Tezligi rostlanmaydigan asinxron elektr motorlarning minimum reaktiv quvvati iste’mol bo’lgan qiymatlarda boshqarish

Tezligi rostlanmaydigan asinxron elektr motorlarning minimum reaktiv quvvati iste’mol bo’lgan qiymatlarda boshqarish
Asinxron dvigatelli ko‘p yuritmalar uchun ishga tushirishga nisbatan tormozlash rejimi katta ahamiyat­ga ega. Chunki bu rejimga ishonchlilik va soz ishlash talablari qo‘yiladi. Ko‘pincha berilgan holatda aniq to‘xtash va aniq vaqt orasida tormozlash talab etiladi.
Asinxron dvgatellarda quyidagi: tarmoqqa energiya­ni qaytarish yo‘li bilan generator rejimida tormozlash; mashina generator rejimida ishlab statorga o‘zgarmas tok bilan turli qo‘zg‘atish hosil qilgan holda dinamik tormozlash, teskari ulash bilan tormozlash; o‘z-o‘zini qo‘zg‘atib kondensatorli yoki magnitli dinamik tormozlash rejimlari qo‘llanadi. Stator magnit maydoni qo‘zg‘atish usuli bo‘yicha ikkita guruhga bo‘linadi: o‘zgaruvchan yoki o‘zgarmas tok tarmog‘i orqali mustaqil qo‘zg‘atishli (rekuperativ teskari ulash va dinamik tormozlash) va kondensator batareyasi orasida energiya almashuvi hisobiga yoki dvigatel statori qisqa tutash­tirilganda magnit oqimi o‘zinduksiya EYK hisobiga hosil bo‘ladigan o‘z-o‘zini qo‘zg‘atish orqali.
Yuqorida qayd etilgan rejimlarni qisqa tutashgan va faza rotorli mashinalar uchun qo‘llash mumkin.
Boshqa mashinalar kabi asinxron dvigatel uchun ham elek­tromagnit induksiya prinsipini qo‘llab (dvigatel va generator rejimida ishlash qobiliyati) uni generator rejimida ishlashiga imkon yaratish mumkin. Agarda mashina o‘qida yuklama bo‘lmasa (salt yurish) u holda tarmoqdan olinayotgan energiya rotordagi mexanik isroflar, po‘latdagi isroflar hamda statordagi isroflarni qoplash uchun sarflanadi. Mashina o‘qiga rotor­ning aylanish tomoni bo‘yicha ta’sir etayotgan tashqi moment qo‘yish bilan sinxron tezlikka erishish mumkin. Bu holda rotordagi isroflar tashqi energiya manbayi hisobiga qoplanadi, tarmoqdan esa faqat statordagi isroflarni qoplash uchun energiya iste’mol qili­nadi. Shundan so‘ng tezlikning sinxrondan yuqoriga o‘zgarishi asinxron mashinani generator rejimiga o‘tishga olib keladi.
Bu rejimda ishlaganda stator simlarini (chulg‘amini) oldingi yo‘nalishdagi magnit maydoni kesib o‘tadi, rotor simlarini esa teskari yo‘nalishda kesib o‘tadi. Shuning uchun rotor EYK E₂ o‘z ishorasini o‘zgartiradi, ya’ni Eў₂S = (-s)Eў₂»-Eў₂S.
Bu ifodadan ko‘rinib turibdiki, AD generator rejimiga o‘tishi bilan faqat rotor tokining aktiv tashkil etuvchisi o‘z yo‘nalishini o‘zgartiradi. Chunki dvigatel o‘qidagi aylantiruvchi moment dvigatel rejimiga nisbatan o‘z yo‘nalishini o‘zgartirgani uchun Iў_2a tokining aktiv tashkil etuvchisi ishorasining o‘zgarishi elektromagnit quvvatining manfiy bo‘lishiga olib keladi, ya’ni tarmoqqa qaytariladi, chunki S < 0 bo‘lib
Ikkilamchi kontur reaktiv quvvatining belgisi mashi­naning ishlash rejimiga bog‘liq bo‘lmagan holda o‘zgarmay saqlanishi quyidagi ifodadan ko‘rinadi:
Asinxron dvigatellarda reaktiv statik moment mavjud bo‘lganda energiyani tarmoqqa qaytarib, generator tormozlashni ularning qutblar sonini o‘zgartirish yoki aylanish tezligini chastotali, chastota-tokli va vektor usulida rostlab amalga oshirish mumkin. Birinchi holda (4.10- rasm, a) mashina statorini kam qutblar sonidan ko‘p qutblar soniga o‘zgartirib, sinxron tezlik kamaytiriladi w₀₂ < w₀₁ va bunda butun davr davomida dvigatel ikkinchi kvadrantda ishlayotganda tormozlash energiyani tarmoqqa qayta­rish bilan amalga oshiriladi.

Tezlikni chastota yordamida rostlayotganda stator ta’minot chastotasini asosiydan kamaytira borib, (f₁ dan to f₂ < f₁ va f₃ < f₂) dvigatelni bir mexanik tavsifdan boshqasiga o‘tkaziladi (4.10-rasm, b).

Yuritma ishchi nuqtasi ikkinchi kvadrantda joylashgan mexanik tavsif bo‘laklari bo‘yicha harakatlanishi davomida energiyani tarmoqqa qaytarib tormozlash rejimida ishlaydi. Dvigatelni ta’minlovchi chastotani ravon va avtomatik ravishda o‘zgartirib ozgina o‘zgaruvchi moment bilan yuritmaning tormozlash rejimini olish mumkin.
Bu ko‘rinishdagi tormozlash dvigatel rotorini statik moment ta’sirida stator maydoni aylanishiga teskari bo‘lgan yo‘nalishda aylanishidan yuzaga keladi. Reaktiv moment mavjudligida tormozlash vaqti kam bo‘lib, mashina tormozlash rejimidan dvigatel rejimiga o‘tadi (4.11- rasm, a). Boshida dvigatel 1 nuqtada dvigatel rejimida ishlayotgan edi, stator chulg‘ami ikkita fazasining o‘rnini almashtirgandan so‘ng mashina magnit maydonining aylanish yo‘nalishi va elektromagnit moment yo‘nalishi o‘zgaradi (2 nuqta). Yuritma harakati nol nuqtasigacha sekinlashadi, shundan so‘ng rotor reverslanadi va dvigatel teskari tomonga aylanib, harakat nuqtasi 3 ga chiqadi.
Faza rotorli dvigatellar uchun katta qo‘shimcha qarshilik bo‘lgan paytda yuritma M_tr tormozlash momenti bilan to‘liq to‘xtashi mumkin (4.11- rasm, a dagi 5 nuqta).
Aktiv qarshilik momenti mavjud bo‘lganda (4.11- rasm, b), xuddi oldingi holatdagidek magnit maydonining aylanish yo‘nalishi o‘zgarsa, dvigatel ishlash rejimini o‘zgartiradi, ya’ni ikkinchi kvadrantda teskari ulab tormozlash, uchinchi kvadrantda rotor aylanish yo‘nalishini reverslab dvigatel rejimi, to‘rtinchi kvadrantda yangi rejim-energiyani aylanish yo‘nalishini reverslab dvigatel rejimi, to‘rtinchi kvadrantda yangi rejim-energiyani tarmoqqa qaytarib, generator rejimi sodir bo‘ladi va dvigatel 3 nuqtada o‘rnatilgan tezlikda ishlaydi.
Faza rotorli dvigatellar uchun aktiv statik moment mavjud bo‘lgan teskari ulab tormozlash rejimini stator fazalarining o‘rnini almashtirmasdan turib ham olish mumkin. Faqat bu holda rotorga katta qo‘shimcha qarshilik kiritiladi (4.11- rasm, b). I nuqtadagi dvigatel rejimidan qo‘shimcha qarshilik r_q kiritilib 4 nuqtaga o‘tkaziladi, shundan so‘ng u o‘z harakatini sun’iy tavsif bo‘yicha sekinlashtira boradi va to‘rtinchi kvadrantga o‘tadi. 5 nuqta asinxron dvigatelning teskari ulash reji­midagi o‘rnatilgan tezligiga mos keladi.
Teskari ulab tormozlash tavsiflarining kamchili­gi, bu ularning katta qiyalikka (yumshoq) ega bo‘lishida va energiyaning ko‘p sarflanishidadir. Bu energiya to‘laligicha dvigatelning ikkilamchi zanjirida sarflanib issiqlikka aylanadi.
Tormozlashdagi statik moment M_s ma’lum bo‘lsa, u holda bu nuqtadagi sirpanishni (4.12) tenglama yordamida hisoblash mumkin. Shundan so‘ng (4.22) formula yordamida qo‘shimcha qarshilikni hisoblash mumkin.
Agar AD statori tarmoqdan uzib qo‘yilsa, u holda qoldiq magnitlovchining magnit oqimi rotorda EYK va