Texnologiyasi

0 ‘zbekistonning suv manbalari.
Am udaryo, Sirdaryo, Vaxsh, 
Chu, Norin, Qashqadaryo, Zarafshon, Kofirnihon, Surxondaryo, 
Qashqadaryo, So‘x, Shohimardonsoy, Sheroboddaryo, Chirchiq, 
Angren, Aravonsoy, Isfara, Shahrixonsoy kabi ko‘plab daryo, soy 
suvlari ekinlarni sug‘orish manbalaridir. Bu suvlar Hindiqush, Ko- 
petdog‘, Pomir, Oloy va Tyanshan tog‘ tizmalariga yoqqan qor- 
yomg‘irlardan oqib keladi.
Suv tanqisligini yengish uchun ko‘plab suv omborlari, kanallar, 
drenajlar, quduqlar, nasos stansiyalari mavjud.
Sug‘orish muddati va m e’yori. Sug‘orish muddatini belgilash
G ‘o ‘zaning sug‘orish m uddatini belgilashda uning o ‘sish va 
rivojlanish davrlaridagi suvga bo‘lgan talabiga, tuproqning mexanik 
tarkibiga, sizot suvlarining joylashish chuqurligiga, tuproq unum- 
dorligiga, tuproqning sho‘rlanish darajasiga, ob-havo sharoitiga 
e ’tibor beriladi.
0 ‘zbekistonda Shimoliy (Qoraqalpog'iston Respublikasi, Xorazm 
viloyati) hudud, Markaziy (Toshkent va Sirdaryo viloyatlari, Farg‘ona 
vodiysi) hudud va Janubiy (Qashqadaryo, Surxondaryo viloyatlari) 
hudud bor.
119

---

Shimoliy hudud ob-havosining harorati nisbatan pastroq b o ‘lgani 
u ch u n havo uamligi ko‘proq bo ‘lib, suv kam roq sarflanadi.
G ‘o ‘za o'simligining chigitini unib chiqishi uchun tuproq namligi 
yetarli b o ‘lsa, bunday sharoitda g‘o ‘za unchalik suvni ko‘p talab qil- 
m aydi. Gullash davridan boshlab suvga taiabi orta boradi, eng k o ‘p 
m iqdordagi suvni ko‘saklar yetilish davrida talab qiladi.
G ‘o ‘zaning sug'orish m uddati quyidagi holatlarga qarab belgila- 
nadi.
1. G ‘o ‘za suvtalab b o ‘lganda, uning barglari to ‘q yashil rangga ay­
lanadi. Shundauni darhol sug‘orish kerak.
2. G ‘o ‘za barglarining taranglik (turgor) holatini o ‘zgarishiga qarab 
sug'orish kerakligi m a’lum bo'ladi. Bunday holatni kunning issiq paytida 
Running ikkinchi yarmi (taxminan 15-16 soatlar)da g‘o ‘za bargi taranglik 
laolati susayib qolishi kuzatib boriladi.
3. G ‘o ‘zaning gullash b o ‘g‘imi balandligiga qarab sug‘orish m u d ­
d a ti belgilanadi. Bunda 
0
‘simlikning o'suv nuqtasidan to gullagan pastki 
shoxlarigacha bo‘lgan hosil shoxlari miqdoriga qaraladi. Agar sizot suv­
la ri chuqurroq joylashgan b o ‘z tuproqlarda g‘o ‘za gullay boshlaganda,
0
‘simlikning o‘sish nuqtasidan hisoblanganda gullari 8-9 hosil shox- 
larida paydo bo'ladi.
Kuzatishlar va dehqonlaming amaliy tajribalariga ko'ra ekilgan chigit 
yetarli nam lik sharoitida unib chiqqan, chinbarg chiqarish, shonalash 
dav rlari m e ’yorida o ‘tkazilayotgan b o ‘lsa, k o 'p in ch a g 'o 'z a la r gul 
R o'rsatganda sug'orish kerak b o ‘ladi
G ‘o ‘za gulga kirishi bilan barglaming yuzasi kattalashadi, ildiz tizi­
m i kuchli rivojlanadi, hatto 1 m va undan chuqurroqqa o ‘sadi, Vege- 
ta tiv a ’zolari o ‘sa borib, meva a ’zolari shakllanadi. G ‘o ‘za tupi k o ‘proq 
suv bug‘latadi. Bu vaqtda paxta dalasining suv sarflashi bir kecha- 
k u n d uzda gektarida 70-90 m3 gacha boradi. Shu bois, ko‘plab suv va 
o z iq m oddalar zarur b o ‘ladi. G ‘o ‘za gullash-ko‘saklash davrlarida 
q o ndirib sug‘orilsa, tupining ostki va o 'rta yaruslarida im koni boricha 
k o 'p ro q meva elementlari saqlanib qoladi.
G 'o 'z a n i sug'orishda tuproq kerakli chuqurlikkacha nam lanishi 
k erak , shundagina g 'o 'zan in g o'sish va rivojlanish davrlarida suvga 
b o 'lg a n taiabi qondirilgan b o ‘ladi. Bu ham , albatta, tu p ro q turiga va 
siz o t suvlarining joylashishiga bog‘liqdir. Bu ho latni quyidagi jadval- 
d a ko‘ramiz.
120

---