To sh k ent te m ir y o ‘l m u h a n d is L a r iin s t it u t I 4 A. E. O d IL x o ‘jayev qurilish materiallari 5340200 «Bino va inshootlar qurilishi»

CaS04-2H20 = C a S 0 4 0,5H20+ l,5H 20
Yuqori h&roratda kuydirilgan gips (angidrit) bog‘iovchisi gips toshini 
600-1000 °S da kuydirib olinadi. Bu jarayon tufayli gips toshi tarkibidan 
suv butunlay chiejib ketadi va C aS 0 4 hosil bo‘ladi. Hosil bo‘lgan gips 
bog‘iovchisi - moi^ikatsiyadagi gips bo‘lib, kukun maydalanganda tez 
qotuvchan bogMovchiga aylanadi.
Gips bog‘iovchisi avtoklavlarda 0,15-0.6 MPa bosim ostida, 9 5 - 
100 °S pishirilganda - modifikatsiyadagi C aS 0 4-0,5H20 hosil bo‘ladi 
va - modifikatsiyadagi gips kukun holatigacha maydalanganda yuqori 
mustahkamlikdagi gips hosil bo‘ladi. a va p - modifikatsiyalardagi gips 
bog‘lovchilari kristallari o ‘lchamlari va xarakteri bilan farqlanadi. a -
modifikatsiyadagi gips kristallari yirik, ignasimon va uzunchoq prizmatik 
boMadi, p - modifikatsiyadagi gips kristallari mayda va noaniq shakllarda 
boMadi.
Gipsli bogMovchining qotishi. GipsbogMovchisi suv bilanaralashtiril- 
ganda ikki molekula suvli gips toshiga aylanadi va qotadi:
CaSO.-0,5H,0+l,5H,0=CaSC) -2H О
4 
? 
2 
7 
2 
4 
2
Professor A.A.Baykov nazariyasiga binoan gips qotish jarayonini 
uch bosqichga boMadi. Birinchi bosqichda gips zarrachalari suvda eriydi 
va yarim molekula suvli gipsdan ikki molekula suvli gips hosil boMadi. 
Ikki molekula suvli gips yarim molekula suvli gipsga nisbatan kam erishi 
sababli, yarim molekula suvli gipsning kimyoviy reaksiya boshlanishida 
hosil boMgan to‘yingan eritmasi ikki molekulasuvli gipsga nisbatan o ‘ta 
to‘yingan boMadi va u eritmadan ajralgan holda hosil boMadi. Ikkinchi 
bosqichda yarim molekula suvli gips suv bilan bevosita reaksiya natijasida 
mikrokristallar hosil qiladi va to‘yingan kolloid massa (gel) vujudga keladi.
Uchinchi bosqichda ikki molekula suvli gipsning kolloidzarrachalari 
qayta kristallanib nisbatan yirik kristallar hosil boMadi. Mikrokristallar 
kristall to ‘siqlarini hosil qiladi va o ‘zaro birikishi natijasida gips 
bogMovchisi qattiq moddaga aylanadi.
Gips bogiovchisi mustahkamligini oshirish uchun 60-70 °S haroratda 
qizdirish mumkin. 1 kg. gips bogMovchisi gidratatsivasi natijasida 133 KJ 
issiqlik miqdori ajralib chiqishi, gipsdan mahsulot tayyorlanganda uning 
qurishini va qotishini qisman tezlashtiradi.
G ipsning asosiy xossalari. Gips bogMovchisining zichligi 2,6-2,75 
g/sm3, o ‘rtacha zichligi to‘kilgan holatda 800-1100 kg/m3 va zichlangan
57

---

holatda esa 1250-1450 kg/m3. Uning normal quyuqligi 50-70 foiz suv 
sarfi bilan ifodalanadi va maydalik darajasi va aralashmalaming miqdoriga 
bog‘liq bo‘ladi. Suv sarfini kamaytirish uchun uning tarkibiga organik 
plastifikatorlar kiritiladi.
Gips quyuqlanish davriga qarab 3 guruhga b o iin a d i: A - tez 
quyuqlanuvchan (quyuqlanish boshi 2 daqiqa va oxiri 15 daqiqa); В
- normal quyuqlanuvchan (6 daqiqadan 30 daqiqagacha); V - sekin 
quyuqlanuvchan (quyuqlanish boshlanishi kamida 20 daqiqa).
Davlat standarti tomonidan 12 markada gips bog‘lovchisi ishlab 
chiqariladi (MPa): G -2, G -3, G-4, G-5, G-6, G-7, G-10, G-13, G-16, 
G-19, G -22, G -25. Bunda egilishdagi mustahkamlik chegarasi kamida 
liar bir marka uchun mutanosiblikda 1,2 dan 8 MPa gacha qiymatda mos 
bo‘lishi kerak.
Gips havoyi bog‘lovchi bo‘lgani tufayli nam sharoitda mustahkamligi 
kamayadi. Uning namlikka chidamliligini oshirish uchun sement, pussolan 
minerallar va domna shlaki kukuni, suvga chidamli polimerlar qo‘shiladi 
yoki gipsdan tayyoflangan buyum sirti lok-bo‘yoqlar va plyonkalar bilan 
qoplanadi.