Texnologiyasi

Kem iru vch Haming к ush an dasi
T ab iatd a g ‘o ‘za a ’zolarini kem iruvchi z a ra rk u n a n d alar bilan 
oziqlanuvchi, nobud qiluvchi parazit va yirtqich (foydali) hasharot­
lar ham bor. Ularga trixogramma va gabrobrakonlar kiradi. Shuningdek, 
dendrobatsilin, biotoksibatsilin kabi mikrobiologik preparatlardan foy­
dalanish keng tarqalm oqda. Viltga qarshi trixoderm a zam burug'ini 
ishlatish yo‘lga qo'vilgan.
Trixogramma
Kattaligi 0,3 mm dan oshmaydigan sarg‘ish, q o 'n g 'ir rangli, juda 
mayda hasharot. Uning qanotlari ensiz va popukli bo‘ladi. Trixogramma 
200 dan ortiq hasharot turlarini zararlaydi. Trixogrammalarning li- 
chinkasi parazitlik qiladi. Yetuk vakili erkin yashab, gullarning shirasi 
va sh u d rin g b ilan oziq lan ad i. U rg‘och isi o ‘zin in g tu x u m la rin i 
zararkunandaning yangi qo ‘yilgan tuxumlari ichiga q o ‘yadi, natijada 
trixogramma avlodi rivojlanib, zararkunandaning tuxumi nobud b o iad i. 
A gar z a ra rk u n a n d an in g tu x um lari to ‘q zang ori rangga kirsa, u 
zararlangan hisoblanadi.
Trixogramma sharoitga qarab 7-35 kungacha rivojlanadi, shu davr­
da bitta urg‘ochi trixogramma 25 donadan 92 donagacha tuxum qo‘yadi. 
U tuxum ini hayotining dastlabki kunlarida q o ‘yadi.
0 ‘zbekistonning issiq iqlimi trixogram m a avlodining to ‘xtovsiz 
yashashiga sharoit yaratadi. Tabiiy sharoitda 14-15 tagacha nasi beradi. 
Trixogrammaning lichinkasi va g'utnbagi zararkunandalam ing tuxu­
mini ichida qishlaydi.
G 'o 'z an in g kemiruvchi zararkunandalariga qarshi kurashish uchun 
trixogrammani yetuk yoshda 3 marta qo‘yish tavsiya etiladi.
Trixogram m ani, ayniqsa, ko‘sak qurtiga qarshi 3 rnarta q o ‘yiladi, 
ana shunda foyda beradi. Trixogrammani qo‘yib yuborish m uddatini 
fenom en tutqichlar qo‘yish bilan va unga kapalaklaming tushishi bi-
140

---

Ian aniqlab olamiz. Agar bir kecha-kunduzda fenomen tutqichga ko‘sak 
qurtining 2-3 ta urg'ochi kapalagi tushsa, kifoya. Shu paytdan 3-4 
kun o'tkazib, trixogram m ani qo‘yib yuborish tashkil etiladi, chunki 
zararkunanda kapalaklari tuxum qo‘yadi.
Birinchi q o ‘yishda trixogrammadan gektariga 60 ming m iqdorda, 
ikkinchi qo‘yishda 5-6 kun oralatib, gektariga 80 ming m iqdorda va 
uchinchi m arta qo'yishda gektariga 60 ming m iqdorida bo'lishi kerak.
T rixogram m alam i ertalab yoki issiq bo 'hn ag an paytlarda, kech- 
ga tom on dalaga qo‘yib yuboriladi. Trixogrammalar zararkunandalaming 
tuxum larini topishga ancha qiynaladi, shuning uchun ham , ularni 
dala bo'ylab b ir tekisda tarqalishini ta ’m inlash m aqsadida har gek- 
tar m aydonda kam ida 100 ta joydan yoki har 10 m etr oraliqda chiqarib 
yuborish kerak. K o'plab tayyorlangan trixogram m alam i 3 litrli b a n ­
ka shishalarda joylashgan holda laboratoriya xodim lari va shu ishni 
biladigan a ’zo lar bilan birgalikda g‘o ‘za qator oralaridagi egatlar 
bo'ylab yuriladi, bunda bankaning og'izlari ochilib, trixogram m a­
lar dalaga chiqariladi.
H ozirda trixogram m aning Farg'ona, Qozon va Amerika formalari 
laboratoriyalarda ko'plab tayyorlanib, ularni ko'sak qurti, ildiz qurti, 
karadrina kabi kemiruvchi zararkunandalarga qarshi qo'llanilm oqda.