Texnologiyalar vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI
TEXNOLOGIYALAR VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI

Axborot xavfsizligi kafedrasi

Ilmiy tadqiqot metodologiyasi fani
MUSTAQIL ISHI
Mavzu: Axborot xavfsizligining ahamiyati
Toshkent 2023
Axborot xavfsizligini ta’minlash usullari
Bu mustaqil ishida Axborot xavfsizligiga doir 500 dan ziyod so‘zdan iborat matn olib, bu matnni ma’nosi saqlangan holda hajman qisqartirib, 200 yoki undan kamroq so‘zdan tashkil topgan matn holatiga keltirish vazifasi bajariladi. Quyida axborot xavfsizligining nimaga biz uchun juda muhim ekanligi va axborotning xavfsizligini oshirish uchun qanday chora-tadbirlar ko‘rish mumkinligi keltirib o‘tilgan matn:
Axborot xavfsizligi hozirgi rivojlanib borayotgan dunyoda muhim jihat hisoblanadi, chunki u maxfiy ma’lumotlarni ruxsatsiz kirish, foydalanish, oshkor qilish, buzish, o‘zgartirish yoki yo‘q qilishdan himoya qilishni o‘z ichiga oladi. Texnologiyalarga bo‘lgan ishonch ortib borayotganligi sababli, axborot xavfsizligi har qachongidan ham muhimroq bo‘ldi. Axborot xavfsizligiga xakerlar, zararli dasturlar va ijtimoiy muhandislik kabi turli xil tahdidlar mavjud. Xakerlar o‘zlarining texnik ko‘nikmalaridan kompyuter tizimlari va tarmoqlardagi zaifliklarni topish uchun foydalanadilar. Zararli dasturlar, jumladan, viruslar va to‘lov dasturlari qurilmalarga zarar yetkazishi va ma’lumotlarni buzishi mumkin. Ijtimoiy muhandislik ma’lumotlarga ruxsatsiz kirish uchun shaxslarni manipulyatsiya qilishni o‘z ichiga oladi.
Axborot xavfsizligini ta’minlash uchun tashkilotlar turli tadbirlarni amalga oshiradilar. Quyida axborot xavfsizligining ahamiyati, uning asosiy tamoyillari va ba’zi umumiy xavfsizlik choralari muhokama qilinadi. Avvalo, axborot xavfsizligi muhim ahamiyatga ega, chunki u ma’lumotlarning maxfiyligi, yaxlitligi va mavjudligini ta’minlaydi. Maxfiylik maxfiy ma’lumotlarni ruxsatsiz oshkor qilishdan himoya qilishni anglatadi. Butunlik ma’lumotlarning aniq, to‘liq va o‘zgarmasligini ta’minlaydi. Mavjudlik vakolatli foydalanuvchilarning kerak bo‘lganda ma’lumotlarga kirishini ta’minlaydi. Axborot xavfsizligi amaliyotini boshqaradigan bir qancha asosiy tamoyillar mavjud. Birinchi tamoyil - eng kam imtiyozlar prinsipi, ya’ni shaxslar faqat o‘zlarining ish rollari uchun zarur bo‘lgan ma’lumotlardan foydalanishlari kerak. Bu ruxsatsiz kirish xavfini kamaytiradi. Ikkinchi tamoyil - chuqur mudofaa bo‘lib, u turli tahdidlardan himoyalanish uchun xavfsizlikni boshqarishning bir necha qatlamlarini amalga oshirishni o‘z ichiga oladi. Bunga xavfsizlik devorlari, antivirus dasturlari va hujumlarni aniqlash tizimlaridan foydalanish kiradi. Firewallar ichki tarmoqlar va tashqi tarmoqlar o‘rtasida to‘siq bo‘lib, kiruvchi va chiquvchi trafikni kuzatib boradi va filtrlaydi. Uchinchi tamoyil - majburiyatlarni ajratish prinsipi bo‘lib, u birorta shaxsning muhim jarayonni to‘liq nazorat qila olmasligini ta’minlaydi. Bu firibgarlik yoki suiiste’mol qilish xavfini kamaytiradi.
Xavfsizlik choralari nuqtai nazaridan, tashkilotlar o‘z ma’lumotlarini himoya qilish uchun turli usullardan foydalanadilar. Umumiy choralardan biri kuchli parollardan foydalanishdir. Parollar murakkab, noyob bo‘lishi va muntazam ravishda o‘zgartirilishi kerak. Bundan tashqari, tashkilotlar ko‘pincha ikki faktorli autentifikatsiyani amalga oshiradilar, bu esa foydalanuvchilardan maxfiy ma’lumotlarga kirish uchun parol va barmoq izi kabi ikki xil identifikatsiya shaklini taqdim etishni talab qiladi. Shifrlash xavfsizlikning yana bir muhim chorasidir. Bu ma’lumotlarni faqat shifrni ochish kaliti bilan o‘qilishi mumkin bo‘lgan shaklga aylantirishni o‘z ichiga oladi. Bu ma’lumotlar ushlangan taqdirda ham ruxsatsiz shaxslar tomonidan o‘qilmasligini ta’minlaydi. Shifrlash odatda ma’lumotlarning maxfiyligini himoya qilish uchun elektron pochta yoki xabar almashish ilovalari kabi aloqa kanallarida qo‘llaniladi.
Muntazam zaxira nusxalari ham axborot xavfsizligi uchun juda muhimdir. Ma’lumotlar nusxalarini yaratish va ularni alohida joylarda saqlash orqali tashkilotlar ma’lumotlar yo‘qolgan yoki tizim ishlamay qolganda o‘z ma’lumotlarini tiklashi mumkin. Zaxiralash muntazam ravishda amalga oshirilishi va ularning samaradorligini ta’minlash uchun sinovdan o‘tkazilishi kerak. Muntazam xavfsizlik auditlari zaifliklarni aniqlashga va xavfsizlik siyosatiga muvofiqligini ta’minlashga yordam beradi. Axborot xavfsizligi nafaqat tashkilotlar, balki jismoniy shaxslar uchun ham muhimdir. Shaxsiy ma’lumotlar, masalan, moliyaviy tafsilotlar va ijtimoiy media akkauntlari kiberjinoyatchilar tomonidan nishonga olinishi mumkin. Kuchli parollardan foydalanish, ikki faktorli autentifikatsiyani yoqish va fishing urinishlaridan ehtiyot bo‘lish juda muhimdir.
Axborot xavfsizligi sohasi doimo rivojlanib bormoqda. Yangi texnologiyalar paydo bo‘lishi bilan yangi tahdidlar ham paydo bo‘ladi. Kiberxavfsizlik bo‘yicha mutaxassislar ushbu tahdidlarni oldini olishda muhim rol o‘ynaydi. Ular xavfsizlik choralarini ishlab chiqadilar va amalga oshiradilar, xavflarni baholaydilar va xavfsizlik hodisalariga javob beradilar. Xulosa qilib aytganda, axborot xavfsizligi raqamli dunyomizda muhim rol o‘ynaydi. Bu ma’lumotlarning maxfiyligi, yaxlitligi va mavjudligini ta’minlaydi. Eng kam imtiyoz, chuqur mudofaa va vazifalarni ajratish kabi asosiy tamoyillarga rioya qilish orqali tashkilotlar o‘zlarining xavfsizlik holatini yaxshilashlari mumkin. Kuchli parollar, shifrlash va muntazam zaxira nusxalari kabi xavfsizlik choralarini qo‘llash axborot xavfsizligini yanada mustahkamlaydi. Texnologiya taraqqiyotda davom etar ekan, hushyor bo‘lish va qimmatli ma’lumotlarni himoya qilish uchun xavfsizlik amaliyotlarini moslashtirish zarur.