Toshkent Amaliy fanlar universiteti Òzbek tili va adabiyoti yònalishi 05-guruh talabasi Xolmòminova Mahliyoning Hozirgi òzbek tili fanidan tayyorlagan taqdimoti

Ba’zan natija ergash gap bosh gapdagi biram so’zining ma’nosini konkretlashtirib keladi. Bu hol ko’proq sonli tilda uchraydi:

• Bechora qiz boshiga tushgan savdolarni biram yig’lab-qaqshab turib aytdiki, achinganimizdan ko’zlarimizga yosh oldik.(A.Q.)

Natija ergash gapli qo’shma gaplarda sodda gaplarning o’zaro bog’lanish xarakteri va sintetik tuzilishiga oid ikki holatni ko’rsatish mumkin:

Natija ergash gapli qo’shma gaplarda sodda gaplarning o’zaro bog’lanish xarakteri va sintetik tuzilishiga oid ikki holatni ko’rsatish mumkin:

1)natija ergash gapdagi fikr real bo’ladi. Shuning uchun bosh va ergash gapdagi fe’l kesim o’tgan zamon yoki hozirgi zamon formasida bo’ladi:

• Onam dumbamni shu qadar achitib chimchiladiki, iljayib qo’ydim.

Ayrim vaqtda ergash gap bosh gapdan kelib chiqadigan natijaning eng yuqori nuqtasini – maksimal natijani ko’rsatadi. Bunday qo’shma gaplarning ergash gap qismida hatto so’zi ishlatiladi.

• Ayrim vaqtda ergash gap bosh gapdan kelib chiqadigan natijaning eng yuqori nuqtasini – maksimal natijani ko’rsatadi. Bunday qo’shma gaplarning ergash gap qismida hatto so’zi ishlatiladi.

Sharofat bu gapga ishondimi-ishonmadimi, buni bilish qiyin edi.
Bilasizmi, Muhabbat ikkimiz umrbod birga yashash uchun dunyoga keganmiz. (I.Rahim)
b)payt ergash gaplarni:
Kecha kuchqurun uzoq uxlaganidanmi, uning qovoqlari shishib …ketgan edi. (T.Qainberganov)
-CHI yuklamasi to‘ldiruvchi ergash gaplarni bosh gapga bog‘laydi va bosh gapning kesimi tarkibida keladi:
Insof bilan ayting-chi, qachondan beri odamlarni aldash kasbingiz bo‘lib qoldi?
Yuqoridagilardan maolum bo‘ladiki, ergash gapli qo‘shma gaplarda ergash gaplarning bosh gap bilan aloqaga kirishuvidvn ergashtiruvchi bog‘lovchilar, ergashtiruvchi bog‘lovchilar funksiyasida keluvchi yuklamalar, kelishik qo‘shimchalari, ko‘makchilar, feolning funksional shakllari, shart va buyruq feoli formalari, nisbiy olmoshlar, faol ishtirok etadi. Bundan tashqari, qo‘shma gapda uni tashkil etuvchi komponentlar intonatsiyasi, tartib kabilar orqali ham bog‘langan bo‘ladi.
Asosiy adabiyotlar:
 

• Abdurahmonov G‘. Qo‘shm agap sintaksisi asoslari. T., fan, 1958 yil.
• O‘zbek tili grammatikasi. II tom Sintaksis. T.,1976 yil.
• Abdurahmonov G‘. Sulaymonov H. Holiyorov X. J.Omonturdiyev Hozirgi o‘zbek adabiy tili. Sintaksis. 1976 yil.
• G‘ulomov A.G‘. Asqarova M. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. T., 1987 yil.
• www.ziyonet.uz

E’tiboringiz uchun rahmat