Til va nutq ekologiyasi

GLOSSARY
Til ekologiyasi - Har bir alohida tilning o'ziga xosligini saqlab qolish va lingvistik xilma-xillikni saqlash maqsadida tilning atrofdagi omillar bilan o'zaro ta'sirini o'rganadi. ‘Til ekologiyasi’ tushunchasi 1970 yilda tilshunos E. Xaugen tomonidan kiritilgan.
Tilning ekologiyasi- Nafaqat urushlar yoki boshqa ijtimoiy muammolar, balki kundalik hayotda begona so'zlarning o'zlariga tegishli bo'lmagan joylarning paydo bo'lishi ham tilni buzilishi yoki yo'q qilinish arafasida qolishi mumkin. Bu bir nechta tillarni bilish yomon degani emas.
Tafakkur va til- Insoniyat bilan birga paydo bo'lgan til uning hayotida eng muhim rolni o'ynab kelgan va bundan keyin ham o'z ahamiyatini yo`qotmaydi. Til, eng avvalo, inson va uning tafakkuri shakllanishidagi zaruriy shartlardan biridir. Aniq nutqning paydo bo'lishi insonning bilish, idrok qilish jarayonlarini tamoman o’zgartirib yubordi.
Ekologiya tirik organizmlar- Ekologiya tirik organizmlarning bir-biri bilan o’zaro ta'sirini o’rganganidek, til ekologiyasi ham tillarning bir-biriga ta'sirini va ularning tashqi omillar bilan o’zaro ta'sirini o’rganadi.

TESTLAR
1. Qaysi olimning fikricha, “Me`yor-bu ijtimoiy jarayonda birga mavjud bo`lgan, bor bo`lgan, yangi paydo bo`lgan yoki o`tmishning kam ishlatiladigan til unsurlarini (lug’aviy, talaffuz, morfologik, sintaktik) tanlashning natijasi sifatida shakllangan, jamiyatga xizmat qiladigan foydali til vositalari yig’indisidir, keng ma`noda bu unsurlarni baholashdir”.
a) Smеrnitskiy А.I b) Pаnfilоv V.Z c) Mеlnichuk А.S d) S.I.Ojegov
2. ............-so`zning mavjud bo`lgan ma`nosi,qanday tuzilishi.Nuqtalar o’rnini to’ldiring?
a) Me`yor b) ijtimoiy jarayon c) belgili jarayonlar d)Bjt
3 Til vа nutq hоdisаlаrini vа ulаrgа хоs birliklаrni tоm mа’nоdа ilmiy-nаzаriy hаmdа аmаliy fаrqlаsh; «til» vа «nutq» tushunchаlаrigа bаtаmоm yangi mа’zmun bеrilishi qaysi olim vа uning izdоshlаri yarаtgаn tа’limоt bilаn bоqliqdir.?
a) Sоssyur F.dе b) Pаnfilоv V.Z c) Mеlnichuk А.S d) Smеrnitskiy А.I
4. Qanday turdagi adabiy normaning rivojlanishiga xalq qiziqchilari, askiyachilari, ertakchi, latifachi, dostonchi, xalq shoir-baxshilari katta hissa qo`shadilar.?
a) Og’zaki
b) Yozma
c) Ilmiy
d) Ijodiy
5. O`zbek adabiy tilining me`yorlari nechta?
a) 12
b) 10
c) 8
d) 6
6. Bunda hozirgi o`zbek adabiy tilidagi unli va undosh tovushlarning qo`llanilishi me`yor hisoblanadi.Bu qanday me’yor?
a) Fonetik b)Leksik-semantik
c)Talaffuz me`yorlari (orfoepik) d)a va c
7. So`z variantlaridan hamma uchun tushunarli bo`lgan ko`rinishini tanlab olish hozirgi o`zbek tilining lug’aviy me`yori hisoblanadi.Bu qanday me’yor?
a a) Fonetik b)Leksik-semantik
c)Talaffuz me`yorlari (orfoepik) d)a va c
8. Til birliklarining og’zaki nutq jarayonida adabiy til me`yorlariga muvofiq kelishi.Bu qanday me’yor?
a) Fonetik b)Leksik-semantik
c)Talaffuz me`yorlari (orfoepik) d)a va c
9. Bunda so`z va gaplarda urg’uni to`g’ri qo`llash me`yori tushuniladi. Urg’uni to`g’ri ishlatmaslik so`z ma`nosiga ta`sir qiladi: olma-meva, olma-buyruq fe`li. Bu qanday me’yor?.
a) Aksentologik b)Leksik-semantik
c)Talaffuz me`yorlari (orfoepik) d)a va c
10. Ba`zan nuqtda sifat yasovchi –li va ot yasovchi –lik qo`shimchalari farqlanmay ishlatiladi.?
a) Aksentologik b)Leksik-semantik
c) So`z yasalish me`yorlari: d)a va c
11. Til material sifatida qanday jarayonda xizmat qila boshlagan lahzalardanoq uni me’yorlashtirish jamiyat ehtiyojiga aylangan va me’yoriy muammolar kun tartibiga qo’yilgan.?
a) nutq b) muloqot c) suhbat d)Bjt
12 Til elementlarining necha turdagi me’yorga keltirilishi
a) 2
b) 4
c) 5
d) 6
13 Tilning haqiqiy ijodkori, yaratuvchisi kim hisoblansa ham, uning taraqqiyotida olimlarimizning, shoir va yozuvchilarimizning, huquqshunoslarimizning, pedagoglar va matbuot xodimlarining, kino, teatr san’ati ustalari va nashriyot xodimlarining hamda jurnalistlarning xizmatlarini qayd qilish lozim.?
a) davlat
b) xalq
c) jamiyat
d) tjy
14. Har qanday til me’yorlarini katta necha guruhga bo’linadi?
a) 2
b) 4
c) 5
d) 6
15 Tildan foydalanishdagi an’anaviy me’yorlarning davrlar o’tishi bilan nima kuzatiladi.?
a) o’zgaradi
b) o’zgarmaydi
c) muvozanatda turadi
d) avval muvozanatda turib keyin o’zgaradi