To sh k ent te m ir y o ‘l m u h a n d is L a r iin s t it u t I 4 A. E. O d IL x o ‘jayev qurilish materiallari 5340200 «Bino va inshootlar qurilishi»

2.6. Tabiiy tosh materiallarini yemirilishdan saqlash usullari
Tabiiy tosh materiallari ishlatilganda quyidagi tabiiy va texnogen 
omillar ta ’sirida buzilishi mumkin: yoriqlar va g ‘ovaklarda suvning 
muzlashidan hosil bo‘ladigan ichki zo‘riqishlar; harorat va namlikning 
keskin o ‘zgarishidan mikroyoriqlar hosil bo‘lishi; sizib o ‘tuvchi suv 
ta’sirida tosh komponentlarining yuvilishi; atmosferada mavjud SOz, 
C 0 2 va shu kabilar gazlar, oqava va sizot suvlar tarkibida bo‘lgan ishqor, 
kislota, tuz, uglevorod qoldiqlari, mineral o‘g ‘itlar ta’sirida yuz beradigan 
kimyoviy korroziyalar va h.k.
G ‘ovak toshlami yemiruvchi muhitlardan himoyalash uchun yuza 
qismlarini zichlashtiruvchi moddalarda shimdirish, suv yuqtirmasligini 
ta’minlash uchun gidrofob moddalar sepish mumkin. Zich toshlami suv 
ta’siridan saqlash uchun sirtini silliqlash, jilolash zarur. Bunda zich va 
silliq yuzadan suv tez va to‘g ‘ri oqib o‘tadi.
Ohaktosh va dolomitlaming yuzasini kremneftorlash (flyuatatsiya, 
qoplash) usulida zichlashtiriladi. G ‘ovak toshlami tosh yuzasiga kremniy 
organik suyuqlik (GKJ-10, GKJ-94), polimerlar bilan shimdirib, zichligi, 
mustahkamligi keskin oshiriladi, emulsiyalar (bitum emulsiyasi) shimdirib 
gidrofob xususiyat berish mumkin.
29

---

I l l BOB. KERAMIK MATERIALLAR VA BUYUMLAR
3.1. Umumiy ma’Iumotlar
Mineral xomashyoga texnologik ishlov berib, yuqori haroratda kuy- 
dirish natijasida olingan materiallar va buyumlarga keramik materiallar 
deyiladi. «Keramika» so‘zi lotincha 
«keramos» so'zidan olingan bolib, 
«gil» ma’nosini bildiradi.
Insoniyat tarixida gil asosidagi xom loydan tayyorlangan devorbop 
materiallar va buyumlar, somonli suvoqlar qurilishda eramizdan avvalgi 
8000-yillikda ishlatilgan. Pishirilgan g‘isht eramizdan avvalgi 3500-4000- 
y., cherepitsa va sirlangan g‘isht esa qurilishda eramizdan aw al 1000 yil 
ishlatilgan.
Markaziy Osiyo, xususan, 0 ‘zbekistonda saqlanib qolgan arxitektura 
yodgorliklari qurilish materiallari keramika asosidadir. Hozirgi kunda 
effektiv g ‘isht, ichki va tashqi bezak plitalari, sanitariya-texnika buyumlari 
maxsus keramik buyumlar ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yilmoqda.
Keramik buyumlar quyidagicha klassifikatsiyalanadi. Ular tuzilishiga 
ko‘ra g ‘ovak va zich keramik buyumlarga boMinadi. G ‘ovak keramikaning 
suv shimuvchanligi massa bo‘yicha 5 foiz ko‘p bo‘ladi. Bularga devorbop 
g ‘isht va bloklar, tombop cherepitsa, drenaj quvurlar, fayans, qoplama 
plitalar kiradi. Zich keramikaning suv shimuvchanligi 5 foiz kam bo‘ladi. 
Ularga klinker g‘ishti, yirik o ‘lchamli keramik plitalar, pol plitalari kiradi.
Erish haroratiga ko‘ra keramik materiallar yengil eruvchan (1350 
°S past), qiyin eruvchan (1350-1580 °S), erimaydigan (1580-2000 °S) 
turlarga bo‘linadi. Keramik materiallar va buyumlarni xomashyoning 
hamma yerda mavjudligi, arzonligi, texnologik jarayonlarning nisbatan 
soddaligi, ekologik tozaligi ko‘plab ishlab chiqarish imkonini beradi.