Tolipova nozigulnig

Amaliy psixolog maktabda qanday psixolog kerak? 
 

---

Nazariy psixologiyadan amaliy psixologiyagacha bir qadam, lekin uni amalga 
oshirish juda qiyin. 
(Ikki nazariy psixologlarning suhbatidan). 
 
Haqiqatdan ham, maktabga qanday psixolog kerak? Qiziq savol. «Har-xil» 
psixologlar mavjudmi? 
Ha albatta! Har hil kasblar, ularga mos har xil psixologlar mavjud. Maktabda o’zlarini 
psixolog deb hisoblaydigan insonlar bilan uchrashganingizda, har-xil insonlarni 
ko’rishingiz mumkin. Sizning ko’z oldingizda kam gap hech bilan qo’shilmaydigan, 
uncha o’ziga tortmaydigan inson ko’rinishi mumkin. Shu bilan birga, hamma bilan 
chiqishib ketadigan, xushchaqchaq, sergap, chiroyli inson ko’rinishi ham mumkin. 
Natijada siz har-xil taassurot olasiz. Kutilmagan va eng yoqimli taasurotlar olishingiz 
mumkin. 
Biroq barcha insonlar har-xil kasbga, har-xil bilimga va har-xil kasbiy xulq - atvor 
usullariga ega bo’lsalar-da,o’zlarini psixolog deb sanaydilar. Ba’zan «qancha insonlar 
mavjud bo’lsa, shuncha psixologlar mavjud», - deb ham aytishadi. Psixologiya 
- 
muallif kasbi bo’lib, unda insonning indivudualligi, ichki ruhiy dunyosini translyastiya 
qilish qobiliyati namoyon bo’ladi. 
Bulardan tashqari, har bir psixologning individual kasbiy stilistika muammosi mavjud. 
U qanday mavzuni tanlaydi? Kasbidagi uning qiziqishlari qanday? Umuman, u nima 
uchun psixologiyaga kelgan? U nima bilan shug’ullanishni istaydi. Ishda qanday usulni 
afzal ko’radi? Qaysi yoshdagi mijozlar bilan ishlash afzal? 
Har-xil psixologlarning ishdagi farqi, nafaqat har-xil psixologlarning shaxsiy 
xususiyatlari bilan bog’liq bo’lib qolmay, «psixologiya» deb nomlangan umumiy kasbiy 
sohadagi 4 nafar psixologik kasblar yotishi bilan ham bog’liqdir. Ular: nazariy 
psixologiya, eksperimental psixologiya, amaliy psixologiya va psixokorrekstiya.
Nazariy psixologiyada amaliy psixologiya bilan bog’liq bo’lmagan fikrlar kurashi 
davom etadi: eski nazariyalarning barbod bo’lishi va yangilarining shakllanishi g’oyalar, 
ilmiy maktablar va yo’nalishlarning bir-biriga qarshi chiqishi, tafakkurning yangi usullari 
va mantiqning vujudga kelishi, taraqqiyotning eski qonunlari ochilishi. Nazariy 

---

psixologiyada inson psixikasi anotomik kesimlarda o’rganiladi, ya’ni psixologik 
ko’rinishining jarayonlari, funkstiyalari turlari sifatida o’rganiladi.
Nazariy psixologiya maktab amaliyoti ehtiyojlarini qondirishga bevosita maslahat 
qilmasada, u jamiyatga shuning uchun kerakki, unda inson tafakkuri kuchlarining o’ziga 
xos o’yini sodir bo’ladi. Nazariy psixologiya maktabga to’g’ridan-to’g’ri ta’sir 
ko’rsatmasa-da, «maktab g’oyalari» ning shakllanishiga ta’sir ko’rsatadi: o’quvchiga 
munosabat, ta’lim va tarbiya konstepstiyalarini ishlab chiqish, maktabning boshqa jamoat 
tashkilotlari bilan hamkorligi maktab ta’limi rivojlanadigan yo’nalish bo’yicha 
jamiyatning diniy va qadriyatlar tizimini ishlab chiqish. 
Eksperimental psixologiya akademik institutlarda ko’proq insonning psixik hayoti 
haqidagi fikrlarni yig’ish va umumlashtirishga yo’nalgan. Umuman, eksperimental 
psixologiyadagi faktlarni yig’ish faqat amaliy ehtiyojlar uchungina emas, balki nazariy 
psixologiyaning rivojlanishi uchun ham maslahat qiladi. Eksperimental psixologiya hayot 
va amaliyotdan uzoq bo’lgan laborotoriya sharoitida o’rganiladi va nazariy g’oyalarni 
tasdiqlash uchun maslahat qiladi. Nazariy va eksperimental psixologiyada amaliyotdan 
uzoq bo’lgan, fanga qiziqqan, aqli va xarakteri o’ziga xos bo’lgan insonlar ishlaydi. 
Amaliy psixologiya bo’lsa inson mehnat faoliyatining har-xil sohalariga maslahat 
qiladi, jumladan tibbiyot psixologiyasi, pedagogik psixologiya, biznes psixologiyasi va 
hokazo. Amaliy psixologiyaning har bir yo’nalishida o’ziga xos metodlari, usullari 
mavjud. U yoki bu mehnat turida ish olib boruvchi psixolog uning o’ziga xosligi va 
atamalari bilan tanish bo’lishi kerak. Masalan, pedagogik psixologiya sohasida 
ishlaydigan psixolog maktab o’qituvchisi mehnatidan chuqur xabardor bo’lishi, 
qiyinchiliklari va muammolarini bilishi, maktab hayotini, o’quvchilarni yaxshi bilishi 
zarur. Amaliy psixologning muvaffaqiyatli ish olib borishida pedagogik jamoaga qo’shila 
olishi va ular tomonidan ijobiy qabul qilinishi muhim omil hisoblanadi.
Psixologiyadagi psixopraktika yo’nalishi hayotimizda har doim mavjud bo’lgan, 
so’nggi vaqtlarda bu yo’nalishga qiziqish ortdi. Bu insonning psixik holatini 
boshqarishga, uning psixik kuchlarini takomillashtirishga va rivojlantirishga psixotexnik 
mashqlar tizimi bilan bog’liq. Psixopraktika har bir turining asosida inson hayotiga yaqin 
bo’lgan holat ma’lum konsteptual tamoyillar tizimi yotadi va ular muallifning shaxslararo 
munosabati va hayotni kuzatishlari asosida sodda shaklda bayon etiladi.

---

Xulosa 
Asosiy muammo bo’lmish maktabga qanday psixologiya kerak degan savolga 
to’xtalamiz. Maktab psixologi maktabga ko’proq foyda keltirishi va murakkab maktab 
vaziyatlari, hayotiy vaziyatlarda o’qituvchilar, o’quvchilar va ota-onalarga yordam bera 
olishi uchun qanday kasbiy pozistiyani egallashi kerak?
Bu haqda birgalikda o’ylab ko’ramiz. Tasavvur qiling, maktabga nazariyotchi, 
akademik psixolog yoki ekperimentator keldi. Qanday holat yuz beradi? Nazariyotchi 
psixolog ta’lim va tarbiyaning mavhum, nazariyaga asoslangan konstepstiyasini yaratadi, 
maktabda seminarlar tashkil qiladi, har bir o’qituvchiga o’qib chiqish uchun ilmiy 
adabiyotlarning uzun ro’yxatini tavsiya etadi, pedagogik jamoaga murakkab nazariy 
ma’ruzalar o’qiydi. Ko’p o’tmasdan nazariyotchi psixolog «oliy psixologiya»ga befarq 
bo’lganligidan o’qituvchilardan xafa bo’ladi, o’qituvchilar bo’lsa sekin asta psixolog bilan 
muloqatdan qocha boshlaydi, chunki ular bu «oliy psixologiya» o’qituvchi mehnatiga 
tegishli emasligini tushunadilar. Nazariyotchi psixologning maktabni kichik psixologiya 
institutiga aylantirishga urinishi muvaffaqiyatsizlikka uchraydi.
O’qituvchilar maktabga psixologiya kerak emas degan xulosaga keladilar. (Har-xil 
psixologiyalar mavjudligi haqidagi fakt o’qituvchilarga tanish emas). Psixolog bo’lsa 
psixologik g’oyalarni targ’ib qilishga hali maktab tayyor emas, degan xulosaga keladi.
Bu vaziyatda nazariy psixologiya va maktab o’rtasida bog’lanish bo’ladi. Boshqa 
vaziyatni qarab chiqamiz. 
Maktabga eksperimentator-psixolog ishlash uchun keldi. U o’zining «ishchi 
muammosini» tanlaydi, tadqiqot obe’ktini aniqlaydi, ekperiment tashkil qiladi, murakkab 
diagnostik metodikalarni va boshqa metodikalarini qo’llaydi, eksperimental material 
yig’adi, ularni qayta ishlaydi va psixologik jurnalga maqola yozadi. Ko’pincha 
o’quvchilar va o’qituvchilar ishtirok etgan tatqiqot ishlari haqida ma’lumot berilmaydi. 
Agar psixolog eksperimentator tadqiqot natijalari bo’yicha maktabda ma’ruza qilsa-da, 
ko’proq «taraqqiyot darajalari, tadqiqot metodlari», «korrekstion bog’lanishlar» haqida 
to’xtalib o’tadi. Bunday tahlilda o’qituvchilar o’zlari haqida hech narsa bilib olmaydilar, 
o’zlarini «tajriba o’tkazuvchi quyonlar» sifatida foydalanganliklarini his qiladilar.

---

Adabiyotlar: 
 
1. Umumiy psixologiya A. P. Petrovskiy taxriri ostida: «Toshkent» Prosveo’enie
1992y.
2. V. M. Karimova Psixologiya Toshkent- 2002y.
3. Nemov. Psixolgiya Moskva 1999g. 
4. L. S. Vogomskiy Voprosq 
teorii i istorii psixologii. 1 tom M. Pedagogika
5.referat.uz 
6.arxiv.uz