Topar 3-kurs studenti Aralbaev Ramazannıń

3. Kishi biznes hám isbilermenlik iskerligin
basqarıwdıń maqseti hám wazıypaları
Kárxananı basqarıwdıń maqsetke muwapıq quramın vujudga keltiriw isbilermen sheshiwi kerek bolǵan zárúrli wazıypalardan biri bolıp tabıladı.
Kárxananıń basqarıw quramı degende, basqarıw maqsetlerin ámelge asırıwshı hám wazıypaların orınlawshı, óz-ara baylanısqan túrli basqarıw shólkemleri hám buwınlarınıń kompleksi túsiniledi.
Basqarıw quramı islep shıǵarıw quramı dep da júritiledi. Bunda basqarıwdı shólkemlestiriwdiń dáslepki hám belgileytuǵın faktorı islep shıǵarıw procesi esaplanadı. Ol óz-ara baylanısqan tiykarǵı, járdemshi hám de xızmet kórsetiwshi processlerden ibarat bolıp, bul processler bólimler hám xızmetkerler ortasında miynet bólistiriwin talap etedi. Sol maqsette islep shıǵarıw bólimleri hám olarǵa tán basqarıw apparatı dúziledi. Bólindiler jıyındısı, olardınng quramı hám óz-ara baylanıs formaları kárxanalardıń islep shıǵarıw quramın quraydı.

Basqarıwdıń maqseti, wazıypası, ob'ekti hám shólkemleri onıń shólkemlestirilgen quramın belgilep beredi. Shólkemlestirilgen quramlardı payda etetuǵın basqarıw shólkemleri basqarıw buwınları hám basqarıw basqıshları formasında boladı.

Basqarıw buwını basqarıwdıń ayırım yamasa qatar wazıypaların orınlawshı ǵárezsiz bólimler bolıp tabıladı. Bul bólimler ortasındaǵı baylanısıw hám baylanıslar gorizontal xarakterge iye boladı.
Basqarıw basqıshı ierarxiyaning arnawlı bir dárejesinde ámel etetuǵın buwın bolıp tabıladı. Mısalı :
ministrlik → birlespe → kárxana → tsex → uchastka
Basqarıw basqıshları bir basqarıw buwınınıń ekinshisine, ádetde, tómen buwındıń joqarı buwınına izbe-izlik menen baǵınıwın kórsetedi. Bul vertikal boyınsha bóliniw bolıp tabıladı.
Barlıq buwın hám de basqıshlardıń quramı, olardıń óz-ara baǵınıw tártibi, hár bir basqarıw organı hám buwınınıń huqıq hám de minnetleri, olar ortasındaǵı munasábetler basqarıw sistemasın quraydı.
Basqarıw sistemasın túrli iskerlik tarawılarǵa bolıw múmkin: pútkil tarmaqtı basqarıw ; hár bir tarmaq ıqtıyarındaǵı kárxanalardı basqarıw ; kárxanalar ishindegi bólimlerdi basqarıw hám t.b.
Qadaǵalaw hám talqılaw ushın sorawlar
1. Basqarıwdıń shólkemlestirilgen struktura ne?
2. Basqarıw buwını hám basqıshları tuwrısında sóyleń.
3. Kárxanada nátiyjeli basqarıw degende neni túsinesiz?
4. Sızıqlı (teksheli) strukturanıń mánisi nede?
5. Sızıqlı -shtabli struktura ne?
6. Funktsional strukturanıń ayriqsha ózgesheligi nede?
7. Programmalı -maqsetli strukturanıń mánisi nede?
8. Matritsali struktura ne?
9. Basqarıw strukturalarıniń óz-ara parqı nede?
10. Baslıqtıń basqarıw usılı degende neni túsinesiz?
11. Kishi biznes hám isbilermenlikte basshılıqtıń qandayboshqaruv usıllarınan paydalanıladı?
Kishi biznes hám jeke isbilermenlik ekonomikanı rawajlandırıw, xalıq bandligi hám dáramatların asırıwda zárúrli omil bolıp tabıladı. Bul tarawdıń wákillerin hár
tárepleme qollap-quwatlaw maqsetinde aqırǵı eki yarım jılda Prezidenttiń ellikten artıq párman hám qararları qabıllandı.
Atap aytqanda, isbilermenlik iskerligin mámleket diziminen ótkeriw, túrli ruxsatnamalar alıw hám basqa kóplegen xızmetler tártip-qaǵıydaları ápiwayılastırıldı. Buǵan baylanıslı qolaylıq jaratıw ushın Mámleket xızmetlerin agentligi jáne onıń orınlardaǵı orayları dúzildi. Isbilermenlik subektleriniń huqıqları hám nızamlı máplerin qorǵaw boyınsha wákil (Biznes-ombudsman) lawazımı engizildi.
Barlıq aymaqlarda isbilermenler shaqırıwların qabıl etip, sheshiwge kómeklesetuǵın Bas ministr qabılxonalari dúzildi. ministrler Mákemesi janında Isbilermenlik iskerligin rawajlandırıwdı qollap-quwatlaw mámleket fondı iskerligi jolǵa qóyılıp, oǵan 200 milliard swm hám 50 million dollar aqsha ajıratıldı.
Kommerciya bankleri tárepinen isbilermenlerge ajratilayotgan kreditler kólemi asdı.
Bunday ámeliy sharalar óz nátiyjesin berip atır. Kishi biznes mámleketimiz jalpı ishki óniminiń derlik 60 payızın, sanaat ónimleri kóleminiń úshten birin, awıl xojalıǵı óniminiń 98 payızın, investitsiyalardıń yarımın támiyinlamoqda. Kóplegen wálayatlarda kiriptiń 70-90 procenti áyne kishi bizneske tuwrı keledi.
Usı jıldıń 6 ayında isbilermenlik subektleri sanı 60 mıńǵa artqan.
Jıynalısta bul kórsetkishler reformalardıń dáslepki nátiyjeleri ekeni aytnıp, tiykarǵı itibar elege shekemge shekem uchrayotgan mashqalalardi sheshiwge qaratildi.
Mámleketimiz basshısı wálayat, rayon, qala hákimleri hám olardıń birinshi orınbasarları ulıwma jańasha islep, 70 procent waqtın aymaqta isbilermenlikti rawajlandırıwǵa jumsawı kerekligini aytıp ótdi.
Hár bir wálayat, rayon hám qala hákimleri hám olardıń birinshi orınbasarları iskerligine jańa islengen yamasa iskerligi qayta tiklengen kishi kárxanalar hám olarda jaratılǵan jumıs orınların sanınan kelip shıqqan halda baha berip, xoshametlew boyınsha jańa sistema engiziw wazıypası qoyıldı.
Ataq beriwde kárxanalardıń jasaǵıshlıq kórsetkishi tiykarǵı ólshemlerden biri bolıwı kerekligi belgilendi. Yaǵnıy, tashkil atırǵan kárxanalardıń keminde 50 procenti keyingi 3 jıl dawamında islese, hákim jáne onıń isbilermenlik boyınsha birinshi orınbasarı, Sawda -sanaat palatasınıń aymaqlıq bólimleri basshıların qosımsha materiallıq xoshametlew názerde tutilmoqda.
ministrler Mákemesi, Ádillik ministrligi, Ekonomika hám sanaat ministrligine bul jańa sistemanı engiziw boyınsha kórsetpeler berildi.