Toshkent-2023 Mundarija Kirish i-bob. Iqtisodiy o'sish: mohiyat va omillar

Qiskacha xulosalar
Iktisodiy o`sish to`lik bandlilik sharoitiga mos keluvchi potentsial ishlab chikarish potentsial YAIM xajmining uzok muddatli ko`payishi tendentsiyasini anglatadi. U o`sish ishlab chikarish natijalari va omillarida ro`y beradigan mikdor va sifat o`zgarishlarini xarakterlaydi.
Iktisodiy o`sish real YAIM ning, yoki axoli jon boshiga to`gri keladigan real YAIM ni o`sish sur`ati bilan o`lchanadi.
Iktisodiy o`sish taklif, talab va taksimot omillari bilan belgilanadi.
Iktisodiy o`sishni belgilovchi talab omillariga tabiiy resurslar soni va sifati, mexnat resurslari soni va sifati, kapital, texnologiya va boshkalar kiradi.
Bulardan foydalanish usuliga ko`ra iktisodiy o`sish ekstensiv va intensiv turlarga bo`linadi. Ishlab chikarish resurslar mikdorini o`zgartirmagan xolda o`ssa, intensiv omillar xisobiga amalga oshgan xisoblanadi.
Iktisodiy o`sish modellari deganda iktisodiy o`sishni taxlil kilishda foydalaniladigan, ularning manbalarini aniklash va konuniyatlarini ochib berishga xizmat kiluvchi modellar tushuniladi.
Keynschilar ( Xarrod, Domar) modellarida iktisodiy o`sishning asosiy omil investitsiyalar deb karaladi. Jamgarish normasini ko`tarish orkali investitsiyalarni ko`paytirish va ularning samaradorligini oshirish ixtisodiy o`sish shartlari deb karaladi.
Klassik modellarda iktisodiy o`sish ishlab chikarishning barcha omillariga boglik, mexnat va kapital o`zaro almashiniladi deb karaladi. SHunga ko`ra kapitalning ma`lum darajasida mexnatning kapital bilan kurollanganlik darajasi, o`z navbatida ishlab chikarish xajmi xam turlicha bo`ladi.
Iqtisodiy o'sish modellari mamlakatning yoki hatto mintaqaning va butun dunyoning butun iqtisodiy sektori uchun rivojlanish istiqbollari va kelajagini baholash imkonini beradi. Zamonaviy fan uchta asosiy guruhni ajratadi:

1. 
   Keyns modellari. Ular makroiqtisodiy muvozanatni ta'minlashi kerak bo'lgan talabning ustun roliga asoslanadi. Bu erda hal qiluvchi element investitsiyalar bo'lib, multiplikator yordamida foydani oshiradi. Barcha xilma-xillik orasida eng oddiy vakil Domar modelidir (bir faktorli va bitta mahsulot). Lekin bu sizga faqat qo'shimchalar va bitta mahsulotni hisoblash imkonini beradi. Ushbu modelga ko'ra, ishlab chiqarish quvvati bilan bog'liq bo'lgan real daromadning o'sish sur'ati muvozanatli bo'ladi. Bundan tashqari, u jamg'arma darajasi va kapitalning marjinal unumdorligi qiymatiga to'g'ridan-to'g'ri proportsionaldir. Bu investitsiyalar va daromadlarning bir xil o'sish sur'atlarini ta'minlaydi. Yana bir misol Xarrodning iqtisodiy o'sish modelidir.Uning so'zlariga ko'ra, o'sish sur'ati daromadlar va kapital qo'yilmalar o'sishi nisbati funktsiyasidir.
   
2. 
   Neoklassik modellar. Ular iqtisodiy o'sishni ishlab chiqarish omillari nuqtai nazaridan ko'rib chiqadilar. Bu erda asosiy shart - ularning har biri yaratilayotgan mahsulotning ma'lum bir qismini ta'minlaydi degan taxmin. Ya'ni, iqtisodiy o'sish, uning nuqtai nazari bo'yicha, oddiygina mehnat, kapital, yer va tadbirkorlikning umumiy yig'indisidir.
   
3. 
   Tarixiy va sotsiologik modellar. O'tmish nuqtai nazaridan o'sishni tasvirlash uchun ishlatiladi. Shu bilan birga, ko'pincha ma'lum ijtimoiy-psixologik omillarga bog'liqlik mavjud deb taxmin qilinadi. Barcha xilma-xillik orasida eng mashhuri R.Solouning iqtisodiy o'sish modelidir.
   

Zamonaviy iqtisodiy nazariyaning asosiy yo'nalishlari - keynschilar va neoklassiklarning rivojlanishi. Keling, ularni batafsil ko'rib chiqaylik, keyin esa alohida modellar.