To’rtqutbliklar haqida umumiy tushuncha To’rtqutbliklarning sxemasi Passiv to’rtqutbliklar va uning tenglamalari

PASSIV TO‘RT QUTBLIKLAR TENGLAMALARI BITTA TIPI BIRLAMCHI PARAMETRLARI O‘RTASIDAGI MUNOSABATLAR

To‘rt qutblikning sxemasiga bog‘liq ravishda har bir tenglamalar

sistemasidagi parametrlar o‘rtasida ma’lum munosabatlar mavjuddir. Y-, Z-, A- va Nparametrli tenglamalar sistemasi uchun bu munosabatlarni ko‘rib chiqamiz.

Passiv to‘rt qutblik uchun o‘zarolik qoidasi kuchga ega. Uni 3-rasmda tasvirlangan
passiv to‘rt qutblikka qo‘llaymiz. Agar bunday to‘rt qutblikka kuchlanish berilgan va uning chiqishidagi qisqa tutashtirilgan uchlaridan
tok oqayotgan bo‘lsa, kirish kuchlanishi 2-2 uchlarga ko‘chirilgandan so‘ng (), qisqa tutashtirilgan 1-1 uchlardan
oqib o‘tadi.

tenglamalardan foydalanib, bo‘lganda

ya’ni passiv to‘rt qutblikda to‘g‘ri va teskari o‘tkazuvchanliklar bir-biriga tengdir.
Agar passiv va simmetrik to‘rt qutblikni ko‘radigan bo‘lsak,
bo‘lganda,








va bo’lganda esa



ligini aniqlaymiz.
Simmetrik to‘rt qutblikda ta’rif bo‘yicha bo‘lgani sababli, demak


(3.10)

bo‘ladi, ya’ni passiv va simmetrik to‘rt qutblikda yana kirish va chiqish

o‘tkazuvchanliklari bir-biriga teng bo‘ladi.

(3.9), (3.10) ifodalaridan hamda ilovada keltirilgan ma’lumotnomalardan

foydalanib, Z-, A- va N- tenglamalardagi passiv va simmetrik to‘rt qutblikning
parametrlari o‘rtasidagi ma’lum munosabatlarni olish qiyin emas.

Bu munosabatlar quyidagicha.

Z- parametrlar. Passiv to‘rt qutblik:




(3.9) - (3.16) ifodalardan ko‘rinib turibdiki, passiv to‘rt qutblikda faqat uchta
mustaqil parametr bo‘lib, to‘rtinchisi esa parametrlar o‘rtasidagi ma’lum
munosabatlardan keltirib chiqariladi. Passiv simmetrik to‘rt qutblikda faqat ikkita
parametr mustaqildir.

Qoida bo`yicha generator va ist`emolchi bir-birlari bilan doimo oraliq zvenolar orqali tutashadi. Bu zvenolarga tarmoq sig`imi, o`lchov asboblari, reostatlar va h. k. lar kiradi. Zanjirdagi tokni rostlash uchun sxemaga reostat ham kiritilishi mumkin. Shunday qilib, bu oraliq zveno murakkab zanjir hosil qilish mumkin, bunday oraliq zvenoni manbaga ulanadigan qismlarini kirish qismlari deb ataymiz va 1-1 deb belgilaymiz iste`molchi ulanadigan qismlarini esa chiqish qismlari deb atab ularni 2-2 bilan belgilaymiz.

Demak bunday ikkita kirish va okkita chiqish qismlarga ega bo`lgan oraliq zvenoni to`rtutblilik deb ataymiz. Mabodo to`rtqutblilik manbasiz bo`lsa u passiv to`rtqutblilik deb ataladi.

Xohlaganda qarshilikka ega bo`lgan har qanday murakkab to`rt qutblilik unga ekvivolent bo`lgan va yulduz simon (T ko`rinishidagi sxemali) yoki uchburchak simon (P ko`rinishidagi sxemali) ulangan qarshiliklar bilan almashtirilishi mumkin (2-rasm).

1. 
   T ko`rinishidagi sxema.
   
2. 
   P ko`rinishidagi sxema.
   

To`rt qutblilik doimiyligi. To`rt qutblilikni kirish qismlariga beriladigan kuchlanish U1 va tok 1 J ni, chiqish qismlaridagi kuchlanish U2 va tok 2 J ga bog`liqligi uni tenglamasiga deb aytiladi.

T ko`rinishidagi sxema uchun:

Natijada to`rt qutblilik tenglamasini olamiz:
U1  AU2  B
J 2 1 CU2 DJ2 J   P
P ko`rinishli sxema uchun:

Natijada o`xshash tenglama olamiz:

A, B, C, D-to`rt qutblilikni o`zgarmaslari deyladi. A va D o`lchamsiz sonlar; B-qarshilik o`lchovida, C-o`tkazuvchanlik.

To`rt qutblilik o`zgarmaslari bir-birlari bilan quyidagiga bog`langan.

AD-BC = 1

Mabodo to`rt qutblilikni kirish va chiqish qismlari o`zaro almashtirib qo`yilsa quyidagi tenglama hosil bo`ladi;

Yani A va D lar almashtiriladi.

Mabodo kirish va chiqish qismlari almashtirib ulanganda kirish va chiqishdagi kuchlanish va toklar o`zgarmay qolsa bunday to`rt qutblilik simmetrik to`rt qutblilik deb ataladi. Simmetrik to`rt qutblilikda A=D bo`ladi.

To`rt qutblilik doimiylarini aniqlash. To`rt qutbliliklarni doimiylarini aniqlash uchun salt yurish hamda qisqa tutashuv tajribalaridan foydalaniladi. Salt yurish tajribasini o`tkazish uchun to`rt qutblilikni tashqi zanjiri uzub quyiladi va uni kirish qismlariga rostlovchi kuchlanish beriladi. So`ngra chiqish kuchlanish berilgan qiymatga ega bo`lgunga qadar ko`tariladi. O`lchov asboblari orqali ,

, va yozib olinadi.

3-rasm. Salt yurish tajribasini o`tkazish uchun sxema.

Salt yurish tajribasi uchun ( I 2  0 ) avvalgi formulalar asosida quyidagi tenglamani hosil qilamiz.






Salt yurish tajribasida chiqish qismlar qisqa tutashtirilib birlamchi kuchlanish tok nominal qiymatga ega bo`lgunga qadar ko`tariladi. Asbob ko`rsatishlar yozib olinadi.

4-rasm. Qisqa tajribasini o`tkazish uchun sxema.

Qisqa tutashuv tajribasi uchun

Bu ikki tajribadan kelib chiqib.

A, B, C, D qiymatlari orqali T va P sxemali uchun qarshiliklarni topib olish mumkin. Salt yurish hamda qisqa tutashuv tajribalaridan:

Yani ist`emolchilarni berilgan ish rejimi uchun U1 va 1 I salt yurish va qisqa tutashuv rejimlarini rostlash orqali topiladi.

To`rtqutblik usuli tarmoqlarni, transformatorlarni, dvigatellarni, kuchaytirgich kabi qurilmalarni tekshirishda qullaniladi.


XULOSA

men ushbu mustaqilish tayorlash davomida to’rtqutibliklar zanjiriy sxemalar, filtrlar haqida umumiy tushunchaga ega bo’ldim va uning ishlash prinspi haqida va zanjiriy sxemalar sistemasini hosil qilish haqid umumiy tushunchaga ega bo’ldim.

to’rtqutibliklar kelib chiqish tarixini o’zim uchun fakt sifatida bilib oldim.