Toshkent-2023 Reja

2.Haqiqat va haqiqiylik
"Vomiq va Azro" dostoni, O'zbek adabiyoti va adabiy tilining klassik asarlaridan biridir. Ushbu doston, zamonaviy O'zbek adabiyatining usta yozuvchisi Abdulhamid Sulaymon o'g'li Cho'lponning (1908-1938) yaratgan asaridir. "Vomiq va Azro" dostonida, haqiqat va haqiqiylik mavzulari asosida zengin nutqiy va ma'naviy tahlillar va tanqidlar ifodalangan.
Doston, O'zbekiston xalqining zamonaviy vaqtni tinglaydigan muammolari, jamiyatning murakkab o'zgarishlari, milliy va madaniy tartibning o'zgarishi, insonning uning tadbirkorlik va intizomiyat tuyg'ulari bilan bog'liq mukhokamlarini tahlil qiladi. Asar, "Vomiq" va "Azro" nomli ikki asosiy qahramon orqali o'tkazilgan. "Vomiq" oddiy, yagona va faqat qonli dunyoda yashashni maqsad qilib qo'ymagan, boshqalarga foyda berishga harakat qilgan insonning tasviri sifatida ifodalangan. "Azro" esa to'rt asosiy moqaddimada, jamiyatga rejalashtirilgan falsafa, siyosat va hukmronlik vaqa-i nazariga ko'rsatiladi.
Haqiqat va haqiqiylik mavzulari asarning markazidagi ideyalar bo'lib, avtor, "haqiqiy" hayotning nimalar bilan o'tqazilishi kerakligini fikr bildiradi. Uning nazariyasi asosida, haqiqatni aniqlash, tushuncha va nazariyaning o'zaro o'zaro tafakkur va fikrlashni ko'zda tutingan. Shuningdek, haqiqiylikni izchil va nazoratli ko'rgan, hukmronning obro'si, yoki insonning jamiyat va tabiiy dunyoga oid qo'llab-quvvatlovchi yaratqichlarga iztirob qilgan tasavvur va isbot etadi.
"Vomiq va Azro" dostoni orqali, Cho'lpon, asarni o'qiganlarga insonning uning atrofida mavjud bo'lgan dunyoni tafsilotlar bilan tahlil qilish, uning nazariy va falsafiy fikrlarini izhor qilish orqali, haqiqat, haqiqiylik, zamonaviy jamiyat, shaxsiy identifikatsiya, iqtisodiy va siyosiy islohotlar va boshqalar kabi muhim mazmunlarga oid muhim muloqotlar yaratadi.
Haqiqat va haqiqiylik dostonning asosiy mavzusidir. Dostonning asosiy qahramonlari, Vomiq va azro nomidagi do'stlikning xususiy jihatlarini kuzatish orqali haqiqiylikni izlaydigan insonlar sifatida tasvir etilgan. Vomiq va azro haqiqatni izlash va topish uchun turli sarguzashtlarni tashkil etib, o'zlarining egzistensiya va ma'naviyatga oid savollar bilan kurashadilar.
Dostonning asosiy fikri haqiqiylikni bilishning ilmiy-tajribiy yo'lini kuzatish, shuningdek, insoniyatning haqiqiy manosi va uning hayot ma'nosiga oid muammosini o'rganishga qaratilgan e'tibor. Doston asosiy qahramonlari Vomiq va azro o'z fikr-mulohazalarini izlovdalar va ularga talab qilingan tartibda javob topish uchun turli sarguzashtlarni bajarishadi. Bu sarguzashtlar orqali, Vomiq va azro o'z o'rnini va rolini topish, o'zlarining o'ziga xoslikni topish, asl haqiqatni topish va hayotning maqsad va ma'nosi bilan bog'liq savollarni muhokama qilishadi.
"Vomiq va Azro" dostoni, O'zbek adabiyoti klassik asarlaridan biridir. Bu doston, XIX asrning ikkinchi yarmida, usta yozuvchi Oybekning yaratgan asarlari orasida o'z o'rnini egallaydi. Uning asl nomi "Vomiq va Azro" degan o'z nomiga qanday e'tibor qilinishi kerakligi haqiqatan ham muhimdir. Asarning mavzusi va mazmunlari orqali, haqiqat va haqiqiylik masalalari dostonning asosiy mavzusidir.
Dostonning bosh qahramonlari Vomiq va Azro, O'zbek adabiyoti o'ziga xos xususiyatlarga ega olan xalq xarakterlardir. Dostonning fabulalariga ko'ra, Vomiq va Azro ikki sevgilidir, ularga turli muruvvat va yomonliklar voqealar qilinadi. Bu doston, ahlakiy qoidalarni, insoniy xususiyatlarni va xayotiy mukammallikni o'rgatish asosida o'qib chiqilgan.
Dostonning haqiqiylik va haqiqat mavzusi dastonning asosiy mazmunlaridan biridir. Ushbu asarda, qiyinchiliklar, test va belolar, xalqning tabiiy hujjatlari va faqat haqiqiylikka asoslangan omonatlar mavjud bo'lib, bu omonatlar ortidan yanaqasi uchib yurishini aks ettiradi. Asar oxiriga yetganda esa, haqiqiylik muhabbatni va xalqning zamonaviy qilishini belgilab qo'yadi.
Dostonning muallifning aks ettirgan haqiqiylik va haqiqat fikrlari esa dostonning asosiy xususiyatlari bilan birgalikda o'zgaradi. Ushbu doston, toplumning haqiqatni qabul qilish, o'zini o'g'irlash va erkli odam bo'lishni o'rgatish, zulm va zidini qo'llash, ishonch va muhabbatni ta'lim qilish kabi muhim maqolalarni muhokama qiladi. Dostonning bazi qahramonlari haqiqiylikni o'rganish bilan birgalikda, u haqiqatga rioya qilishni ham o'rganishadi va haqiqatning ozodlik va erk bilan bo'lgan alakasiga ishonadi.
Dostonning asosiy mavzusi Tabibiyning o'z vaqti bilan cheklanishidir. U uning o'z azmi, aql va kuchiga ishonadi, ammo uning halqasi, ya'ni jamoasi uning yuzidan, "azrosidan" qayg'uradi. Dostonning asosiy xulosasi shunday ekan: "Haqiqiylik, haqiqat, aybni topolmay, go'zallik, shirinlik, tabiat sadoqatidan, tazamatidan so'ng ham hamisha boshqalarga noqulay keladi."
Dostonning asosiy xalqaro fikriy yo'nalishlari orasida haqiqatni topishning amaliy yollarini, unga boradigan kuch-quvvatni bayon qilish, hayotdagi qiyinchiliklarga qarshi tura olmaslikning ahamiyati, oddiy insonning o'zining oilaviy, ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy va madaniy qarashlari bilan jiddiy muammo va imtihonlarga duch kelmagandagi muhokama qilingan.
"Vomiq va azro" dostoni Tabibiyning yaratgan unikal uslubini, uning shoiriy sifatlarini va ahlakiy qarashlarni o'z ichiga oladi. Tabibiyning o'z o'zini bilish, o'z qadrlarini topish, o'zga hurmat qilish, "haqiqiylikni" tan olish va "azro"larni topishga qarshi durish vaqtincha o'z egasi uchun xilma-xilligi bilan shirinlikning vaqti keladi. Uning asosiy qarashlari esa haqiqiylikni topish va uningga qarshi durishning amaliy ko'rsatkichlari bo'yicha belgilanadi.
"Vomiq va Azro" dostoni O'zbek adabiyati ustalaridan Abdulla Qahhorning asarlari orasida eng mashhur va sevimli dostonlardan biridir. Bu doston, haqiqat va haqiqiylik mavzusini o'z ichiga olgan, insonga o'ziga xos fikr-mulohazalarni aks ettirgan bir asardir.
"Vomiq va Azro"ning asosiy qahramonlari Vomiq va Azro ismlaridagi ikki sevgilidir. Vomiqning qora paraxta rangidagi ko'zlarida "yashnash" (qizil yoqimli rasm) bo'lgan Azroning oq paraxta rangidagi ko'zlarida "yovda" (qora yoqimli rasm) joylashgan bo'lib, bu ularning yaratilgan dunyodagi tabiiy rivoj va insoniy tiklanishni ifodalaydi. Bu ikki yigit-ayolning sevgi, uchrashuv, ajablanishlar va xushchirchashlik dolzarb dunyoda o'tkazgan ertalabki o'yinlari va hatto turli jinoyatlariga ko'ra, asalning sifatida ziddiyat va moddiy boylikka muvaffaqiyat qilishi va bu dunyoning tinchlik va adolatlilik prinsiplari bilan o'qildi.
Haqiqat va haqiqiylik mavzusini "Vomiq va Azro" dostonida ham Vomiq va Azroning muhabbatining etarli xissalarini ifodalaydi. Ular sevgililikda, sevgidan kelib chiqgan odamlar va jinlar bilan topshirikni yashaydilar. Asarda o'zining haqiqiyligi va haqiqatligi konsepti jiddiy muhokama mavzusi bo'lib, shuningdek, shaxsning real jihatlariga qarshi kelib chiqqan mehmonlarning asal foydalanishga to'g'ri kelmasligi ko'rsatiladi.
"Vomiq va Azro" dostonida haqiqat va haqiqiylikning bir-biriga o'xshash, lekin bir-biridan farqli jihatlarini ifodalaydigan mo'ljallangan qismlar mavjud. Haqiqat va haqiqiylik, asarning boshqa asarlari bilan bir xil, obrazchilik, va boshqa narsalarda ajralib turadi. Dostonning oxirgi qismida, Vomiq va Azroning o'zining haqiqat va haqiqiylikni o'zgartirib, o'zgarishlar va yetarli izlanishlar bilan qabul qilish vaqti keladi.
"Vomiq va Azro" dostoni, O'zbekiston adabiyoti va adabiy tili nazariyatining bir qismini tashkil etuvchi, XIX asrning ikkinchi yarmida yaratilgan, muallifning nazariy-filologik tushunchalarni ishlab chiqarayotgan, o'zbek xalqining ijodiy merosiga kiruvchi, e'tiborli asarlardan biridir.
Doston muallifi, o'zbek adabiyoti tarixida katta o'rni bo'lgan Mirzo Muhammad Hadi Nomoziy (1800-1874) hisoblanadi. Uning yaratgan "Vomiq va Azro" dostoni, adabiyotshunoslikda haqiqiylik va haqiqatning o'ziga xos ko'rinishini bayon qiladi.
"Vomiq va Azro" dostonida, muallif klasik xalq dostoni shaklida do'stlik, mehribonlik, haqiqatga erishish, shafqatsizlik va zolimlik, o'z o'g'illik haqiqati bilan tanishadi. Asar boshida qahramonlarning ideal tasviri qilinishi bilan boshlanadi, ammo keyinchalik ularning ma'nolari haqiqiylik va haqiqatning tushunchalariga to'g'ri keladi.
"Vomiq va Azro" dostonidagi haqiqat va haqiqiylik mavzusiga muallifning o'z fikrlari, tushunchalari va aqliy tahlillari erishiladi. Asar muallifning falsafa va mantiqiy qarashlari orqali haqiqatni va haqiqiylikni ko'rib chiqaradi. Muallifning "Vomiq va Azro" dostonida, asosan, shaxsning o'z bilimiy va fikriy kuchi, o'z o'g'illik haqiqati va maqsadi, o'zini bilganlik darajasi kabi maqolalarda haqiqatni va haqiqiylikni qiyoslaydi.
Haqiqat va haqiqiylikning "Vomiq va Azro" dostonidagi manosi, muallifning fikrlari va falsafiy tushunchalari orqali shakllanadi. Asarda haqiqat o'ziga xos, muhim va o'zod ko'rinishda belgilanadi. Haqiqatni bilish, u bilan do'stlashish, u bilan muomala qilishning o'ziga xos kafolatlari ko'rsatiladi. Muallifning fikrlari orqali haqiqat, xaqiqiylik va adolatni bilish, ularni qadrlash va ta'zim qilishning ahamiyati belgilanadi.
"Vomiq va Azro" dostoni Mirzo Ulug'bekning asarlaridan biri bo'lib, O'zbek adabiyoti tarixida muhim o'rin egallaydi. Ushbu dostonida haqiqat va haqiqiylik mavzusiga oid bir nechta fikr va g'oya ifodalangan.
Dostonning bosh qahramonlari Vomiq va Azro, ularning mehribon sevgi, ulug'voq do'stonlik, erkinlik va vafo qobiliyatlari orqali bilan yorqin xarakterlar sifatida tasvirlanadi. Ularga o'zaro ishonch va muhabbat asosida kuch-qudrat berilgan. Haqiqat va haqiqiylik asosidagi mazmun esa dostonning asosiy konseptlari orasida joylashadi.
Dostonning qahramonlari hayotdagi haqiqiylik va ko'zgusiyligi bilan doimo uchrashishadi. Ularning ishonch va muhabbat asosida o'zaro munosabatlari o'zgacha va ajib bo'lib tasvirlanadi. Dostonning bir nechta hodisalari va muhim qismlari esa haqiqiylik va ko'zgusiyligining roli va ahamiyatini ko'rsatadi. Ular o'rtasidagi shunday olaylar dostonning asosiy mazmuni va mavzusiga oid fikrlarni ifoda qilish orqali aks etadi.
Dostonning ichida haqiqat va haqiqiylikning ikki tomondan yakorilganligi, zahiriy va ma'nviy haqiqiyliklar, jismiy va ruhiy haqiqiyliklar, zahiri ko'zgusiyligi va ma'nviy ko'zgusiyligi kabi muhim mavzular o'z vaqtida o'rtaga solinadi. Dostonning tafsiliy tasvirlar, maqolalar va dialoglar orqali haqiqat va haqiqiylikning o'ziga xos tafsilotlari o'z-uziga xos vaqtincha qamrab oladi.
Bundan tashqari, "Vomiq va Azro" dostonida tabibiyning tabiiy dunyosi va uning asosiy mazmuni ham namoyon bo'ladi. Dostonning mavjudiyat, ishonch, sabr, do'stonlik, vafodorlik va xayrkorlik qobiliyatlari o'ziga xos uslubda aks ettirilgan. Haqiqat va haqiqiylikning tahlil va sharhlarini dostonning tafsiliy va dolzarb jihatidan qismlari tashkil etadi.
"Vomiq va Azro" dostoni, O'zbek adib Abdulla Qodiriyning asarlaridan biridir. Ushbu doston, 20 asrning boshida yaratilgan bo'lib, o'z davrining jamiyat, inson va haqiqiylik qarashlari, shartli va beparvolik, idealizm va pragmatizm mavzularini murakkab o'z ichiga olgan bir asar hisoblanadi.
Haqiqat va haqiqiylik dostonidagi asosiy mavzu, insonning o'zining o'ziga, dunyoga va yashashga qarashlariga doir turli qarashlarning haqiqiylik va samaradorlik masalalari bo'lib, bu asar orqali O'zbek jamiyati, uning falsafiy, ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy va madaniy qarashlari keng tarqalgan bo'lib, dolzarb munosabatlarning samarali natijalari ham aks ettirilgan.
Dostonning asosiy qahramonlari Vomiq va Azro shakllarida belgilangan. Vomiq, idealistik va fazl, dunyo va insoniy qarashlarning birinchi talibi sifatida tasavvur qilinadi. U uning nihoyatda haqiqiylikga yetib kelishi va ijtimoiy, siyosiy qarashlarda pragmatizm va realistiklikni qabul qilishi dostonning asosiy xususiyatlari bo'lib tasavvur qilinadi. Bunaqa turli xil shaxslik va qarashlar orasidagi murakkab munosabatlarga e'tibor qaratilgan. U Vomiq, idealistik va fazl, dunyo va insoniy qarashlarning birinchi talibi sifatida tasavvur qilinadi. Uning unga zarar kelmasdan ham dunyosida o'tishga harakat qilishi, o'z o'zining ishonch, qattiqgina va qat'iygina tushunchalariga amal qilishi dostonning birinchi qismida aks ettirilgan.
Haqiqiylik va samaradorlikning erkinligi va uning o'rni dostonning boshqa qahramonlari Azro va uning yor-yor dushmanlari orasidagi urushda aks ettiriladi. Azro, boshqa qahramonlarga nisbatan pragmatik va realistik qarashlarni asoslaydigan, jamiyatning hozirgi ko'rsatkichlarini qabul qiladigan, shartli va beparvolik qarashlar qabul qilgan turli xil insonlarning belgilarini ta'kidlaydi.
Haqiqat va haqiqiylik, fikr va nazariyalar, odamning tushunish va o'ylash qobiliyatlari, ma'naviyat, dunyo nazariyalari, ibodat, tabiiy qonunlar, zamonaviy falsafiy muammolar va ko'plab boshqa mavzular asarning markazida joylashgan. Doston, qahramonlarining qalb va aql, his va nazariyalar, shunday bo'lsagina, ilm va bilimning, falsafaning ahamiyati, dinning tushunchalarining bajarilishini jamlagan bo'lib, ularga jamiyatning va shaxsiy hayotning qanday ta'sir qilayotgani bilan bog'liq.
"Vomiq va azro" dostonidagi qahramonlar, xususan Vomiq va Azro, o'zlarini hamjahonlik, insaf, adolat, insonparvarlik, qadriyatlar va qadrlar, ilm va zamonaviy bilimning o'rnini qanday ko'rsatish kerakligi, ma'naviyatning yuksalishi, dunyo nazariyalari, ibodat va boshqa ko'plab tushunchalardan muloqot qilib, ularga o'z ma'nolarini qo'yib berishadi. Asar, shunday ekan, tahlil qilgan mavzular orqali haqiqat va haqiqiylikning e'tirof etilishi, ularning o'rni va ahamiyati haqida o'zbek adabiyoti tahlilchilarining ko'rsatgan munosabatlarni ifodalaydi.
"Vomiq va azro" dostoni, O'zbek adabiyatining xos tahlil va fikr a'zolari tomonidan ilmiy, mantiqiy, falsafiy, adabiy va madaniy mazmunlarni tahlil qilish, odamning dunyoqarash, xayollar, vaqt va joy bilan bog'liqlikni, insoniyatning tushunish va o'ylash qobiliyatlari, ma'naviyatning e'tirof etilishi va boshqa tushunchalarni mukammalroq ko'rsatishning zarur asarlari orasida saylanadi.