To sh k ent te m ir y o ‘l m u h a n d is L a r iin s t it u t I 4 A. E. O d IL x o ‘jayev qurilish materiallari 5340200 «Bino va inshootlar qurilishi»

Zo ‘riqish hosil etuvchi sem ent -  portlandsement - 65-75 foiz, 
giltuproqli sement - 13-20 foiz, gips - 6-10 foiz tashkil etuvchilardan 
iborat. Uning dispersligi 3500 sm2/g kam boMmasligi kerak. U qotayotgan 
paytda katta ichki zo‘riqish hosil qilish hisobiga armaturani taranglani- 
shiga olib keladi. Bunday sementlaming qotish boshlanishi 30 daqiqa, 
oxiri 4 soatdan kam boMadi. Uning siqilishdagi mustahkamligi 1 sutkada 
15 MPa, 28 sutkada esa 50 MPa.
Mazkur qorishmalar va betonlarda yoriqlar hosil boMmagani uchun 
gaz, benzin, va shu kabilar mahsulotlar saqlash omborxonalarida, bosim 
ostida ishlaydigan suv inshootlarda ishlatiladi.
Birinchi marta 0 ‘zbekistonda professor B.I. Nudelman tomonidan 
ixtiro qilingan boMib, alinitli sement deb ataladi. Xomashyo tarkibiga 
CaCl2qo‘shilishi, sementning pishirish haroratini 1100 - 1200° S gacha 
pasaytiradi. Alinitli sementni tayyorlash katta miqdorda energiya sarfini 
tejaydi.
Alinitli sement tarkibida qolgan xlor ionlari u asosida tavyorlangan 
tem irbeton konstruksiyalar arm alurasini yemiradi. Bunday ta ’sirni
72

---

kam aytirish m aqsadida sement tarkibiga p o ‘lat arm aturani xlorli 
korroziyadan saqlovchi ingibitorlar qo‘shiladi.
Sulfominerdl sementlar (SAS) - fosfatli o ‘g‘it!ar ishlab chiqarishda 
chiqindi hisoblangan fosfogips asosida professor T.A.Otaqo‘ziyev 
yaratgan texnologiyg'-asosida ishlab chiqariladi. Tez qotuvchan yuqori 
mustahkamlikdagi odiii*. va oq rangli sulfomineral sementlar fosfogipsga 
kaolinit glinasi, boyitilmagan temirli boksitlar va ohaktosh aralashtirib 
tavyorlangan xomashyoni 1200 - 1250°S haroratda kuydirib olinadi. 
SAS sementlarni kuydirishda yonilg‘i sarfi 30 foiz kamayadi, aylanma 
xumdonning unumdorligi 25 foiz ortadi. SAS sementi asosidagi materiallar 
atmosfera, suv muhitiga, sovuqqa chidamli bo‘ladi, ammo kompozitsion 
material qorilayotganda suvning sarfi biroz ko'payadi.