To`g`ri geometrik shaklda tog` jinsining o`rtacha zichligini
Download 146.97 Kb. Pdf ko'rish
|
2 – Laboratoriya ishi To`g`ri geometrik shaklda tog` jinsining o`rtacha zichligini aniqlash Har hil Tigris geometrik shakldagi jismlarni masasini tarozi yordamida o`lchab va hajmini ularning chiziqli ulchamlari ordqali aniqlab moddalarning zichligini topish. Moddalarning zichligi uning masasini tarozi yordamisa Tortish va hajmini giyomitrik ulchash usuli bilan aniqlash va bu kattaliklarni qiymatlarini formula keltirib chiqarib hisoblash yuli bilan toppish mumkin Agar jism biror oddiy geometrik shaaklga ega bo’lsa, jismning hajmining chiziqli o’lchamlarini o’lchash orqali aniqlanadi. Bu ishlar aniq geometrik shaklga ega bo’lgan moddalarning zichligi aniqlanadi. 1Parallelopiped shaklidagi jismlarning zichligi . Parallelopiped uzunligi l eni b va balandligi h bo’lsin, bunday shaklga ega bo’lgan jismning hajmi. V blh bo’ladi. Agar massasi m bo’lsa u holda jismning zichligi quyidagi ifodadan topiladi. 2 Kub shaklidagi jismning zichligi Qirraning uzunligi l bo’lgan kub shakldagi jismning hajmi 3 V
3 3 l m
bo’ladi Bunda m- jismning massasi. 3Slindr shaklidagi jismning zichligi
lbh m 2
Balandligi -h; rasiusi-R; bo’lgan slindr shaklidagi jismning hajmi V R h 2
bo’ladi; Binobarin , uning zichligi quyidagicha topiladi.
R h m 2 4
4Shar shaklidagi jismning zichligi. Radiusi -R bo’lgan shar shaklidagi jismning hajmi 3 3 4 V
R formuladan topiladi, uning zichligi esa:
3 4 3 5 R m
ifodadan topiladi. Jismlarning chiziqli o’lchamlari shtangelsirkul va mikrometr yordamida bir necha marotaba o’lchanadi. Jismning massasi shu jismdagi modda miqdoriga to’g’ri proporsional bo’ladi. Turli jismlarning masalalarini taqqoslash uchun modda zichligi tushunchasidan foydalaniladi. Moddaning birlik hajmdagi massasi shu moddaning zichligi deyiladi. Agar m massali jismning hajmi V bo’lsa, u holda tarifga ko’ra , uning zichligi quyidagicha topiladi.
V m 1
Moddaning zichligi uning tabiati ga va temoeraturasiga bog’liqdir. Temperatura ortishi bilan modda hajmining kengayishi hisobiga , zichligi kamayib boradi. Jismning massasi inertsial sanoq sistemasida ya’ni tezlanishsiz harakatlanadigan sistemalarda o’zgarmas kattalikdir. Yerga
biriktirilgan sanoq sistema inertsial sanoq sistema bo’lgani uchun jismning zichligi geografik kenglik va balandlik bo’yicha o’zgarmaydi. Jismning chiziqli o’lchamlari shtangelsirkul va mikrometr yordamida bir necha marotaba o’lchanadi. Shtangelsirkul tishlari ichki tomionlari bilan bir-biriga zich tegib tursa unda chizg’ichdagi shkalaning noli bilan konus noli ro’parama - ro’para tushadi. O’lchanishi kerak bo’lgan jism shtangelsirkul mp VP abh abh mp v m
tishlari orasiga jismni ular siqib qo’ymaydigan qilib ohista joylashtiriladi, so’ng E vint mahkamlanadi va shtangelsirkulning asosiy shkalasidan va noniusidan foydalanib, jismning uzunligi aniqlanadi. Zichlik (g\sm3, kg\m3) - absolyut zich materialning hajm birligidagi massasidir. Agar materiallar massasini m, zich xolatdagi hajmini Va deb belgilasak, unda: P=m\V
a Ba’zi qurilish materiallarinig o’rtacha zichligi (kg/m3) quyida keltirilgan: Og’ir (oddiy) beton .................................... 2100-2600 Engil beton ................................................. 1200-1800 Granit ........................................................... 2600 Oddiy g’isht .................................................. 1700-1900 Oyna shishasi .............................................. 2650 Shishaplast ................................................... 2000 Ko’pik polimer (minora) .......................... 15-20 Qarag’ay yog’ochi .............................................. 400-600 Mineral paxta ............................................ 200-400 Po’lat ............................................................. 7850 Zichlik – birlik o`lchovi uchun bir modda massasining o`lchovidir. Misol uchun, bir dyumli temirli temirning zichligi bitta pushtning 1 dyumli kubigining zichiliga nisbatan ancha kata. Ko`pgina hollarda, zichroq narsalar ham og`irroq bo`ladi. Tog` jinslari va minerallarning zichli odatda o`ziga xos tortishish sifatida ifodalaadi. Ya’ni suvning zichliga nisbatan
toshning zichligiga nisbatan toshning zichligi. Bu fikringizcha murakkab emas, chunki suvning har kub santimetr yoki kubometr(m 3 ) uchun tonnaga aylanadi. Umumiy qoida sifatida, metal bo`lmagan minerallar zichligi past, metal minerallar esa yuqori zichlikka ega. Yer qobig`idagi kvars, shpatlar va kaltsit kabi asosiy tosh hosil qiluvchi minerallarining ko`pligi ko`pchiligi juda o`xshash zichlikka ega. Yer qobig`idagi kavrs, shpatlar va kaltsit kabi asosiy tosh hosil qiluvchi minerallarning ko`pchiligi juda o`xshash zichlikka ega (taxminan 2,5-2,9) dridum va platina kabi emg og`ir metallarmimg ayrimlari 20ga teng zichlikka ega bo`lishi mumkin. APATIT……………………………………………………….3.1-3.2 BIOTIT.……………………………………………………….2.8-3.4 KALSIT………………………………………………………..2.71 HORNBLENDE…………………………………………….2.9-3.4 TURMALIN…………………………………………………3.02-3.2 GIPS………………………………………………………….2.3-2.4 XLORIT……………………………………………………2.6-3.3 MIS………………………………………………………..8.9 FELDSPAT……………………………………………….2.55-2.76 IRIDIUM…………………………………………………22.42 HERMATIT……………………………………………..5.26 HALIT……………………………………………………2.16 Download 146.97 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling