To sh k ent te m ir y o ‘l m u h a n d is L a r iin s t it u t I 4 A. E. O d IL x o ‘jayev qurilish materiallari 5340200 «Bino va inshootlar qurilishi»

2.4. Tabiiy tosh materiallari va buyumlarining asosiy xossalari
Zichligi. Bu jihatdan tabiiy toshlar yengil va og‘ir turlarga bo‘linadi. 
Yengil toshlarga zichligi 1,8 g/sm3 kichik b o ig an vulqon tufi, tuf, pemza, 
chig‘anoqli ohaktosh kiradi. Ular issiqlik izolyatsiyasi xususiyati yuqori 
boMgani uchun devorbop donali tosh va bloklar tayyorlaslida ishlatiladi. 
Og‘ir toshlarga zichligi 1,8 g/sm3 dan yuqori bo‘lgan granit, siyenit, gabbro
26

---

va bazalt kiradi. Ular bino va inshootlami suv va namlik tegishi mumkin 
bo‘lgan qismlarda, pol, devorlami bezashda, yo‘l qurilishida ishlatiladi.
Mustahkamligi. Siqilishdagi mustahkamligiga nisbatan tabiiy tosh 
materiallar quyidagi qiarkalarga bo‘linadi (MPa): 0,4; 0,7; 1,5; 2,5; 3,5; 
7,5; 10; 12,5; 15; 2 0 ; '^ 4 0 ; 50; 60; 80; 100.
Sovuqqa chidamfiligi. Standart usulda muzlatish va eritish sikllari 
bo‘yicha tabiiy tosh materiallari quyidagi markalarda bo‘ladi: F 10; F 15;’ 
F 35; F 100; F 150; F 200; F 300 va F 500. Zich toshlar sovuqqa chidamli 
boMadi. Porfirsimon toshlar sovuq ta’sirida yorilib ketadi.
Suvga chidamliligi. Suvga chidamlilik toshlaming suvda yumshash 
koeffitsiyenti - 0,6; 0,8 va 1,0 bilan belgilanadi. Doim suv ta’sirida 
bo‘ladigan joylarda bu koeffitsiyent 0,8 dan kam bo‘lmasligi, tashqi devor 
uchun esa 0,6 dan kam bo‘lmasligi kerak.
Yedirilish va ishqalanishga bardoshliligi. Toshlaming bu xususiyati 
ularning zichligi, mustahkamligi va tuzilishiga bogliq boMadi. Toshlar 
yo‘l qoplamalari, bino pollari, zinapoyalarda ishlatilganda toshlaming 
bu xususiyatlari katta ahamiyatga egadir. Mayda kristall tuzilishga ega 
bo‘lgan toshlar shliflanganda sirpanchiq boMgani uchun zinapoya va 
pollarda ishlatilmaydi.
O lovga bardoshliligi. Tabiiy toshlam ing olovga bardoshliligi 
ularning mineral tarkibiga bog‘liq bo‘lib, olov ta’sirida buzilishi mumkin. 
Gipstoshi 100-120 °S, ohaktosh 900-1000 °S haroratda buzila boshlaydi. 
0 ‘ta zich granitsimonlar, porfirlarda esa yuqori harorat ta’sirida yoriqlar