Topshiriq: Sug’urta faoliyati haqida tushuncha va bu sohada axborot tizimlarini shaklantirish texnologiyasi. Sug‘urta kompaniyasida ma’lumotlarni qayta ishlashning zamonaviy texnologiyasiga izoh bering?

Savollarga javoblar 

1.Menejment sohasida axborot tizimlari o’zi nima? 

Axborot menejment tizimida alohida bo'g'in bo'lib hisoblanadi. Unga qator o'ziga xos xususiyatlar 

mansub bo'lib, ular axborot boshqaruvining barcha bo'g'inlari, barcha vazifalarini qamrab olishiga 

bog'liqdir. 

 

Axborot - bu boshqaruv apparati faoliyatining ham dastlabki nuqtasi, ham natijasidir, shuningdek, 

amalga oshirilayotgan harakatlar mavjudligi sharti, mustahkamlash usulidir. Axborot hajmi ortishi 

bilan boshqaruv axborotining sifat ko'rsatkichlariga bo'lgan talab ham ortib boradi. 

Menejment jarayoni boshqaruv qarorlarini qabul qilish maqsadida axborot to'plash, uzatish va qayta 

ishlash, boshqaruv buyruqlari ko'rinishida axborot berish va uni ijrochilarga yetkazishdan iborat. 

Axborotning quyidagi turlari mavjud: statistik, operativ, iqtisodiy, hisob, moliya, ta’minot, kadrlar 

bo'yicha, texnologik, marketing, konstruktorlik, ijtimoiy va boshqalar. 

---

Ishlab chiqarishni boshqarishda iqtisodiy axborot alohida o'rin egallaydi, chunki u kishilarning moddiy 

boyliklarni ishlab chiqarish, taqsimlash, ayirboshlash va iste’mol qilish jarayonidagi munosabatlarini 

aks ettiradi. Shu bilan birga fan-texnika taraqqiyoti asosida ishlab chiqarish rivojlanishini aks 

ettiruvchi ilmiy-texnikaviy axborot ahamiyatini ham ta’kidlab o‘tish lozim. 

Kelib chiqish manbasiga bog'liq ravishda axborot tashqi va ichki axborot turlariga bo'linadi. 

Tashqi axborot tashqi muhitdan olinadigan xabarlardan iborat bo'ladi. Bular jumlasiga yuqori 

tashkilotlar farmoyishlari, reja topshiriqlari, mahsulotni sotish shartlari haqidagi axborotlar kiradi. 

Ichki axborot korxona yoki uning boshqaruv bo'g'inida shakllanib, iste’mol qilinadi. Korxona 

miqyosida ular jumlasiga sexlar tomonidan rejaning bajarilishi, moddiy-texnikaviy taminot, mahsulot 

tannarxi, kadrlar, mehnat unumdorligi haqidagi axborotlar kiritilishi mumkin. 

 

2. Korxonalarni boshqarishda qanday tizim ishlatiladi? 

Yo'nalishi bo'yicha axborot - boshlang'ich va boshqaruvchi (rahbarlik) axborot turlariga bo'linadi. 

Boshlang'ich axborot doimo menejment tizimining quyi darajasidan yuqoriroq darajaga qarab 

harakat qiladi, rahbarlik axboroti esa teskari yo'nalishda harakatlanadi. Rahbarlik axboroti 

boshlang'ich axborotni qayta ishlash asosida qaror qabul qilish natijasidir. 

Axborot vaqt o'tishi bilan turli ahamiyat kasb etadi. Barqarorlik darajasi bo'yicha uni barqaror, 

shartli-barqaror, o'zgaruvchan turlarga bo'Iish mumkin. Barqaror axborot uzoq muddat davomida o'z 

ahamiyatini o'zgartirm aydi (korxona, uning bo'linm alari nomi, m ahsulot turi). 

Shartli-barqaror axborotning ahamiyati ma’lum muddat davomida saqlanib turadi. Korxona 

miqyosida bunday axborotga turli m e’yor va m e’yoriy hujjatlar (moddiy, mehnat sarfi, ta ’riflar 

me’yorlari) ni kiritish mumkin. Axborotning bunday turi korxona bo'yicha umumiy axborotning 35% 

dan ko'pini tashkil etadi. 

O'zgaruvchan axborot menejment obyekti faoliyati va unga mos holda boshqaruv jarayonlari 

o'zgaruvchanligini aks ettirib, qaror qabul qilish uchun tez qayta ishlashni talab etadi. 

Menejment faoliyatida, shuningdek, boshlang'ich axborotni qayta ishlash natijasida olingan xosila 

(ikkilamchi) axborotdan ham foydalaniladi. Axborot yig'indisi menejmentning axborot tizimini tashkil 

etib, u menejment jarayonini axborot bilan ta’minlash shaklida namoyon bo'ladi. 

Axborot to‘g‘ri, aniq, o‘z navbatida, obyektiv, mazmunli va qarorlarni qabul qilish uchun tushunarli 

bo'lishi kerak. Axborot hajmi jihatidan kichik, mazmun jihatidan chuqur, uning matni tushunarli va 

sodda bo'lishi lozim. 

Korxonani axborot bilan ta’minlash to‘g‘ri aloqalar ko'rinishidagi turli-tuman axborot oqimlari 

vositasida amalga oshirilib, ular aniq ishlab chiqarish vazifasini hal etish imkonini beradi. 

Zamonaviy yirik korxonalarda axborot hajmi million hujjat satrigacha yetadi, bu o'rinda barcha 

axborot tez qayta ishlanishi zarurligini ham inobatga olish zarur. Masalan, aviatsiya zavodida 

kundalik birlamchi axborot million ko'rsatkichni tashkil etadi. Bunday sharoitda axborot bilan 

ishlashni tashkil etish bo'yicha quyidagi qator muammolarni hal etish lozim bo'ladi: 

- maqbul axborot tizimini ishlab chiqish; 

- axborot oqimlarini shakllantirish usullarini ishlab chiqish; 

---

- axborot qabul qilish va yuborishning maqbul usullarini tanlash; 

- axborotni saqlash va izlashni tashkil etish; 

- axborotni qayta ishlash jarayonini mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish. 

Bu yo'nalishda olib boriladigan barcha ishlar axborotni yig'ish va qayta ishlashning yagona um um 

davlat tizim ini yaratishni ta’minlashi zarur. Axborotlar yig'indisi menejmentning axborot tizimini 

tashkil etadi. Axborot tizimi - hujjatlar axborot oqimlari, aloqa kanallari va menejment obyektining 

texnikaviy vositalarini qamrab oluvchi murakkab axborot majmuidir. Menejment obyektining 

qandaydir bir qismi bo'yicha axborot yig'indisi kichik tizimni tashkil etadi. Maqbul axborot tizimini 

tashkil etish menejmentning u yoki bu tashkiliy tizimini loyihalashtirish va uning samarali faoliyat 

yuritushuning muhim shartlaridan bo'lib hisoblanadi. 

3.MRP II tizimining maqsadi? 

Raqobatda faqat biznes o'zgarishiga tezroq ta'sir ko'rsatadigan va yaxshiroq qaror qabul qilgan kishi 

raqobatda g'olib chiqadi. Aynan axborot texnologiyalari sanoat rahbarlariga ushbu murakkab 

muammolarni hal qilishda yordam beradi. Bozor iqtisodiyoti mamlakatlari sanoat korxonalari uchun 

axborot texnologiyalarini yaratish va rivojlantirish bo'yicha katta tajribaga ega. Dunyoda ishlab 

chiqarishni va tarqatishni boshqarishning eng keng tarqalgan usullaridan biri bu AQShda ishlab 

chiqarilgan va Amerika ishlab chiqarish va zaxiralarni nazorat qilish jamiyati (APICS) tomonidan 

qo'llab-quvvatlanadigan MRP II (Ishlab chiqarish resurslarini rejalashtirish) standartidir. APICS 

muntazam ravishda axborot ishlab chiqarish tizimlariga qo'yiladigan asosiy talablarni tavsiflovchi 

MRP II standart tizim hujjatini nashr etadi. Ushbu sanoat standartlari tizimining so'nggi nashri 1989 

yilda chiqdi. 

MRP II - bu samaradorlikni oshirish uchun tasdiqlangan, ishonchli boshqarish va boshqarish 

tamoyillari, modellari va protseduralari to'plami iqtisodiy faoliyat korxonalar. MRP II g'oyasi talabni 

qaram va mustaqil deb ajratish kabi bir necha oddiy printsiplarga asoslanadi. 

 4. ERP tizimining ishlash texnologiyasi?  

ERP so'z qisqartmasi inglizcha Enterprise Resource Planning System so'zlarining bosh harfidan 

olingan bo'lib, "korxona resurslarini rejalashtirish tizimi" degan ma'noni bildiradi. Deylik bir korxona 

qandaydir mahsulot ishlab chiqaradi. Ushbu mahsulotni ishlab chiqarishda korxona ichidagi bir 

qancha bo'limlar, sexlar va boshqa korxonani tashkil etivchi qismlarini ishtirokini talab qiladi. Ya'ni 

korxona bo'limlarining funksiyalari va boshqa imkoniyatlarini qandaydir kompyuter tizimida 

shakllantirish zarurati tug'iladi. Aynan shu tizim orqali korxonadagi haqiqiy vaziyatni kuzatish va 

boshqarish mumkin. Masalan, omborxonada qandaydir hom-ashyoda kam miqdorda qolgan, va agar 

yana huddi shunday hom-ashyo keltirilmasa, korxona ma'lum muddatdan so'ng ishlashdan, 

mahsulot ishlab chiqarishdan to'xtab qoladi. Bu esa korxona uchun juda katta moddiy ziyon keltirib 

chiqarishi mumkin. Aynan shunday holatlarda ERP tizimlar yordamga keladi. Ushbu tizimga 

korxonaning har bitta bo'limi ulanadi va bu tizim yordamida korxona bo'limlari o'rtasida doimiy 

ma'lumot almashinuvi jarayoni sodir bo'ladi. 

5.SAP ERP tizimi nima? 

SAP tizimi ERP (Enterprise Resource Planning) sifatida qaraladi, bu bizning tilimizda Enterprise 

Resource Planning System degan ma'noni anglatadi. Biroq, SAP tizimi bundan ham ko'proq; 

resurslarni, rejalarni va maqsadlarni samarali boshqarish uchun o'zaro bog'liqlik harakatlariga imkon 

beradigan har qanday tashkilot tarkibidagi turli sohalarni birlashtiradi. 

---

The SAP tizimlari ular har qanday turdagi ma'lumotlarni qayta ishlashga mo'ljallangan. Ular tarmoq 

jarayonlari va ba'zi bir kompyuterlarni qayta ishlash usullaridan foydalangan holda turli xil ish 

birliklaridan ma'lumot va tarkibni birlashtirishga imkon beradi. 

 6. CRM tizimining tuzilishi qanday? 

Ingliz tilidagi Customer Relationship Management so’zlarining bosh harflaridan tashkil topgan bu 

qisqa atama o’zbek tilida Mijozlar bilan munosabat boshqaruvi, degan ma’noni anglatadi. O’z nomi 

aytib turganidek, mijozlar bilan munosabatni boshqaradigan tizim sotuvchi va haridor, ishlab 

chiqaruvchi va iste’molchi, xizmat ko’rsatuvchi va undan foydalanuvchi o’rtasidagi har qanday 

aloqaga oid ma’lumotlarni boshqaradi. 

Mijozlar bilan munosabatni boshqarish tizimi yordamida sotuvchi/ishlab chiqaruvchi/xizmat 

ko’rsatuvchi tomon quyidagi qulayliklarga ega bo’lishi mumkin: 

1.  Qaysi mahsulotga talab ko’proq bo’layotganini bilish; 

2.  Iste’molchi xizmat/mahsulotga qanday munosabatdaligini o’rganish; 

3.  Muammolar yechimini xalq qay usulda ko’rayotganini kuzatish; 

4.  O’tgan savdolar natijasi bilan tanishish; 

5.  Kelajakdagi foydani bashorat qilish; 

6.  O’tgan va kelasi xarajatlar/foydalarni solishtirish; 

7.  Strategiyani osonlik bilan o’zgartirish; 

8.  Hodimlar samaradorligini nazorat qilish; 

9.  Iste’molchilar uchun har doim yaqin bo’lish. 

10. Ko’rib turganingizdek, yuqoridagi ro’yxatda o’z biznesining muvaffaqiyati uchun harakat 

qiladigan tadbirkor xohlamaydigan birorta ham band yo’q. Ro’yxat CRM tizimining barcha 

imkoniyatlarini ochib bera olmasa ham, uning tijorat uchun, har qanday tashkilot faoliyati 

uchun qanchalar muhimligini ko’rsatib bera oladi. 

11. Customer Relationship Management tizimining iste’molchi/foydalanuvchilar uchun quyidagi 

qulayliklari bor: 

12. Mahsulot/xizmat haqida fikrlari o’rganib chiqiladi; 

13. Har bir iste’molchi/mijozning kompaniya faoliyatida o’rni bo’ladi; 

14. Xizmat ko’rsatish sifati yaxshilanadi; 

15. Har bir foydalanuvchi o’z so’roviga javob oladi; 

16. Xizmatlar sifati yaxshilanayotganini his qiladi. 

7. CRM tizim turlari? 

CRM tizimini qanday tanlash kerak: asosiy turlari 

Barcha echimlarga mos keladigan o'lcham yo'q. Funktsional imkoniyatlar va imkoniyatlarni tanlash 

biznesning o'ziga xos xususiyatlariga bog'liq. Kichkina kompaniya uchun odatda mijozlar kartalari va 

operatsiyalarini saqlash kifoya. Katta firmalar uchun kuchli CRM platformalari mos keladi. Ular tayyor 

echimlar orasidan tanlanishi yoki sizning ehtiyojlaringizga mos ravishda sozlanishi mumkin. 

Ba'zan mijozlarning talablarini va boshqa amaliy dasturlar bilan integratsiyani hisobga olgan holda 

yangi dasturlarni yaratish kerak bo'ladi. Bunday echimlar katta tomonidan qo'llaniladi uyali aloqa 

operatorlari, mijozlari, vazifalari va ishchilari ko'p bo'lgan banklar va korxonalar. Bunday 

ishlanmalarning qiymati millionlab dollarga yetishi mumkin, va buyurtma berishdan to to'liq 

o'rnatishgacha bo'lgan vaqt bir necha oy davom etadi.