Tómendegi maqalada áne sol ataqlı tariyxtıń kem itibar qaratılǵan táreplerinen biri Mırza Boburdin sufizmiy qarawları haqqında sóz júrgizemiz

Ózbek mámleketshilik tariyxı hám mádeniyatı qáliplesiwinde óziniń sheber siyasatı hám bay qosıq miyrasları menen óshpeytuǵın ız qaldırǵan Zahiriddin Muhammad Boburdin tek jurtımız tariyxında emes, Indiya xalıqları tarihinda da joqarı orında turadı. Ullı ájdadimizdin tariyxı hám ruwxıy miyrasları bir qansha elles ilimpazlarımız hám sırt ellik tariyxshilar tárepinen túrli táreplerden úyrenilgen.
Tómendegi maqalada áne sol ataqlı tariyxtıń kem itibar qaratılǵan táreplerinen biri - Mırza Boburdin sufizmiy qarawları haqqında sóz júrgizemiz.
Tariyxga názer solsaq, XIII hám XV ásirlerde, atap aytqanda, Bobur jasaǵan dáwirde Movarounnahr aymaǵında sufizm táliymatları keń tarqalǵan hám rawajlanǵan edi. Bunıń nátiyjesinde usı aymaqta jasaǵan xalıqlar turmıs formasında so'fiylarning ornı áhmiyetli bolıp, sol dáwir social hám siyasiy processlerinde aktiv qatnaswga hám ápiwayı xalıq arasında ayriqsha húrmet hám mártebege ıyelegen.
Mırza Bobur sufizm, ondaǵı jol menentlar hám wákillerin húrmet etken. Bunı biz sol dáwirden qalǵan jazba derekler hám de jaqin ótken zamanda etilgen izertlewlerde de kóriwimiz múmkin. Turkiyalıq jetik alım Mahmud As'ad Burqıpon óziniń “Islam, sufizm hám etika” shıǵarmasında : “Temuriylardan Zahiriddin Muhammad Bobur ullı shayıq Said Ámir ibn Ullı adamlar ismi menen qosıp aytılatuǵın sózler Jaloliddin Xojagi Kosoniy Maxdumi Eń úlken hazratlarini ózine ruwxıy pir dep bilgenler, ol kisige qol berip, násiyxatlarına ámel etkenler” - dep jazadı
Taǵı bir alım B. Tóreyev Maxdumi Eń úlkendi tekǵana Movarounnahr yamasa Xurasan, bálki Indiyada da ózine pir dep biluvchilar kóplegen tabılıwı, Temuriy shohlar ishinde Zahiriddin Muhammad Bobur bul ullı zotga murid bolǵanlıǵın bólek aytıp, joqarıda keltirilgen maǵlıwmattı quwatlaydı
Óz gezeginde Maxdumi Eń úlken de Mırza Boburga bólek húrmet menen qaragan hám oǵan baǵıshlap “Boburiya” atlı ricola da jazǵan. Alımdıń usı shıǵarması tiykarınan Zahiriddin Muhammad Boburning Xoja Ahror valiyning “Qollanbası volidiya” shıǵarması haqqındaǵı xatiga juwap edi.
Zahiriddin Muhammad Bobur Xoja Ahror valiy hám ol kisiniń áwladlarına da úlken húrmette bolǵan. Mırza Boburdin atın da Hoja Ahror aytqanı haqqında tariyxıy maǵlıwmatlar da bar. Xoja Ahror hazratlari hám Bobur ortasındaǵı munasábetler onıń shoh shıǵarması bolǵan “Boburnoma”nin da bir qansha jaylarında óz sawleleniwin tapqan. Ol turmısı dawamında Naǵıshbandiya jol menenti pir hám murshidlarinin ugitlerine ámel etken.
1528-1529 jıllarda “Qollanbası volidiya” shıǵarmasın qosıq usılda ózbek tiline awdarma etedi. Usı awdarmada Bobur Xoja Ahrorga bergen tariypi arqalı ogan qanshellilik dárejede ıqlas hám sıylasıqta bolǵanın bilip alıwımız múmkin.
Naǵıshbandiya jol menen Mırza Boburning keyingi áwladları da húrmet hám sıylasıqta bolıwıb, násiyxat hám o'gitlariga ámel etkenler.
Juwmaq etip aytatuǵın bolsaq, Zahiriddin Muhammad Bobur óziniń siyasat júrgiziwinde diniy ıqtıqatlar hám sufizm táliymatlarına ámel etken. Bul arqalı mámleket degi túrli millet wákilleri óz-ara tınısh -totuv jasawı, social sheriklik, diniy tolerantlıq, milletleraro tatıwlıq támiyinlengen. Usı diniy siyasat ózinde islamıy qádiriyatlar hám mádeniyat artiqmashliǵin kórinetuǵın etiwi menen birge basqa dinge sıyınıw hám ıqtıqatlarına húrmet menen munasábette bolıwdı da talap etedi. Usınıń sebepinen ol tek óz hukmdorligi dáwiridagina emes, bálki 300 jıldan artıq húkimranlıq etken boburiylar úrim-putaǵı dáwirindegi jámiyet, mádeniyat, civilizatsiya, dinler hám diniy ıqtıqatlarǵa salıstırǵanda tolerantlıq, taqatlılıq qádiriyatlarınıń tiykar tamaqtasın qoyıp ketken edi.