Tizimli dasturlash

TIZIMLI DASTURLASH


Mavzular nomi
Mavzu: Shaxsiy kompyuterlarga mo‘ljallangan operatsion tizimlar
Operatsion tizim (OT) - kompyuter va boshqa qurilmalar uchun yagona muhit yaratishga yordam beradigan dasturiy ta'minot. OT, kompyuterning ilova va hardveri o'rtasida aloqa o'rnatuvchi xizmat ko'rsatadi. Bu, kompyuter yodgorliklarini boshqarish, fayllarni saqlash, muqobil disk va boshqa qurilmalar bilan aloqani tuzish va boshqa ko'plab vazifalarni bajarishga yordam beradi.
Quyidagi turdagi OT lar dunyoda keng tarqalgan:
Windows: Microsoft tomonidan ishlab chiqarilgan, dunyoning eng mashhur va ko'p ishlatiladigan operatsion tizimi. Bu OT dasturi o'z ichiga ko'p imkoniyatlar va xususiyatlar jamlab o'z ichiga oladi.
MacOS: Apple tomonidan ishlab chiqarilgan operatsion tizimi, bu OT yaxshi tasvir va ishlovchi interfeysi bilan ajralib turadi. Bu OT boshqa iOS qurilmalari bilan yaxshi ishlashiga yordam beradi.
Linux: Bu bir nechta oltinroq mashqlarining yaratgan bepul va ochiq manba kodli operatsion tizimi. Bu OT yuqori darajada maxsus ishlar uchun ishlatiladi va kompyuter xakidagi amaliyotlarga kirish imkonini beradi.
iOS: Apple tomonidan ishlab chiqarilgan mobil operatsion tizimi. Bu OT maxsus yaratilgan dasturlar va iOS dastur do'konidan foydalanish orqali yaxshi ishlaydi.
Android: Google tomonidan ishlab chiqarilgan mobil operatsion tizimi. Bu OT ko'p imkoniyatlar va qulayliklar bilan xarakterlanadi. Bu OT o'zida maxsus yaratilgan dasturlar va Play Market orqali foydalanishga imkon beradi.
Chrome OS: Google tomonidan ishlab chiqarilgan operatsion tizimi. Bu OT, Chrome brauzeri yordamida ishlatiladi va onlayn ma'lumotlarni saqlash uchun tayyorlangan.
Unix: Bu, asosan serverlarda ishlatiladigan va dasturiy tarmoqlar uchun yaratilgan operatsion tizimi. Bu OT, Linuxga o'xshash, lekin Unixning xususiyatlari bor.Shaxsiy kompyuterlarga o'rnatilgan eng mashhur operatsion tizimlar quyidagilardir:
Windows: Bu Microsoft tomonidan ishlab chiqarilgan operatsion tizimdir va eng keng tarqalgan tizimlar to'plamidan biridir. Ko'p xil versiyalari mavjud bo'lib, har biri foydalanuvchining talablari va istaklariga moslashtirilgan.
macOS: Apple tomonidan ishlab chiqarilgan operatsion tizimdir. Bu tizim, Apple kompyuterlari uchun maxsus ravishda ishlab chiqarilgan, lekin bazi Apple kompyuterlarida Windows o'rnatilishi mumkin.
Linux: Bu avtomobil tizimining eng mashhur bo'lgan ochiq manbalari tizimi hisoblanadi. Linux tizimida ko'p xil distributivlar mavjud, har biri foydalanuvchining talablari va istaklariga moslashtirilgan.
Chrome OS: Bu Google tomonidan ishlab chiqarilgan operatsion tizimdir va bir qancha qurilmalar, masalan, Chromebooklar va Chromeboxlar uchun mo'ljallangan.
FreeBSD: Bu ochiq manbalari tizimi bo'lib, serverlar va tarmoq dasturlarini boshqarish uchun ishlatiladi.
Android: Bu mobil qurilmalar uchun mo'ljallangan operatsion tizim hisoblanadi, ammo bazı planshet va kompyuterlar uchun ham mavjud.
iOS: Bu Apple tomonidan ishlab chiqarilgan mobil qurilmalar uchun mo'ljallangan operatsion tizimdir, lekin Macintosh kompyuterlarida ishlashi mumkin emas.
Unix operatsion tizimi, 1969-yilda Bell Labs (hozirda AT&T) tomonidan yaratilgan, klassik va asosiy operatsion tizim hisoblanadi. Bu tizimning keng tarqalgan varianti BSD (Berkeley Software Distribution) deb nomlanadi. Unix, serverlarda, dasturiy tarmoqlarda va boshqa ko'plab sohalarda ishlatiladi.
Unix, dasturlash tili sifatida C dan foydalanadi. Bu til Unixning ba'zi xususiyatlariga sababdir: UNIX keng tarqalgan operatsion tizim sifatida, tizim bo'yicha to'g'ridan-to'g'ri kodni dasturlashtirishga qulay, yuqori xavfsizlik darajasiga ega va boshqa qurilmalar bilan qattiq integratsiya imkoniyatini beradi.
Unix, POSIX (Portable Operating System Interface) yengilmas tizim standardiga asoslangan. POSIX, Unix va qarindosh tizimlar orasida almashinuvni yaxshilash va ularga qo'shimcha integratsiya imkonini beradi. Unix-da bir nechta ko'pilka vazifalar, shuningdek, fail tizimida ishlovchi yuqori darajadagi boshqaruv paneli va faqat Unix-ga maxsus ish stolining o'rnatilishi mumkin bo'lgan grafik interfeysi bor.
UNIX, hali ham bir nechta sohalarda qo'llanilmoqda, masalan, veb-serverlar, avtomatlashtirilgan ma'lumotlar tuzilmasi, sayohat robotlari, banklar va boshqa sohalarda. Unixga asoslangan operatsion tizimlar turli variantlarda mavjud, misol uchun, AIX (IBM), Solaris (Oracle) va HP-UX (HP).
Windows operatsion tizimi Microsoft korporatsiyasi tomonidan yaratilgan va ko'pincha shaxsiy kompyuterlarda ishlatiladi. Windows operatsion tizimining bir qancha versiyalari mavjud, hamma narsani grafik interfeysi yordamida bajarishi mumkin.
Windows operatsion tizimi, Windows 1.0 (1985) dan boshlab, Windows 2.0, Windows 3.0, Windows 95, Windows 98, Windows NT, Windows 2000, Windows XP, Windows Vista, Windows 7, Windows 8, Windows 8.1 va so'nggi versiyalaridan tashkil topgan. Barcha Windows versiyalari, ochiq dasturlar va zamonaviy tizimlarni ishlatish imkoniyatini o'zida jamlab o'zgartirib, tizimga qulayliklar qo'shishni maqsad qilgan.
Windows operatsion tizimi, moslashuvchanligi va dasturlarni o'rnatishning osonligi bilan shaxsiy kompyuterlar uchun eng ko'p ishlatiladigan tizim hisoblanadi. Tizim xavfsizlikni yaxshilaydi, kam tajribali foydalanuvchilar uchun qulayliklar taqdim etadi va shuningdek, ko'p sohalarda ishlatiladi, masalan, xizmatlarda va tijoratda.
Windows operatsion tizimining barcha versiyalari, o'zaro integratsiya va yaxshi moslashuvchanligi yuzasidan foydalanishni yaxshi ta'minlash maqsadida bir-biriga o'xshash yoki bir-biriga mos ravishda ishlaydi. Bu Windows 10 va boshqa yuqori versiyalarga muvofiqdir.

Komanda qatorlari (command line) kompyuterlar bilan ishlashda keng tarqalgan bo'limlardan biri hisoblanadi. Bu, foydalanuvchining bitta yoki bir nechta buyruqlarini o'zgartirish, tahrirlash, ko'rish va bajara olishga imkon beruvchi oynadir. Quyidagi eng mashhur komanda qatorlari buyruqlari mavjud:

cd: Foydalanuvchining joriy katalogiga o'tkazish uchun buyruq. Masalan, "cd Desktop" foydalanuvchini Desktop katalogiga o'tkazadi.
ls (dir Windows): Katalogdagi fayl va kataloglarni ro'yxatini chiqaradi.
mkdir: Yangi katalog yaratish uchun buyruq. Masalan, "mkdir Documents" foydalanuvchiga Documents nomli katalog yaratish uchun yordam beradi.
rm (del Windows): Faylni o'chirish uchun buyruq. Masalan, "rm file.txt" faylni o'chiradi.
cp: Fayl yoki kataloglarni nusxalash uchun buyruq. Masalan, "cp file.txt file_copy.txt" file.txt nomli faylini file_copy.txt nomli yangi faylga nusxalaydi.
mv: Fayl yoki kataloglarni ko'chirish yoki o'zgartirish uchun buyruq. Masalan, "mv file.txt Documents/file.txt" file.txt faylini Documents katalogiga ko'chiradi.
cat (type Windows): Fayl matnini ko'rsatish uchun buyruq. Masalan, "cat file.txt" faylni ochadi va matnini ko'rsatadi.
grep: Fayl yoki katalogdagi matnlar ichidan kerakli qismni qidirish uchun buyruq. Masalan, "grep word file.txt" file.txt faylidagi "word" so'zini qidiradi va topilgan barcha qatorlarni chiqaradi.
ping: Tarmoqqa bog'lanishni tekshirish uchun buyruq. Masalan, "ping www.example.com" www.example.com manziliga ping so'rovi yuboradi va javobni chiqaradi.
sudo: Sistemada administrator huquqiga ega bo'lish uchun buyruq. Masalan, "sudo apt-get update" Linux tizimida apt-get yuklab olish tizimining yangilanishi uchun sudo huquqiga ega bo'lishi zarur.