Tibbiyot psixologiy asi

Jinsiy a’zolar


23-rasm. Simpatik va parasimpatik nerv sistemalarining organizmdagi barcha a’zo va sistemalarga ta’siri


faoliyatini aks ettirsa, beta to‘lqinlar esa xavotirli va doimiy his-hayajonda yuradigan kishilar uchun xosdir (24-rasm, A,B)-
His-tuyg'ular faoliyatini boshqarishda gipotalamus va limbiko- retikulyar kompleksning bevosita ishtiroki katta. Gipotalamus bir qator


119




yadro tuzilmalaridan iborat bo‘lib, u organizmda ko‘p sonli neyrogu- moral jarayonlarni hamda vegetativ asab tizimining simpatik va parasimpatik bo'limlari faoliyatini boshqarishda muhim o'rin tutadi (25-rasm). Gipotalamus funksiyasi gipofizning sekretor faoliyati bilan uzviy bog'Iangan. V. Kennon gipotalamik sohani ta’sirlantirib, hayvonlarda affektiv holatlarni yuzaga chiqargan. Ularda ko‘z qorachiqlar kengaygan, taxikardiya, aritmiya, arterial bosimning oshuvi va ko‘p miqdorda so‘lak ajralishi kabi holatlar namoyon bo'lgan. 26-rasmda «Papes aylanasi»ga kiruvchi tuzilnialar bo'ylab «hissiy oq'mlar» yo‘nalishi tasvirlangan.
Olimlar dekortikatsiya qilingan mushuklaming fe’l-atvorini o‘rganib, ularda beo‘xshov g‘azablanish va qo‘rquv alomatlarini kuzatishgan. Ular buni gipotalamusning po'stloq nazoratidan chiqib ketishi natijasi, deb izohlashgan. Maymunlarda gipotalamusni parchalab, shu parchalangan sohani elektr toki bilan ta’sirlantirilganda, hech qanday hissiy o'zgarishlar kuzatilmagan. Holbuki, operatsiyagacha gipotalamus sohasiga ta’sir o'tkazilganda, qo'rquv va g'azablanish reaksiyalari yuzaga kelgan. Olimlaming tadqiqot natijalari shuni ko'rsatadiki, gipotalamusni elektr toki bilan ta’sirlantirilganda qo'rquv va g'azablanish reaksiyalari chin hissiy holatlardan anchagina farq qiladi, ularni soxta affektiv reaksiyalar


0‘ * . .... П


к
^ — ».0-
c*





f-T,


¹ фуHE*** 4 ~ —’


** ^,‘¹‘ «—..—s— ——•— —


24-rasm. A - asabi tincb odamning elektroensefalogrammasi. EEGda bir maromli alfa to‘lqinlar ko‘zga tashlanadi; В - asabiylashgan odamning elektroensefalogrammasi. Unda alfa to‘lqinlar yo‘q, miyaning barcha nuqtalari bo‘ylab yuqori chastotali, past amplitudali beta to‘lqinlar ro'yxatga olingan (Z.R. Ibodullayev kuzatuvi, 2004)


120