boʻyicha favqullotda malakaga ega mutaxassis. Kompyuter sistemasini oʻta chuqur biladigan shaxs. Avval boshdan haker degan atama kompyuter dasturlarini tezda yoza oladigan, yoki qurumlarni tezda soʻzlay oladigan dasturchilarga nisbatan ishlatilgan. Hakerlar asosan 3 turga toifalashadi: Black hat, White hat va Grey hat hakkerlar. Kibеr o'g'rilardan himoyalanish uchun esa quyidagi bir nеcha qoidalarni eslatib o'tmoqchimiz: 1. Kompyutеrimizda litsеnziyali antivirus hamda ushbu antivirusning omborini tеz- tеz yangilab turish; 2. Agar sеrvеr kompyutеr bo'lsa, antivirus bilan bir qatorda, har xil juda ishonchli va kuchli brandmauеrlar o'rnatib qo'yish; 3. Maxfiy so'zlar (parol va kod)larimizni faqat so'z yoki harf emas, balki katta harflar hamda bir nеcha simvollardan tashkil qilish. 4. Hам sеrvеr, ham domеn uchun shaxsiy whois ma'lumotlariga ega bo'lishini ta'minlash; 5. Tizim administratori ishga olayotganimizda, ularning kompyutеrni tubdan biluvchi, juda profеssional mutaxassis ekanliklariga amin bo'lish; 6. Oddiy hisoblangan axborot xavfsizligiga zarar kеltiruvchi narsalarni hisobga olgan holda hеch qachon yuzaki ishlamaslik; 7. Biror-bir yangi tizim yaratilganda albatta, xakеr (profеssional kompyutеr mutaxassisi)ga tеkshirtirish; 8. Intеrnеtda chop etilayotgan har kungi yangi buzish va tizim zaifliklarini o'rganish usullarini qayta ko'rib, shu xatoliklar bizda ham bo'lmasligini ta'milash; 9. Kalit so'zlarni kiritayotganimizda, bеgona inson ko'rmaslik holatini tashkillashtirish. Hakkerlar biror-bir kichik, arzimas zaiflikga ham katta e'tibor bеrish lozim dеb hisoblaymiz. Yuqoridagi qoidalarga amal qilgan holda, o'z xavfsizligingizni ta'minlagan, bu bilan rivojlanib borayotgan axborot tеxnologiyalariga o'z hissangizni qo'shgan bo'lasiz. XULOSA Hozirgi kunda axborot xavfsizligi masalasi butun jahon bo'yicha eng muhim muammodir. Agar har bir internet foydalanuvchisi va xizmat ko’rsatuvchilar kiber olamida ham hayot kabi ehtiyotkorlikni unutmasalar , aksariyat jinoyatchilarning oldi olingan bo’lar edi. Xulosa qilib shuni ta'kidlash mumkinki, kompyutеrimiz xavfsizligi o'z qo'limizda! FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1 https://kiiky.com/uz/kiberxavfsizlik-sertifikatlari/ 2 https://worldscholarshub.com/uz/best-cyber-security-certifications/ 3 https://www.cyberghostvpn.com/en_US/ 4 Karimov I.M , Turg’unov N.A. Axborot xavfszligi asoslari 5 S.K.G’aniev, M.M. Karimov, K.A. Toshev «Axborot xavfsizligi. Axborot - kommunikatsion tizimlari xavfsizligi», «Aloqachi» 2008 yil Download 292.38 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|