Tibbiy-mehnat ekspert komissiyalari tomonidan fuqarolarni tibbiy ko‘rikdan o‘tkazish tartibini yanada takomillashtirishga, nogironlikni va kasbiy mehnatga layoqat yo‘qotilishi darajasini aniqlashga yo‘naltirilgan normativ-huquqiy hujjatlarni tasdiqlash

III. Kasbiy mehnat layoqati yo‘qotilishi darajasini aniqlash
13. Agar jabrlanuvchida mehnatda mayib bo‘lish yoki kasb kasalligiga chalinish natijasida organizm funksiyalari aniq namoyon bo‘lgan buzilishlarda kasb faoliyatiga, shu jumladan maxsus tashkil etilgan ishlab chiqarish sharoitlarida yoki boshqa mehnat sharoitlarida kasb faoliyatiga layoqat to‘liq yo‘qotilganda kasbiy mehnat layoqati yo‘qotilishining 100 foizi belgilanadi.
14. Quyidagi organizm funksiyalarining aniq namoyon bo‘lgan buzilishlari kasbiy mehnat layoqati 100 foiz yo‘qotilishini belgilashning klinik-funksional mezonlari hisoblanadi:
a) quyi paraplegiya; ancha aniq namoyon bo‘lgan tetraparez, triparez, spastik tip yoki gipotoniya bo‘yicha mushak tonusi oshgan holda paraparez, mustaqil harakatlanish mumkin bo‘lmagan, muskul kuchi yaqqol pasayishi namoyon bo‘lgan (1 ballgacha) oyoqlarning barcha bo‘g‘imlarida faol harakatlar minimal hajmi bilan (5,0-6,0 gradus) gipotoniya, elektromiografiya (keyingi o‘rinlarda EMG deb ataladi)ning III tipi – potensialning tez-tez tebranishi, elektromiogrammaning “tez-tez yuz beradigan ossillatsiyali baravariga otilgan” normal tuzilishining buzilishi (aniq namoyon bo‘lgan parez (nimfalaj); EMGning IV tipi – funksional yuklamalar holatida to‘liq bioelektrik sukut (qo‘l-oyoq falaji);
b) barcha bo‘g‘imlarda faol harakatlarning eng kam hajmi bilan har ikki qo‘lning ancha aniq namoyon bo‘lgan nimfalaji (yelka nimfalaji – 5,5-10 gradus, tirsak nimfalaji – 4,3-7,7 gradus, bilak-kaft nimfalaji 5,5-8,5 gradus); bosh barmoqni zid qo‘yishning yaqqol namoyon bo‘lgan cheklanishi (bosh barmoqning distal falangi ikkinchi barmoq o‘zagiga yetadi), barmoqlarni musht qilib bukish (barmoqlarning distal falanglari 5-8 sm masofada kaftga yetmaydi); qo‘llarning mushak kuchi pasayishi (1 ballgacha); qo‘llar asosiy funksiyalarining buzilishi: yirik va mayda buyumlarni tutib olish va ushlab olish mumkin emasligi, faqat yordamchi funksiya saqlangan – buyumlarni ushlab turish va qisish;
v) vestibulyar-miyacha buzilishlari: yaqqol namoyon bo‘lgan turg‘un, dinamik ataksiya; III gradus aylanishdan keyingi nistagma 120 sekunddan ortiq davom etadigan vestibulyar qo‘zg‘aluvchanlik giperrefleksiyasi, 130 sekunddan ortiq davom etadigan III gradus kalorik nistagma;
g) qo‘l panjasida barcha barmoqlar bo‘lmasligidan boshlab qo‘l cho‘ltoqligi bilan birgalikda har ikki oyoqning amputatsion cho‘ltoqligi (protezlanmagan);
d) III daraja nafas yetishmasligi, III daraja qon aylanishi buzilishi (tinch holatda nafas qisishi, 1 minutda nafas olish tezligi 30 va undan ortiq, dastlabki daraja tiklanmagan holda uncha ko‘p bo‘lmagan jismoniy zo‘riqishdan keyin nafas olish 1 minutda 10-15-marta kuchayishi, ancha aniq namoyon bo‘lgan tsianoz, tinch holatda yordamchi nafas olish muskullari qatnashishi, aniq namoyon bo‘lgan taxikardiya – minutiga 130-marta va undan ortiq urish, epigastral pulsatsiya, jigarning kattalashishi, periferik shish, o‘pka hayotiy sig‘imining zarur ekanligidan 50 foizgacha pasayishi, o‘pkaning maksimal ventilatsiyasi – 50 foizgacha, nafas olishning 1 minutdagi hajmi 180 foizgacha ko‘payishi, Tiffno indeksining 40 foizdan kamga pasayishi va kisloroddan foydalanish koeffitsiyenti 20 foizgacha kamayishi, o‘pka gemodinamikasi buzilgan holda o‘ng qorinchalar miokardining qisqartirish layoqati pasayishi);
e) ancha aniq namoyon bo‘lgan sensor buzilishlar (yagona yoki yaxshi ko‘radigan ko‘zning amalda yoki mutloq ko‘rligi: ko‘rish o‘tkirligi korreksiya bilan - 0,03-0, ko‘rish maydoni 0-10 darajaga teng (qayd etish nuqtasidan meridian bo‘ylab periferik chegaralar va/yoki markaziy yoki paramarkaziy quyiladigan skotoma); ko‘rish layoqati – ancha aniq namoyon bo‘lgan pasayish yoki ko‘rmaslik, elektrofiziologik tekshirishlar (keyingi o‘rinlarda EFT deb ataladi) – E-U nuqsonlari 300 mkA yoki aniqlanmaydi, o‘zgaruvchanlik 20 Gts.dan kam yoki mavjud emas, miltillab ko‘rinish qo‘shilib ketishining xavfli tez-tez takrorlanishi bir sekundda 20 dan kam (me’yor 45 Gts.dan yuqori) yoki mavjud emas – har qanday ishni bajarishga monelik bo‘lganda;
j) tos organlari funksiyalarining ancha aniq namoyon bo‘lgan buzilishlari (siydik, najas tutmaslik).
15. Agar jabrlanuvchi organizm funksiyalari aniq namoyon bo‘lgan buzilishi oqibatida kasbiy mehnatni faqat maxsus tashkil etilgan ishlab chiqarish sharoitlarida bajarishi mumkin bo‘lsa, unga kasbiy mehnat layoqatining 70 foizdan 90 foizgacha yo‘qotilishi belgilanadi.
Bunda kasbiy mehnat layoqati yo‘qotilishi darajasi maxsus tashkil etilgan ishlab chiqarish sharoitlarida ishlarni bajarishda malaka pasayishi darajasiga qarab belgilanadi. Quyidagi hollarda:
a) ilgari malakali ishni odatdagi ishlab chiqarish sharoitlarida bajargan jabrlanuvchi mehnatning faqat nomalakali turlarini maxsus tashkil etilgan ishlab chiqarish sharoitlarida bajarishi mumkin bo‘lsa, kasbiy mehnat layoqati yo‘qotilishining 90 foizi belgilanadi;
b) jabrlanuvchi kasbiy bilim va ko‘nikmalarni hisobga olgan holda maxsus tashkil etilgan ishlab chiqarish sharoitlarida pastroq malakali ishni bajarishi mumkin bo‘lsa, kasbiy mehnat layoqati yo‘qotilishining 80 foizi belgilanadi;
v) jabrlanuvchining maxsus tashkil etilgan ishlab chiqarish sharoitlarida mehnatda mayib bo‘lish yoki kasb kasalligiga chalinishdan oldingi kasb bo‘yicha ishni bajarishi mumkin bo‘lsa, kasbiy mehnat layoqati yo‘qotilishining 70 foizi belgilanadi.
16. Organizm funksiyalarining quyidagi aniq namoyon bo‘lgan buzilishlari kasbiy mehnat layoqati yo‘qotilishining 70 — 90 foizi belgilanishining klinik-funksional mezonlari hisoblanadi:
a) har ikki oyoqning aniq namoyon bo‘lgan nimfalaji, tetraparez, triparez, oyoqning barcha bo‘g‘imlarida – tos-son bo‘g‘imlarida (20 gradusgacha) tizza bo‘g‘imlarida (10 gradusgacha), boldir-oyoq panjasi bo‘g‘imlarida (6-7 gradusgacha), faol harakatlar aniq namoyon bo‘lgan amplituda cheklanishi bilan spastik tip yoki muskul gipotoniyasi bo‘yicha mushak tonusi aniq namoyon bo‘lgan oshishi bilan birga gemiparez; oyoqlarning muskul kuchi aniq namoyon bo‘lgan holda pasayishi (2 ballgacha), aniq namoyon bo‘lgan varusli, ekvin-varusli oyoq panjasi deformatsiyasi; oyoq panjasi aniq halpillab turgan holda spastik, paretik, peroneal odim tashlash; qo‘shimcha tayanch (qo‘ltiqtayoq) bilan harakatlanish;
b) qadam tashlash biomexanikasining aniq namoyon bo‘lgan buzilishi – 100 metrga yurishda qadamlar sonining 204-226-martagacha ko‘payishi (me’yor-80-120 qadam), keng qadam tashlash uzunligi 2,5-3,6 sekundgacha ko‘payishi (me’yor - 1,0-1,3 sekund), qadam tashlash sur’atining 1 minutda 29-46 qadamgacha kamayishi (me’yor - 80-100 qadam), yurishning bir maromdaligi koeffitsiyentining 0,52-0,58 gacha pasayishi (me’yor - 0,94-1,00), harakatlanish tezligining 1 soatda 1,0 kilometrgacha pasayishi (me’yor-1 soatda 4-5 km); muskul bioelektrik faolligi buzilganligi aniq namoyon bo‘lgan holda EMGning II tipi – tinch holatda va funksional yuklamalarda aniq ritm bilan “fassikulatsiyalar” tipidagi past chastotali potensiallar;
v) har ikki qo‘lning aniq namoyon bo‘lgan nimfalaji, barmoqlarni musht qilib tugish cheklanishi aniq namoyon bo‘lgan (barmoqlarning distal falanglari 3-4 sm masofada kaftga yetmaydi), qo‘llarning asosiy funksiyasi buzilgan holda 10 — 20 gradus doirasida faol harakatlar hajmi bilan qo‘l bo‘g‘imlari kontrakturasi: mayda buyumlarni ushlab turish, yirik buyumlarni uzoq vaqt va mustahkam ushlab turish mumkin emasligi, EMG – II tip;
g) aniq namoyon bo‘lgan vestibulyar-miyacha buzilishlari (tinch holatda bosh aylanishi, boshning og‘ir va tez-tez — bir oyda 4 va undan ortiq marta aylanishi), II-III gradus spontan nistagma, statika va harakatlar muvofiqlashtirilishining aniq namoyon bo‘lgan buzilishi, yordamchi vositalar (hassa, qo‘ltiqtayoq) yordamida harakatlanish, aylanishdan keyingi II-III gradus nistagma 85 — 120 sekund, II-III gradus kalorik nistagma (110 — 130 sekund) davom etgan holda vestibulyar qo‘zg‘aluvchan giperrefleksiya;
d) son yoki boldirning turli darajalardagi amputatsion cho‘ltoqligi, oyoq nuqsoni bilan boldirning har ikki suyagi soxta bo‘g‘imlari, 140 darajadan ortiq egish mumkin bo‘lmagan holda bukish kontrakturasida tizza bo‘g‘imlarining funksional noqulay holati, tosning aniq namoyon bo‘lgan nuqsoni va oyoqning 10 santimetrgacha funksional kaltaligi bilan bukish 150 gradusgacha yoki oyoqni 165 gradusdan ortiq egish cheklangan holda tos-son bo‘g‘imining funksional noqulay holatida oyoqlarning nuqsonli joylashishi, harakatlar hajmi 30 gradusdan ortiq bo‘lmagan aniq namoyon bo‘lgan kontraktura yoki funksional noqulay holatdagi bo‘g‘imlar ankilozi;
e) II daraja nafas olish yetishmovchiligi, II bosqich qon aylanishi buzilishi (tinch holatda nafas olish tezligi minutiga 21 — 29-marta, jismoniy yuklamadan keyin nafas olish tezligining minutiga 12 — 16-martaga ko‘payishi, aniq namoyon bo‘lgan tsianoz, uncha kuchli bo‘lmagan jismoniy yuklama vaqtida nafas olishda yordamchi nafas olish muskullarining qatnashishi, yurak urishlari tezligi minutiga 100-129 zarb, uncha katta bo‘lmagan periferik shishlar, o‘pka hayotiy sig‘imining zarur bo‘lgandan 50 — 55 foizgacha pasayishi, o‘pkaning maksimal ventilatsiyasi – 5 — 54 foizgacha, harakatning 1 minutdagi hajmi 150 foizgacha ko‘payishi, Tiffno indeksining 54 — 40 foizgacha pasayishi, kisloroddan foydalanish koeffitsiyentining 28 foizgacha pasayishi, o‘pka gemodinamikasi buzilishi qo‘shilgan holda o‘ng qorinchalar miokardi qisqartirish qobiliyatining pasayishi);
j) aniq namoyon bo‘lgan sensor buzilishlar: yagona yoki yaxshi ko‘radigan ko‘zning yaxshi ko‘rmasligi yuqori gradusi 0,08-0,04 ga teng bo‘lgan yoki undan kam korreksiyali ko‘rish o‘tkirligi, ko‘rish maydoni – 50 gradusga teng bo‘lgan yoki undan kam bo‘lgan periferik chegaralar, biroq 10 gradusdan keng bo‘lgan va (yoki) yagona markaziy skotomalar, ko‘rish layoqati – aniq namoyon bo‘lgan pasayish, EFT ko‘rsatkichlari – E-U – 200-300 mkA nuqson, o‘zgaruvchanlik 20 — 35 Gts, miltillab ko‘rinish qo‘shilib ketishining xavfli tez-tez takrorlanishi – 20 — 35 p/sek.;
z) tos a’zolari funksiyalarining aniq namoyon bo‘lgan buzilishi, siydik chiqarish va siydik chiqaradigan yo‘l bo‘ylab siydik chiqishi hissi qistamasligi, tsistometriyada siydik pufagi sig‘imi detruzor gipotoniyasida 500 — 600 ml, qoldiq siydik — 400 ml gacha, detruzor gipertoniyasida sig‘im — 20 — 30 ml; defekatsiyaning uzoq vaqt kechikishi — 5 sutkagacha; anal refleks, monometriyada sfinkter tonusi va bosim pasaygan, tashqi sfinkterning anal kanalida — 10 — 15 mm simob ustuni, ichki sfinkterning anal kanalida — 16 — 25 mm simob ustuni (me’yor 35 — 62 mm simob ustuni).
17. Jabrlanuvchiga, agar u:
odatdagi ishlab chiqarish sharoitlarida malakaning aniq namoyon bo‘lgan pasayishi bilan yoxud bajariladigan ish hajmi kamaygan holda kasbiy mehnatni bajarsa;
organizm funksiyalarining o‘rtacha buzilishi oqibatida kasb faoliyatini davom ettirish layoqatini yo‘qotgan bo‘lsa, biroq odatdagi ishlab chiqarish sharoitlarida pastroq malakali kasb faoliyatini davom ettira olsa, kasbiy mehnat layoqatining 40 foizdan 60 foizgacha yo‘qotilishi belgilanadi.
18. Bunda, jabrlanuvchi malakasining pasayishi darajasiga, ishlab chiqarish faoliyati hajmiga yoki mehnat og‘irligi toifasiga qarab organizm funksiyalari o‘rtacha buzilishli jabrlanuvchilarga kasbiy mehnat layoqati yo‘qotilishining quyidagi darajalari belgilanadi:
a) agar jabrlanuvchi:
kasb bo‘yicha ishni bajara olsa, biroq malaka to‘rt tarif razryadiga pasaysa;
kasbiy bilimlar, uquv va malakalardan foydalangan holda ishni bajara olsa, biroq malaka to‘rt tarif toifasiga pasaysa;
ish razryadi og‘irlikning to‘rt toifasiga pasaygan holda malakasiz jismoniy mehnatni bajarishi mumkin bo‘lgan hollarda — kasbiy mehnat layoqatining 60 foiz yo‘qotilishi;
b) agar jabrlanuvchi:
kasb bo‘yicha ishni malakaning uch tarif razryadiga pasaygan holda;
kasb bo‘yicha ishni ishlab chiqarish faoliyati hajmi kamaygan holda (0,5 stavkaga);
malakasiz jismoniy mehnatni ish razryadi og‘irlikning uch toifasiga pasaygan holda bajarishi mumkin bo‘lgan hollarda — kasbiy mehnat layoqatining 50 foiz yo‘qotilishi;
v) agar jabrlanuvchi:
kasb bo‘yicha ishni ishlab chiqarish faoliyati hajmi kamaygan holda;
kasbiy bilimlar, uquvlar va malakalardan foydalangan holda ishni, biroq malaka ikki tarif razryadiga pasaygan holda;
kasb bo‘yicha ishni malaka ikki tarif razryadiga pasaygan holda;
malakasiz jismoniy mehnatni ish razryadi og‘irlikning ikki toifasiga pasaygan holda bajarishi mumkin bo‘lgan hollarda — kasbiy mehnat layoqatining 40 foizga yo‘qotilishi belgilanadi.
19. Organizm funksiyalarining quyidagi o‘rtacha buzilishlari kasbiy mehnat layoqati 40 — 60 foiz yo‘qotilishini belgilashning klinik-funksional mezonlari hisoblanadi:
a) har ikki oyoqning mo‘tadil nimfalaji, tetraparez, triparez, gemiparez, son muskullarining 5 — 7 santimetrga gipotrofiyasi bilan monoparez, boldir — 4 — 5 santimetrga, spastik tip yoki muskul gipotoniyasi bo‘yicha mushak tonusi oshishi, oyoqlarning barcha bo‘g‘imlarida — tos-son muskullarida (15 — 20 gradusgacha), tizza muskullarida (16 — 20 gradusgacha), boldir-oyoq panjasi bo‘g‘imlarida (14 — 18 gradusgacha) faol harakatlar amplitudasi mo‘tadil cheklangan holda; muskul kuchining mo‘tadil pasayishi (3 ballgacha), oyoq panjasi kamroq yoki mo‘tadil bo‘shashgan holda spastik, paretik, peroneal qadam tashlash; ba’zan qo‘shimcha tayanchdan (hassadan) foydalangan holda harakatlanish;
b) yurish biomexanikasining mo‘tadil buzilishi — 100 metrga yurishda qadamlar sonining 170-190 qadamgacha ko‘payishi, katta qadamning 2,0 — 3,0 sekundgacha ko‘payishi, 1 minutda yurish sur’atining 50 — 60 qadamgacha kamayishi, yurishning bir maromdaligi koeffitsiyenti — 0,82-0,75 gacha pasayishi, harakatlanish tezligining 1 soatda 2,0 kilometrgacha mo‘tadil pasayishi;
v) bioelektrik faollikning mo‘tadil buzilishi — AKBA 25 foizdan ortiq doirada, biroq me’yordan 70 foizdan kam;
g) qo‘llarning mo‘tadil parezi:
faol harakatlar amplitudasining yelka bo‘g‘imida (35 — 40 gradus), tirsak bo‘g‘imida (30 — 45 gradus), bilak-kaft bo‘g‘imida (30 — 40 gradus) cheklangan holda gemiparez;
qo‘l muskul kuchining mo‘tadil pasayishi (3 ball), qo‘l panjasi bosh barmog‘i zich qo‘yilishining cheklanishi (katta barmoqning distal falangi 4 barmoqning asosiga yetadi), barmoqlarni musht qilib tugish cheklanishi aniq namoyon bo‘lgan (barmoqlarning distal falanglari 1-2 sm masofada kaftga yetmaydi), mayda buyumlarni ushlash qiyinlashadi;
EMGga — qo‘l muskullari bioelektrik faolligi amplitudasining me’yorning 25 — 75 foizi doirasida mo‘tadil pasayishi;
d) yelka bo‘g‘imi kontrakturasi harakatlar hajmi 30 — 90 gradus hajmida, tirsak bo‘g‘imi — 80 — 130 gradus, bilak-kaft bo‘g‘imi 120 — 130 gradusda (bukish kontrakturasi va kontrakturasi — 200 — 220 gradus); funksional foydali holatda bo‘g‘imlar ankilozi; mayda buyumlarni ushlash qiyinlashgan holda birinchi barmoqni istisno qilganda qo‘lning uch barmog‘i yo‘qligi;
e) mo‘tadil vestibulyar-miyacha buzilishi:
bosh, tana holati keskin o‘zgarganda, transportda yurishda bosh aylanishi;
I yoki II gradusli spontan nistagma;
mo‘tadil statodinamik buzilishlar (Romberg pozasida, yurishda gandiraklash, tovon-tizza probasida yanglishish;
aylanishdan keyingi nistagma 50 — 80 sekund, kalorik nistagma — 90 — 110 sekund davom etgan holda vestibulyar qo‘zg‘aluvchan giperrefleksiya;
j) oyoq-qo‘lning amputatsion cho‘ltoqligi (son, boldir, har ikki oyoq panjasi Shopar, Lisfrank bo‘g‘imi darajasida), tos-son bo‘g‘imi, boldir bo‘g‘imining mo‘tadil bukish yoki yoyish kontrakturasi; boldir suyagi bilan tovon suyagini biriktiruvchi bo‘g‘in kontrakturasi (ekvinus oyoq kafti); oyoqning 5 — 7 santimetrga kaltaligi; funksional qulay holatda bo‘g‘imlar ankilozi — tos-boldir bo‘g‘imida bukish burchagi 160 — 170 gradus doirasida, tizza bo‘g‘imida — 170 — 180 gradusda, boldir suyagi bilan tovon suyagini biriktiruvchi bo‘g‘imda — 95 — 100 gradusda;
z) I-II A daraja nafas yetishmasligi (mo‘tadil jismoniy zo‘riqishda nafas qisishi, mo‘tadil jismoniy yuklamadan keyin tsianozning kuchayishi, tinch holatda nafas olish tezligi 1 minutda 20-martagacha, 5 minut mobaynida birlamchi gradusgacha tiklangan holda jismoniy yuklamadan keyin nafas olish tezligi 1 minutda 12-16-martaga tezlashishi, o‘pkaning hayotiy sig‘imi zarur bo‘lganidan 56-69 foizgacha mo‘tadil pasayishi, o‘pkaning maksimal ventilatsiyasi – 55-58 foizgacha, nafas olishning 1 minutdagi hajmi 142-148 foizgacha ko‘payishi, Tiffno indeksining 74-55 foizgacha, kisloroddan foydalanish koeffitsiyenti 36-44 foizgacha pasayishi, 1 minutda kislorod yutilishi 277-287 ml), I-II A bosqich qon aylanishi buzilishi (uncha kuchli bo‘lmagan taxikardiya (1 minutda 90-99-marta urish), o‘pka gemodinamikasi buzilgan holda o‘ng qorinchalar miokardi qisqartirish layoqatining mo‘tadil pasayishi belgilari);
i) mo‘tadil sensor buzilishlar: ko‘rish analizatori funksiyalari buzilishi — yaxshi ko‘rmaslikning o‘rtacha gradusi: ko‘rish maydoni 0,09-0,2 korreksiyali bo‘lgani holda yagona ko‘z yoki yaxshi ko‘radigan ko‘zning ko‘rish o‘tkirliligi pasayishi — periferik chegaralar 40 gradusdan kam, biroq 20 gradusdan keng, ko‘rish layoqati mo‘tadil pasaygan, EFT ko‘rsatkichlari U nuqsonlari — 100-150 mkA, o‘zgaruvchanlik 30-35 Gtsdan 40-43 Gts.gacha, miltillab ko‘rinish qo‘shilib ketishining xavfli tez-tez takrorlanishi 30-35 p/sekunddan 40-43 p/sekundgacha; eshitish pasayishining aniq namoyon bo‘lishi: so‘zlashuv nutqining 0,75-1,5 metrgacha qabul qilinishi, eshitish nuqsoni – 61-80 dsb, nutq tushunarligi nuqsoni 80-90 dsb;
k) tos a’zolari funksiyalarining mo‘tadil buzilishi:
siydik pufagi to‘lishini his etmaslik, tsistometriyada siydik pufagi sig‘imi detruzor gipotoniyasida 500-400 ml, qoldiq siydik - 100 ml dan ortiq, detruzor gipertoniyasida – 20-125 ml;
defekatsiyaning uzoq vaqt kechikishi – 3-4 sutkagacha;
sfinkter yetishmovchiligi – gazlar ushlab turilmasligi, anal refleks pasaygan, onus va sfinkterning iroda qisqarishlari zaiflashgan, manometriya tashqi sfinkter bosimining mo‘tadil pasayishini aniqlaydi – 16-25 mm simob ustuni, ichki sfinkterniki – 26-40 mm simob ustuni.
20. Jabrlanuvchi, agar u odatdagi ishlab chiqarish sharoitlarida malaka mo‘tadil yoki uncha pasaymagan holda, yoxud bajariladigan ish hajmi kamaygan holda, yoxud jabrlanuvchining ish haqi pasayishiga olib kelgan mehnat sharoitlari o‘zgarganda, yoki uning kasbiy faoliyatini bajarish oldingiga qaraganda ko‘proq tig‘izlikni talab qilgan holda kasbiy mehnatni bajara olsa, unga kasbiy mehnatga layoqatning 5 foizdan 30 foizgacha yo‘qotilishi belgilanadi.
21. Bunda, malaka darajasi malaka, ishlab chiqarish faoliyati hajmi yoki mehnat og‘irligi toifasi pasayishi darajasiga qarab organizm funksiyalari uncha ko‘p buzilmagan jabrlanuvchiga kasbiy mehnat layoqati yo‘qotilishining quyidagi darajasi belgilanadi:
a) kasbiy mehnatga layoqatning 30 foiz yo‘qotilishi — quyidagi hollarda, agar jabrlanuvchi:
bir tarifikatsiya razryadiga past malakali kasb bo‘yicha ishni;
ish razryadi og‘irlikning bir toifasiga pasaygan holda malakasiz jismoniy mehnatni;
kasbiy faoliyat hajmi uncha ko‘p pasaymagan holda kasb bo‘yicha ishni (ishlab berish me’yori oldingi yuklamaning 1/3 qismiga pasayishi) bajarishi mumkin bo‘lgan hollarda;
b) kasbiy mehnatga layoqatning 20 foiz yo‘qotilishi— agar jabrlanuvchi ishni kasbiy faoliyat hajmi oldingi yuklamaning 1/5 qismiga pasayishi bilan bajarishi mumkin bo‘lgan hollarda;
v) kasbiy mehnatga layoqatning 5-10 foiz yo‘qotilishi— agar jabrlanuvchi kasb bo‘yicha ishni kasbiy faoliyat hajmi oldingi yuklamaning 1/10 qismiga pasayishi bilan bajarishi mumkin bo‘lgan hollarda.
22. Organizm funksiyalarining quyidagi uncha katta bo‘lmagan buzilishlari kasbiy mehnatga layoqatning 5-30 foiz yo‘qotilishini belgilashning klinik-funksional mezonlari hisoblanadi:
a) uncha kuchli bo‘lmagan paraparez, tetraparez, gemiparez, son va boldir muskullari gipotrofiyasi 1,5-2,0 sm bo‘lgani holda (bo‘shashgan parez) oyoq monoparezi, barcha bo‘g‘imlarda harakatlarning to‘liq hajmi bilan muskul kuchining pasayishi (4 ballgacha), yurish biomexanikasining uncha kuchli bo‘lmagan buzilishi – 100 metrga yurishda qadamlar sonining 150-160 qadamgacha ko‘payishi, katta qadam uzunligining 1,5-1,7 sekundgacha ko‘payishi, 1 minutda yurish sur’atining 64-70 qadamgacha kamayishi, yurishning bir maromdaligi koeffitsiyenti 0,85-0,90 gacha pasayishi, 1 soatda harakatlanish tezligining 3,0 kilometrgacha pasayishi; bioelektrik faollik tebranishlari EMG amplitudasiga me’yorning 25 foizigacha uncha ko‘p bo‘lmagan pasayishi;
b) muskul kuchining bir yoki har ikki qo‘l bo‘limlarida 4 ballgacha pasaygan, bo‘g‘inlarda faol harakatlar to‘liq hajmda va qo‘l panjasining asosiy funksiyasi – buyumlarni ushlab olish va ushlab qolish saqlangan holda yelka, yelkaoldi muskullari gipotrofiyasi 1,5-2,0 sm bo‘lgani holda (bo‘shashgan parez) bir yoki har ikki qo‘lning uncha kuchli bo‘lmagan parezi; EMGga – qo‘l muskullari bioelektrik faolligi amplitudasi me’yorning 25 foizigacha uncha ko‘p bo‘lmagan pasayishi;
v) yelka, tirsak, yoki bilan-kaft bo‘g‘imlarining uncha kuchli bo‘lmagan kontrakturasi; qo‘l panjasining asosiy funksiyasi saqlanib qolgan holda birinchi barmoqni istisno qilgan holda qo‘lning bir-ikki barmog‘i yo‘qligi;
g) uncha kuchli bo‘lmagan vestibulyar-miyacha buzilishlari:
vaqti-vaqti bilan paydo bo‘ladigan bosh aylanishi;
ba’zan I darajali spontan nistagma;
d) uncha kuchli bo‘lmagan statodinamik buzilishlar (Romberg, Sarbo pozasidagi nobarqarorlik), aylanishdan keyingi nistagma 50-80 sekund, kalorik nistagma 80-90 sekund davom etgan holda vestibulyar qo‘zg‘aluvchan giperrefleksiya;
e) oyoq bo‘g‘imlarining uncha kuchli bo‘lmagan kontrakturasi: oyoq panjasi ekvinus holatida bo‘lgani holda (bukish kontrakturasi), 80 gradusgacha burchakka bukish – tovon kafti (bukish kontrakturasi) holda boldir kafti bo‘g‘imida 100 gradusgacha burchakka bukish;
j) I gradus nafas yetishmasligi, I bosqich qon aylanishi buzilishi (ancha kuchli jismoniy zo‘riqishda, tez yurishda nafas qisishi, tinch holatda nafas olish tezligi 1 minutda 16-20 gacha me’yor doirasida, jismoniy yuklamadan keyin 1 minutda nafas olish tezligining 10-12-martaga ko‘payishi – 3 minut mobaynida boshlang‘ich gradusgacha tiklangan holda tananing 10-marta cho‘kka tushishi yoki tananing oldinga tomon egilishi, jismoniy yuklamadan keyin tsianozning keskin bo‘lmagan kuchayishi, o‘pka hayotiy sig‘imining zarur bo‘lganning 80-90 foizgacha uncha ko‘p bo‘lmagan pasayishi, o‘pkaning maksimal ventilatsiyasi – 60-74 foizgacha, nafas olish bir minutlik hajmning 130-140 foizgacha ko‘payishi, 1 minutda 260-270 ml.gacha kislorod yutilishi, o‘ng qorinchalar miokardi kompensator giperfunksiyasi belgilari);
z) uncha kuchli bo‘lmagan sensor buzilishlar:
ko‘rish analizatori funksiyalari buzilishi — yagona yoki eng yaxshi ko‘radigan ko‘z yomon ko‘rishining kichik gradusi, korreksiya 0,3 dan ortiq bo‘lgan holda ko‘rish o‘tkirligi, ko‘rish maydoni — periferik chegaralar me’yorida yoki maydon 40 gradusgacha qisqargan, ko‘rish layoqati me’yorida, EFT ko‘rsatkichlari — E-U nuqsonlari 80 mkAdan 100 mkAgacha, o‘zgaruvchanlik 40 Gts.dan ortiqdan — 43-45 Gts.gacha, miltillab ko‘rinish qo‘shilib ketishining xavfli tez-tez takrorlanishi 40 p/sekunddan ortiqdan — 43-45 p/sekundgacha; eshitishning mo‘tadil pasayishi, so‘zlashuv nutqini 2-3 metrgacha qabul qilish, shivirlagan nutqni — 0,5-0 metrgacha qabul qilish, o‘rtacha eshitish nuqsoni — 41-60 dsb, nutq tushunarliligi nuqsoni — 50-70 dsb;
i) tos organlari funksiyalarining uncha kuchli bo‘lmagan buzilishi:
siyish qistashini his etishning sust namoyon bo‘lishi, tsistometriyada siydik pufagi sig‘imi 200-250 ml, qoldiq siydik – 50 ml. gacha;
defekatsiyaning kechikishi — 2-3 sutka mobaynida;
gazlarning tutilmasligi, anal refleks pasaygan, sfinkter tonusi pasaygan, monometriya tashqi sfinkter bosimi pasayishini aniqlaydi – 22-33 mm simob ustuni, ichki sfinkterniki – 41-58 mm simob ustuni.
23. Navbatdagi qayta tibbiy ko‘rikdan o‘tkazishda kasbiy mehnatga layoqatning yo‘qotilishi darajasi jabrlanuvchini tibbiy va kasbiy reabilitatsiya qilish natijalari hisobga olingan holda belgilanadi.
Mehnatda mayib bo‘lgan yoki kasb kasalligiga chalingan shaxslarning kasbiy mehnatga layoqat yo‘qotilishi darajasini aniqlash tartibi to‘g‘risidagi Nizomga
1-ILOVA