To sh k ent te m ir y o ‘l m u h a n d is L a r iin s t it u t I 4 A. E. O d IL x o ‘jayev qurilish materiallari 5340200 «Bino va inshootlar qurilishi»

Betonning qotishi. 
Beton normal sharoitda vaqt bo‘yicha sement va 
suv o‘rtasidagi kimyoviy jarayonlar natijasida qotadi. Beton markadagi 
mustahkamlikka erishmasdan a w a l qurishi yoki muzlashi strukturasining 
va xossalarining o ‘zgarishiga olib keladi.
Quruq issiq iqlim sharoitida beton buyum namligini saqlash maqsadida 
turli plyonkalar ishlatiladi.
Kuz-qish mavsumida betonni muzlashdan saqlash uchun isitish 
vositalarini qo‘llash, betonni issiqlik izolyatsiyasi m ateriallari bilan 
muhofazalash yoki beton tarkibiga suvni muzlatmaydigan kimyoviy 
qo‘shimchalar qo‘shish mumkin.
Portiand sement asosida tayyorlangan va normal sharoitda qotayotgan 
beton m ustahkam ligining vaqt b o ‘yicha o ‘sishi taqriban logarifm
qonuniyati orqali ifodalanishi mumkin:
83

---

Ign
Ь в
bunda: R„~n sutkadagi betonning mustahkamligi (kamida 3 sut.);
R,2s- betonning markadagi m ustahkamligi; n - betonning qotish 
kunlari.
Bu usulda beton mustahkamligini aniqlash konstruksiyalari qolipdan 
bo‘shatishni belgilashda ishlatiladi. Beton mustahkamligining vaqt 
bo‘yicha o ‘sishini aniqroq bilish uchun aw aldan tayyorlangan, tajribalar 
asosida qurilgan grafiklar beton namunalarini 3,7,28, 90 sut. sinab 
mustahkamligi aniqlanadi.
Portiand sement asosida tayyorlangan beton mustahkamligi normal 
sharoitda 7-14 sut. 60-80 foiz markadagi mustahkamlikka erishadi. 
Betonning dastlabki vaqtdagi mustahkamligini oshirish uchun tez yoki 
o ‘ta tez qotuvchan portiand sement turlarini ishlatish yoki issiqlik bilan 
qayta ishlash mumkin. Beton qotishini tezlashtirish qoliplaming aylanma 
qayta ishlatilishi yoki monolit beton ishlatilganda qurilish sur’atini 
tezlashtirishga katta ta’sir ko‘rsatadi.
6.4.3. Betonning kirishishi va kengayishi
Betonning kirishishi natijasida o‘lchamlari o‘zgaradi, ichki zo‘riqish- 
lar hosil bo‘lib, mikroyoriqlar paydo boMadi.
Betonda hosil boMadigan asosiy kirishish qorishma tayyorlanayot- 
ganda qo‘shilgan ortiqcha suvning miqdoriga bogMiq boMadi.
Betonning kirishishi natijasida hosil boMadigan ichki zo‘riqish tayyor­
langan buyumning qalinligiga bogMiq boMadi. Massiv konstruksiyalarda 
yuza qismlari qurib, ichki qismlari nam boMsa, beton notekis kirishadi, 
natijada sement toshi va toMdirgichlar kontakt yuzasida mikroyoriqlar 
hosil boMadi.
Betonda hosil boMadigan kirishishni kamaytirish uchun suv miqdorini 
kamaytirish, toMdirgichlar fraksiyalari uzluksizligini ta’minlash kerak. 
Sement toshi tarkibiga m ayda va yirik toMdirgichlarning kiritilishi 
mutanosib ravishda kirishishini kamaytiradi.
Bino va inshootlaming tashqi qismlari, gidrotexnik inshootlar, avtomo- 
bil yoMIari, aerodrom qoplamalari qurilishida ishlatilgan beton doimo suv 
bilan hoMIanib qurib turadi. Betonda namlikning ko‘payishi va kamayishi
84

---

kirishish hamda shishishdan hosil bo‘ladigan ichki zo‘riqishlarni va 
mikroyoriqlami keltirib chiqaradi.