Tizimli oilaviy terapiyaning tashkiliy asoslari

TIZIMLI OILAVIY TERAPIYANING TASHKILIY ASOSLARI

REJA:

• 
  1.Oila a’zolari bilan ishlashda individual va umumiy uslub
  
• 
  2.Ta’lim hokimiyati usuli (yoki demokratik)
  
• 
  3.Hokimiyat ta’limi uslubi.
  
• 
  4.Farzandni tarbiyalash
  
• 
  5.Liberal ta’lim uslubi (taxmin)
  
• 
  6.Oila bilan ishlashning individual shakllari. Oila bilan individual ish olib borish xususiyatlari
  

Oilaviy munosabatlar kòpincha bolaga namuna bólib, uning shaxs sifatida rivojlanishi asosan ota-onalarning bolani qanday qabul qilishiga va u bilan qanday munosabatda bólishlariga boģliq. Mutaxasislar ikkita mezonga asoslanib oilaviy ta’limning 4ta asosiy turini ajratadilar. Shuni yodda tutish kerakki tarbiya uslublari kòpincha aralashadi, chunki inson egiluvchan mavjudot uning hatti-harakatlarini biron bir kontsepsiya doirasiga kiritish mumkin emas. Shunga qaramay har bir oilada asosiy tarbiya uslubi mavjud bòlib,uning xususiyatlari boshqalarga qaraganda yorqinroq namoyon bòladi.

• 
  ASOSIY model— bu amerikalik psixolog DIANA BAUMRINDning modeli. Bu sodda va tushunarli. Muallif asos sifatida ikkita mezonni oldi.
  
• 
  1.Ota-onalar tomonidan bolani hissiy jihatdan qabul qilish darajasi
  
• 
  2.Ota-ona nazorati darajasi
  
• 
  Ushbu mezonlarning kombinatsiyasi tufayli oilaviy ta’limning 4ta uslubi aniqlandi
  
• 
  1) Vakolatli uslub 2)Avtoritar uslub
  
• 
  3) Liberal uslub 4)Befarq uslub
  

Vakolatli uslub—ota-onalar bola uchun vakolatli ulardan òrnak oladilar. Bunday oilalarda demokratiya hukmronlik qiladi. Muhim masalalarni hal qilishda uning barcha a’zolarining fikri hisobga olinadi. Bu tarbiyaning qattiq usullarini nazarda tutadi: «Men aytganimdek , shunday bòladi»- ota-onalar qoidalarni belgilaydilar va ularni ôzgartirishga tayyor emaslar oiladagi bola ovoz berish huquqiga ega emas va itoat etishga majbur. Ota onalar bolani qattiq nazorat qiladilar qabul qilmaydilar hatto ba’zan uning his-tuyģulari va tajribalarini rad etadilar.
Ushbu tarbiya usuli anarxiyaga yaqin. Bola hamma narsani qila oladi u tòliq ruxsat berish muhitida ósadi. Ota-onlar farzandiga iliq munosabatda bòlishadi. Bolalar xavotirli, asabiy bòlib òsadi chunki ularda aniq qoidalar va tartiblar yòq. Ular buni qanday qilib tòģri qilishni bilmaydilar. Ular itoatsizlikka tajovuskorlikka moyil bòlishadi.
Bu ota onalarning eng noqulay uslubi bòlib ularda bolalarning his-tuyģulari va hissiyotlarini qabul qilish va boshqarish mavjud emas. Ota-onalar bolaga nisbatan hissuy jihatdan sovuq munosabatda bòlishadi,uning qiziqishlarini sezmaydilar va unga ģamxòrlik qilmaydilar ukar juda ehtiyotkor bulishadi. Ular tartibni saqlashni va talablarga bòysunishni talab qiladilar.
Oila tarbiyasi—bu ota onalar va bolalar òrtasidagimunosabatlarning boshqariladigan tizimi bòlib unda yetakchirol ota onadir. Ota onalar uchun uslubning bir necha tasnifi mavjud. Har bir oilada ota-onaning uslubiòziga xos xususiyatlarga ega.
Xususiyatlari: Oiladagi ota-onalar bola uchun vakolatli bòlgan yetakchi òrinlarni egallaydilar. Ushbu uslub bolani iliq hissiy qabul qilish va kattalarni yuqori darajada boshqarish bilan ajralib turadi. Ushbu muloqot uslubi bilan ota-onalar bolaning shaxsiga, uning oiladagi faol roliga, òz hayotiga etibor berishadi. Bola mustaqil òziga xos shaxs sifatida tarbiyalanadi.
Xususiyatlari:ushbu uslubga rioya qilgan ota-onalar boladan yuqori yutuqni talab qiladilar,muvaffaqiyatsizliklar uchun jazolaydilar qattiq nazorat qiladilar. Bolaning shaxsiy makoniga kirib boradilar,zòrlik bilan bistiradilar,bola uchun òzi uchun yaxshiroq bòlgan narsani hal qiladilar bolaning shaxsiy fikri bilan qiziqmaydilar “ aytganimdek shunday bòladi” “men ita-onaman keyin men haqman”
Effektlar:òsmirlik davrida ota-ona hokimiyati kuchini yòqatadiva yòqoladi. Shu sababali bunday yoshdagi oilalarda kòpincha kòpalb nizolar mavjud bòlib bolalar “ boshqarib bòlmaydigan” bolib qolishadi. Chunki ota onalarning avvalgi barcha tasir vositalari òz kuchini yòqotadi.
Farzandni tarbiyalash

Xususiyatlar:Psixikaning shakllanishi va bolaning shaxsiyatining rivojlanishi nuqtai nazaridan eng noqulay narsa bu oilaviy tarbiyaning uslubidir. Bu yerda avvalgi oilaviy tarbiya uslubining salibiy xususiyatlariga bolaga nisbatan iliqlik yetishmasligi qòshiladi. Bolaga beparvolik bilan munosabatda bòlish uning hissiy ehtiyojlarini etiborsiz qoldirish bu ehtimol oilada bolaning tasodifiy yoki istalmagan kòrinishidir.

Effektlar: Oilaviy ta’limning befarq uslubi bilan bolalarda hissiy begonalashish, xavotir,izolyatsiya va boshqalarga nisbatan ishonchsizlik paydo bòlishi mumkin. Bolalarni antisotsial guruhlarga jalb qilish xavfi mavjud,chunki ota-onalar òz harakatlarini nazorat qila olmaydilar.
Ushbu tarbiya uslubi bilan ota-ona bolada “ erkinlik” mustaqillik va erkinlikni shakllantiradi,unga xoxlagan hamma narsani qilishga imkon beradi, hech qanday cheklovlar quymaydi. Muloqot liberal uslubi aralashmaslik taktikasini nazarda tutadi.
Ushbu uslublar oilada har doim ham sof kòrinishda kòrinmaydi. Ota onalar turli vaziyatlarda turli xil tarbiya uslublarini qòllashlari mumkin. Bola shaxsining shakllanishiga faqat oilaviy talim uslubi tasur qiladi deb aniq aytish mumkin emas ammo oilaviy talim uslubiga qarab malum xususiyatlarning paydo bòlishi ehtimolligi ortadi yoki kamayadi.
Oila bilan ishlashning individual shakllari. Oila bilan individual ish olib borish xususiyatlari
Maktabgacha ta’lim muassasalarining ota onalar bilan ishlash shakllari turli xil: jonli sòz, kòrsatish tarbiyaviy ishlar, kòrgazmalar, pedagogik kutubxonalarni tashkil qilish ,ota onalarni bolalar hayotida faol ishtirok etishga jalb qilish boģ va boshqalar. Bu ish ikki yònalishda amalga oshiriladi: yakka tartibda va ota onalar jamoasi bilan.
Ota- onalar bilan ishlashning individual shakllari-suhbatlar konsultatsiyalar oilaviy tashriflar ota onalarga topshiriqlar va boshqalar. Jamoa uchun ota onalar umumiy konsultatsiyalar ota onalar yiģishlari konferentsiyalar,kòrgazmalar,ma’ruzalar tògaraklar va boshqalar guruhiy va umumiy tashkil etiladi.
Hozirgi kunda òsish tendentsiyasiga ega bòlgan ota onalarning masuliyatsizligining eng keng tarqalgan shakllaridan biri bu ma’naviy kòrlik bolalar ayniqsa òspirinlar va ota onalar òrtasidagi begonalashuvdir. Ushbu hodisa ota onalarning òz farzandlarining ichki dunyosiga befarqligi va etiborsizligida.
Bolalar va òspirinlarning tajribalarini qiziqishlarini sevimli mashģulotlarini tushuna olmaslikalarida namoyon bòlad, bu oxir oqibat ular òrtasidagi aloqalarni yòqotishga olib keladi. Ota-onalar bilan manaviy yaqinlikning yetishmasligi òspirinlar tomonidan keskin seziladi. Ular tutashib qoladi. Quvonch va qayģularini ota onalari bilan bòlishishni tòxtatadi.