To sh k ent te m ir y o ‘l m u h a n d is L a r iin s t it u t I 4 A. E. O d IL x o ‘jayev qurilish materiallari 5340200 «Bino va inshootlar qurilishi»

Quruq usulda klinker - siklonli issiq alm ashinuvchi reaktor- 
dekarboniza-torlarda bir texnologik tizimda 3000 tonnagacha klinker 
kuydiriladi. Bu usulda yoqilg‘i hoi usulga nisbatan 30 - 40 foiz kam 
sarflanadi. Quruq usulda ohaktosh va giltuproq tegirmonda 1-2 foiz qoldiq 
namlikgacha maydalanadi.
Kombinatsiyalashgan usulda - h o ‘l usul singari bo‘lakchalar 
tayyorlanadi, quritiladi va quruq usulga binoan kuydiriladi. Bunda yoqilg‘i 
ho‘l usulga nisbatan 20-30 foiz kam sarflanadi.
Kuydirish xumdoni (5.9-rasm) poMatdan yasalgan, ichki tomondan 
olovga bardoshli materiallar bilan qoplangan silindr.
5.9-rasm. Aylanma xumdon.
I. xomashyo aralashmasi (shixta): 2. issiq gazlar; 3. aylanma xumdon;
4. issiqlik almashinishini yaxshilaydigan zanjirfi osmalar;
5. harakatga keltiruvchi qurilma; 6. xumdonning suvli sovitish zonasi; 
7. 
alanga; 8. forsunka vositasida yoqilg ‘i yuborish:
9. klinker; 10. sovitkich; 11. tayanchlar.
63

---

Xumdonning uzunligi 150-185-230 m., diametri 4 -5 -7 m. va 3,5- 
4° qiyalikda o ‘rnatilib, markaziy o ‘q atrofida daqiqasiga 0,5-1,4 marta 
aylanadi. Shlam yuqori qismdan solinib, pastki qismga harakatlanadi. 
Pastki qismdan gaz yoki ko‘mir kukuni havo bilan birga yoqiladi va 
1500°S gacha harorat hosil qilinadi.
Xumdon ichidagi jarayonlar haroratga qarab oltiga boMinadi:
1. BugManish zonasida shlam tarkibidagi mexanikbog‘langansuv70- 
200°S haroratgacha qizdirilganda chiqib ketadi. Quritilgan material yirik 
bo‘laklar xumdonning aylanishi tufayli devorlarga urilib maydalanadi.
2. Isitish zonasida 200-700°S haroratda organik aralashmalar yonib 
ketadi, kimyoviy bog‘langan suv (kristall kimyoviy) yo‘qotiladi va suvsiz 
kaolinit Al?0 32S i0 0 hosil boMadi.
3. Dekarbonizatsiya zonasida harorat 700 dan 1100°S gacha bo‘lib, 
kalsiy va magniy karbonatlar dissotsiatsiyalanadi va kalsiy oksidi ko‘p 
miqdorda erkin holda hosil boMadi. Dissotsiatsiya jarayoni endotermik 
boMgani uchun bu zonada katta issiqlik miqdori yutiladi.
Bu zonada giltuproqdan A120 3, S i0 2 va Fe20 3 kabilar kinoksidlar 
hosil boMadi va ular CaO bilan birikib qattiq holatda 3CaO A120 3 Fe20 3 va 
2Ca0 S i0 2minerallarni hosil qiladi.
4. Ekzotermik jarayonlar zonasida harorat 1100 dan 1250°Sgacha 
boMadi. Bu zonada qattiq fazali reaksiyalar natijasida 4CaO A120 3 Fe20 3va 
2Ca0 S i0 2 hosil boMadi. Ekzotermik reaksiyalar natijasida harorat 150- 
200°S ga koMariladi.
5. Pishirish zonasida harorat 1300 dan 1450°S gacha ko‘tarilib, yana 
1300°C gacha kamayadi. Bu zonada hosil boMgan minerallar qisman eriydi, 
qayta birikib 3CaOSiO, hosil boMadi. 1450°S haroratda 2CaOSiO, va CaO 
birikib alit hosil boMadi va klinker tarkibida erkin holatdagi CaO 0,5-1 
foiz qoladi. Erigan minerallar xumdon devorlarida to‘xtovsiz dumalagani 
uchun kubchalar (soqqachalar) hosil boMadi. Bu zonada haroratning 
1300°S gacha pasayishi eritmaning kristallanishiga va 3C a0A l20 3, 
4 C a 0 A l20 3Fe20 3 va MgO laming hosil boMishiga olib keladi.
6. Sovitish zonasida klinker harorati 1300°S dan 1000°S gacha 
pasayadi va C3S, C2S, C3A, C4AF va MgO hosil boMadi.
Klinker soqqachalar xumdondan to‘q kulrangi yoki ko‘kimtir kul 
rangida chiqadi. K linker panjarali, rekuperatorli va boshqa turdagi 
sovitkichlarda 1000°S dan 100-200 °S gacha sovitiladi. Klinkemi tindirish 
uchun bir-ikki hafta oraliq omborlarda saqlanadi.
64

---