Toshkent arxitektura qurilish inatituti muxandislik qurilish infrastrukturasi fakulteti “Geodeziya va kadastr” kafedrasi
- keng haroratga oid diapason ( 1, 2, 27 ) ; -
Download 1.55 Mb. Pdf ko'rish
|
yer tuzish ishlarini bajarishda elektron taxeometrlardan foydalanish uslubiyati.(1)
|
- keng haroratga oid diapason ( 1, 2, 27 ) ; - korpusni himoyalash elementi ( 16, 22, 23 ) ; - keng ko’lamdagi asbob qismlari (aksesuarlar)- ko’rinishlar (otrajatel), shtativlar, tregerlar, vertikal belgi va boshqalar ( 12-15 ) ; - ko’rinmaydigan masofa o’lchagich ( 5, 11-15) ; - interfeys RЗ232 EHM bilan aloqalar uchun( 6-10, 1-20, 27 ) ; - xarakatlanuvchini vizirlash usuli bilan kuzatish( 5, 6, 8-15 ) ; - xona ko’rinishida vizirlash usuli ( 6, 8-15 ) ; - kuchli dasturiy ta’minot (4,6-10,17-20,27,28); - standart texnologiyalar (6,10,17-20,27). Elektron taxeometrlarni texnologik rivojlanishini hisobga olgan holda geodezik masalalarni toifasi bo’yicha bajarish uchun tasnif qilish mumkin: 1. Bu asboblar, yuqori burchak aniqligiga nisbatan ta’riflanayotgan (3″ паст эмас), tomonlar uzunligi 250 metrdan ortiq bo’lgan trilateratsiya va klassik triangulyatsiya uchun mo’ljallangan. 2. Bu asbob syomkalarni tezkor ijro qilish uchun mo’ljallangan. Bu asboblarni asosiy talabnomasi- o’lchamlar vaqti 0,5 sekunddan ko’p emas, burchakli aniqlik (10″) past emas, masofani o’lchash aniqligi - 1 см ga 250 мetrdan kam bo’lmasligi kerak. 3. 1 yoki 2 toifali asboblar, bir ijrochi bilan xizmat ko’rsatadi (maqsadni aniq avtomat ravishda aniqlash vazifasini ta’minlash va ularni kuzatish). Bulardan ayrim asboblar vazifasi ataylab, avtonom tartibda yoqori aniqlikdagi monitoring uchun mo’ljallangan. Topografik ishlarni quyidagi turlarini bajarishda elektron taxeometrlar samarali foydalaniladi: - geodezik tarmoqlar yaratish (syomka asosida) ko’p maqsadlarga mo’ljallangan; - topografik va kadastr syomkalarni bajarish; - yerlarga ishlov berish va boshqa yer tuzish ishlarini ishlab chiqarish; - har xil injenerlik qidiruv ishlarini olib borish; Ma’lum turdagi ishlarni texnologik sxemasi elektron taxeometrni foydalanish (ET) bilan quyidagi elementlarni o’z ichiga oladi: - texnik va ishchi loyihalarni tuzish; - rekognossirovka va ob’ekt ishlarini teksirish; - aniqlanayotgan punktlarni markazlashtirish; - dala o’lchamlari;
- o’lchash natijalariga ishlov berish.
Ayni vaqtda mablag’lar va geodezik o’lchash uslublari turli xil yer tuzish ishlarni bajarilishi muhim ahamiyatga ega, ular uchun eng dalzarb muammo o’lchash tezligini oshishi, mehnat samaradorligini kamayishi, moddiy, vaqtinchalik va manba xarajatlari.
Avval qanday bo’lsa, hozir ham elektron taxeometrlar universal geodezik asbob hisoblanadilar. Ular burchaklarni va masofani o’lchash uchun mo’ljallangan. Taxeometrda ob-havo sharoitlari uchun o’zgarishlar natijasi avtomat ravishda kiritiladi (buning ustiga maxsus taxeometrlar o’zi haroratni va bosimni aniqlaydi). Taxeometrlar gorizontal va vertikal burchaklarni, direksion burchaklarni, turli yo’nalishdagi masofalarni, har xil ko’rinishdagi gorizontal chiziqlar uzunligini, koordinata va boshqa o’lchamlarni aniqlashni ta’minlaydi. O’lchash ishlarining bajarilish vaqti (gorizontal yo’nalish+vertikal burchak+masofa+natija xulosasi) bir qancha soniyani tashkil etadi. Aksariyat taxeometr egadirlar hususiy xotira, ichiga o'rnatilgan mikroprosessor va kutubxonani dasturlar uchun bajarishni geodezik ishlarni. Ko’pgina taxeometrlar xususiy xotiraga ega, uning ichiga mikroprotsessor o’rnatilgan va geodezik ishlarni bajarish uchun dasturlar kiritilgan. Zamonaviy taxeometrlarda ko’rinmaydigan nuqtalarni ham (masalan yaproqlar orasidagi) maxsus trubasi orqali aniqlash mumkin. An’anaviy komplektli geodezik asboblar: optik teodolit va kvantli dalnomerga nisbatan taxeometrlarning geodezik ishlarni bajarishdagi barcha fazilatlari, uning samaradorligini oshiradi. Quyidagi turli xildagi geodezik o’lchashlarni bajaruvchi asboblarni masalan, TOPCON GPT 3000 N elektron taxeometr (Yaponiya)- bir tomondan
alomatlari bo’yicha aniqlik, o’ziga xos xususiyatlarga ega konstruktiv geodeziyaga oid asbob. Burchaklarni o’lchash aniqligi bo’yicha, yuqori aniqliklagi teodolitlar bo’lib bo’linadi, burchakni o’lchashda o’rta kvadratik xatosi bir usulda 1˝, aniq 2-5˝, texnik 15-60˝.
mo’ljallangan yorug’likka oid asbob. Svetodalnomerning asosiy vazifasi manba nuridan modulyator orqali eletromagnit to’lqinlarni o’rnatilgan nuqtada uzatilib masofa o’lchanadi. Eletromagnit to’lqinlar qabul qiluvchi qurilmaga uzatuvchi bilan birga qaytadi. Qabul qiluvchi qurilma kuchaytirgich va demodulyator orqali signallarni ishlov beruvchi qurilmaga uzatadi, ya’ni unda oraliq va oxirgi o’lchashlar natijasi ko’satiladi. Elektron taxeometr – ichiga svetodalnomer va ixtisoslashtirilgan kichik – kompyter joylashtirilgan kodli teodolit ko’rinishdagi, o’lchashlar natijalarini yozib oluvchi qobilyatiga ega ko’p qirrali geodeziyaga oid asbob. Hozirgi paytda rivojlangan xorijiy mamlakatlarda va Rossiyada turli xil, aniqlik jihatdan ajralib turuvchi, konstruktiv o’ziga xos xususiyatlarga ega elektron taxeometrlar ishlab chiqarish amalga oshirilgan. Zаmоnаviy bo’lgan elektron taxeometrlar qoidaga ko’ra, quyidagi injenerlik vazifalarni bajaradilar: - taxeometrik syomka; - borib bo’lmas masofani aniqlash; - borib bo’lmas ob’ektlarning balandligini aniqlash; - direksion burchaklarni aniqlash; - daryoning uch xil ko’rinishdagi nuqtalarini koordinatalarini aniqlash; - burchakka biriktirilgan o’lchamlar;
Injenerlik vazifalarni biri bo’lgan taxeometrik syomka- katta bo’lmagan, qurilmagan va chala qurilgab maydonni rejalashtirish, kelajakdagi yo’l qurilishi chiziqlarining tor yo’lak joylari, quvur o’tkazgichlar va boshqa yo’llar uchun syomkaning asosiy turi. Avtomat taxeometrlarning paydo bo’lishi, maydoni katta bo’lgan xududlarni va asosan joyni raqamli andozasini olish uchun syomkaning asosiy usuli hisoblanadi. Taxeometr syomkada vaziyat va yer tuzilishi bir vaqtning o’zida, menzula syomkasidan farqliroq, dala o’lchash ishlari natijasi bo’yicha kameral sharoitda plani tuziladi. Nuqtaning har har qanday boshlang’ich tayanch punktlari va geodezik tarmoqlari syomkasini ishlab chiqaradi. Teodolitli yo’li koordinatalarini geometrik nivelirlash usuli bilan aniqlashda, teodolitli-nivelir yo’li ko’rinishida syomka tarmoqlari yaratilishi mumkin. Ko’pchilik hollarda syomka uchun taxeometik yo’li kiritiladi, hamma yo’l elementlari avtomat- taxeomet bilan aniqlanadi va bir vaqtning o’zida taxeometik syomka ishlab chiqariladi. Texeometrlarning paydo bo’lishi qisman yoki to’la avtomatlashtirilgan taxeometik syomka imkonini berdi. Syomka paytida texeometrlar nuqtalarga o’rnatilib, piket nuqtalarga (texeometrning to’plamlarining bir qismi bo’lmish) maxsus aks ettiruvchi qoziq o’rnatiladi. Ko’rish trubasi orqali avtomat ravishda burchaklarning yotiq va vertikal qirralari, shuningdek piketlar orasodagi masofalar ham aniqlanadi. Taxeometrning kichik elektron hisobladh mexanizmi yordamida o’lchash natijalarini ishlab chiqaradilar va natijada ∆х vа ∆у koordinata qiymatlari, nuqtalarning nisbiy balandligi aniqlanadi. Bunda hamma kuzatishlar va o’lchangan masofalar, asbobni vertikal o’qi nishabligi qirralari avtomat ravishda hisobga olinadi. O’lchash natijalari maxsus eslab qoluvchi (ma’lumotlar to’plagich) qurilmaga kiritiladi va magnitli kassetaga yozib olinadi. Joyni raqamli modeli yoki
topografik planini tuzish uchun, oxirgi o’lchashlat natijalari, nuqtaning koordinata hisoblari, syomka yo’llari tenglamalari va boshqa hisoblashlar maxsus dasturda amalga oshiriladi, keyinchalik ma’lumot u yoqdan elektron hisoblash mexanizmiga kiritiladi, Dala va elektron hisoblash mexanizmidagi ma’lumotlarni to’ppa-to’gri almashish bilan, distansion kompyter orqali boshqarish, dala ishlari uchun geodezik dasturlarni kuzatish sistemalariga ega, zamonaviy bo’lgan elektron taxeometrlar – kompyterli taxeometrlar ham mavjud.
2T2 teodolit, 2CT-10 svetodalnomer va TOPCON GPT-3000 N taxeometrlarning tashqi ko’rinishi 1-3 rasmlarda ko’satilgan taqdim etilgan va ushbu geodezik asboblarga texnik
tavsifnomalar 2-4
jadvallarda muvofiqlashtirilgan.
Rasm 1. 2T2 teodolitning tashqi ko’rinishi
2. Jadval 2T2 TEODOLIT UCHUN TEXNIK TAVSIFNOMALAR № Texnikaviy tavsifnomalar nomlanishi Texnikaviy tavsifnomalar ahamiyati Qarash trubasi 1. Kattalashtirish 27,5× 2. Dala ko’rish qobiliyati 1˚ 03 3. Ob’ektiv masofasi 1,4 mm 4. chegaralari 2 м → ∞ 5. Iplarni yoritib turuvchi to’rlar bor Doira - izlanishlari 6. Bo’linish narxi 10˚ 7. Gorizomtal doirani o’rnatish aniqligi 1˚- 1,5˚ 8. Teodolit vazni 4,8 kg 9. Teodolit balandligi (qo’lchasi kiyilgani bilan) 335 mm 10. Burchak o’lchamlarining o’rta kvadratik xatosi 2˝ 3. Jadval 2СТ-10 SVETODALNOMER UCHUN TEXNIK TAVSIFNOMALAR № Texnikaviy tavsifnomalar nomlanishi Texnikaviy tavsifnomalar ahamiyati 1. Masofa o’lchamlarining o’rta kvadratik xatosi (5+3*10 -6 ) mm, ko’p emas 2. Masofa o’lchamlari 2 - 10000 m gacha 3. Nishablikning oxirgi qirralari ± 25˚ 4. Iste’mol qilinayotgan quvvat 10 Vt, ko’p emas 5. O’lchamlar vaqti 15 с, ko’p emas 6. Qabul qilish vazni 4,5kg. 7. Umumiy vazni 100 . 4.Jadval TOPCON GPT-3000 N TAXEOMETR UCHUN TEXNIK TAVSIFNOMALAR № Texnikaviy tavsifnomalar nomlanishi Texnikaviy tavsifnomalar ahamiyati Qarash trubasi 1. Kattalashtirish 30 × 2. Dala ko’rish qobiliyati 1˚ 30 3. Qobiliyati 2,8˝ 4. Chegaralari 1.3 м → ∞ 5. Iplarni yoritib turuvchi to’rlar bor Masofa o’lchamlari 6. O’lchamlar aniqligi (yorug’lik nurisiz )1,5 m dan 25 m gacha
25 m dam yuqari o’lchamlar aniqligi (yorug’lik nurisiz )
Bitta shakl o’lchamlarini aniqligi ± 2 mm + 2rrt 9. Hisobatning aniq bir usuli 1mm/0.2mm 10. Hisobatning qo’pol usuli 10mm/1mm 11. Hisobatni kuzatish usuli 10mm Oraliq masofa o’lchamlari 12. Aniq o’lchamlar usuli : 1 mm 1,2 sek 13. Qo’pol o’lchamlar usuli : 10 mm 0,7 sek 14. Kuzatish usuli 10 мм
O’lchamlar (VхShхD) 336х184х172 mm 16. Asbobning vazni 5,1 kg 17. Ebg ko’p ish vaqti +20˚С
Tahlil etilgan geodezik asboblarning texnik tavciflari shuni ko’rsatadiki, , bir-biriga o’xshash ko’rsatkichlar, taxeometrning burchak o’lchamlari aniqligi va dalnomer qismi bilan teodolitning burchak o’lchash qismi ,svetodalnomerning dalnomer qismi bilan solishtirganda taxeometr ancha yaxshi, taxeometr ning eng muhim ustunligi, o’lchamlarni natijalarini yuqori darajada avtomatlashtirilgan ravishda ishlab chiqishi.
O’tkazilgan tadqiqotlar bo’yicha, o’lchamlar, vertikal doiraning ikkita vaziyatida gorizontal burchaklar o’lchami va ikkita nuqta masofalari taxeometr yordamida 4-5 marta tez bajariladi, svetodalnomerli teodalitga nisbatan. Bu jihat hal qiluvchi omil bo’lib, geodezik ishlarni bajarilish unumdorligini ko’taradi. TOPCON GPT-3000 N seriyali taxeometrlar rashqi sharoitlarni ta’siridan himoya va ishlarni bajarishda yuqori darajali natijaga erishishni ta’minlaydi. Ob-havoning qahraton sharoitlarida ish bajarishda, chang va suvdan yuqori darajada himoya kafilligini beruvchi dunyodagi birinchi “Barcha ob-havo
U klavishalari juda qulay keng qilib ishlatilgan harfli va raqamli klaviaturaga ega, qo’shni klavishlarni ehtimollik bosilishi xatto qo’lqoplarda ishlashda maksimal darajada pasayadi. U alohida o’ziga xos xususiyatga ega, uzoqni va o’lchamlarni yorug’nurisiz (bezotrajatel) aniqlash. TOPCON GPT-3000 N seriyali taxeometrlar multiimpulsli masofa o’lchagich bilan ta’minlangan bo’lib, u yorug’lik nurisiz (bezotrajatel) 250 metrgacha masofani aniqlaydi. Undan tashqari kerak joylarda xavfsiz oshirib tashlash qobiliyatiga ega. TOPCON GPT-3000 N seriyali taxeometrlar katta masofalarni o’lchamlarini olish qobiliyati tufayli keng ko’lamdagi geodazik vazifalarni: binolarning balandlik o’lchamlari, o’rmon syomkasi, yer osti ishlari, kadastr syomkalarni bajarishi mumkin. Ish paytida o’lchamlarni esdan chiqarganda havotir olish kerak emas, chunki asbob 24 000 nuqtaning o’lchamlarini ichki xotirasida saqlash qobiliyati bilan ta’minlangan. Taxeometr o’zining har tomonlama syomka qilish, rejalastirish va amaliy dasturlariga (4-rasm) ega, shu sababli keng ko’lamdagi quyidagi geodezik masalalarni yechish imkoniga ega: - taxeometrik usulda topografik va kadastr syomkalari; - qaytadigan ketma belgi;
- borib bo’lmas nuqtani balandlik o’lchamlari;
- stansiya otmetkalarini aniqlash; - maydonlarni hisoblash; - yo’l ishlari va boshqa.
va displey TOPCON GPT-3000 N taxeometr haqida qo’shimcha ma’lumotlar 2-ilovada ko’satilgan. Kadastr va yer tuzish ishlarini ishlab chiqishda TOPCON GPT-3000 N elektron taxeometr uslublaridan foydalanishni taqdim etadilar. Umuman olganda ushbu uslublarda quyidagi texnologik elementlar kiradi: 1. Bu bosqichida tayyorgarlik ishlari rahbarlar muvofiqligida elektron taxeometrdan (ET) foydalanishda, yustirovka, asbobning uyg’unligi tekshiruvdan o’tkaziladi.
2. Bu bosqichida dala ishlarini tekshirish va rekognossirovka qilishda davlat geodezik tarmoqlari (DGT) punktlarini holatini baholash va tayanch chegaralarni belgilovchi tarmoqlar (RCHBT) (tayanch chegaralarni belgilari (TCHB)) nuqtai nazardan ularni imkoniyatlaridan foydalanish sifatida boshlang’ich punktlarni, nuqtani rejali asosi va boshqalarni, elektron taxeometrdan (ET) foydalanish bilan punktlarni kuzatishdan iborat. 3. Texnikaviy loyihani tuzish boshqichida (topshiriqlarni) kadastr s’yokasini ishlab chiqishda , yer belgilari yuqori darajada texnologik hisobga olinishi shart va TOPCON GPT-3000 N taxeometrining dasturiy imkoniyatlari (idora usulida ―suratga olish‖, ―koordinatani aniqlash‖, ―rejalash‖, amaliy vazifalar, yorug’nurisiz masofalarni o’lchash) tayanch chegaralarini belgilovchi tarmoqlar punktini joylashtirish uchun hammasidan ko’ra foydali texnologik ishlarni tanlash zarur.
4. Bu bosqichida rejali asos tarmoqlarini rivojlanishi, geodezik rejali asoslar zichliklari tig’izligi, syomkaga tegishli bo’lgan ob’ektlar va belgilarni holatini aniqligini ta’minlashda elektron taxeometr (ET) yordamida amalga oshiriladi. 5. Bu bosqichda kadastr syomkasi ―suratga olish‖ tartibida kadastr loyihasida tasvirlangan, yerdan foydalanish chegaralari belgilari holatini va ob’ektlar joyini aniqlash TOPCON GPT-3000 N elektron taxeometr yordamida amalga oshiriladi. 6. Bu bosqichda yerdan foydalanish ishlaridagi chegara belgilarini aniqlashda bajariladigan geodezik ishlar ―rejalash‖ tartibida elektron taxeometr (ET) yordamida amalga oshiriladi bajarilishi. 7. Bu bosqichda syomka natijalari uchun saqlanadigan fayldan dala o’lchamlari natijalari ma’lumotlari interfeysli kabel orqali shaxsiy kompyterga (noutbuk) o’tadi. Keyinchalik syomka materiallari, maxsus dastur majmuasida kadastr rejasi – to’’girlanadi va tuzatiladi ( Credo, topaz, AutoCad… ). Uning ichida kadastr plani chiziladi, yer maydonlari aniqlanadi, hisob sxemasi rasmiylashtiriladi, yer maydomi chegaralari chizmalari, tayanch chegaralarni
belgilovchi tarmoqlarni (TCHBT) bog’lash kartochkalari va boshqa xujjatlar (topografik ro’yxat) kiradi. 8.
Yer maydonini chegaralari biriktirilib va yakuniy natija kiritilgandan so’ng, kadastr ishlari natijalarini (yer ishlari) ishlab chiquvchi tomonidan nazorat qiladi va yer manba’lari va yer tuzish tuman bo’limi (qo’mitasi tomonidan) qabul qilib olish ishlarni amalga oshiradi.
TOPCON GPT 3000 N elektron taxeometrda yer kadastri va yer tuzish ishlarini ishlab chiqishdagi ish uslubiyatining asosiy nazariy holatini o’rganish maqsadida amaliy tekshiruvlar - ilmiy tajriba taqiqotlari o’tkazildi. Ilmiy tajribaga oid taqiqotlarni solishtirish yo’li bilan, bitta majmuali bajarilgan geodezik ishlarni natijalari taqdim etilgan uslubda TOPCON GPT 3000 N elektron taxeometrdan foydalanish bilan va an’anaviy uslubda 2Т2 teodolit va 2СТ-10 svetodalnomer geodezik asboblardan foydalanish bilan amalga oshirilgan. Taqdim etilgan uslublarni samaradorligini baholashda mezoni bo’yicha sarfflangan vaqti (geodezik ishlarni unumdorligi), asboblarni ishlatish samaradorligi mezoni bo’yicha aniqligi va unga sarfflangan xarajati olib borilgan ilmiy tajriybaning ikkala uslubida ham bir xil. Geodezik ishlarni bajarishdagi barcha bosqichlarda sarfflangan vaqti tajriba uslubi yo’li bilan aniqlandi.
Ish uslubini tekshirish uchun Topcon GPT 3000 N elektron taxeometrda kadastr syomkasini ishlab chiqish bo’yicha tajriba o’tkazildi. Undan keyin o’sha nuqta bo’yicha yangidan rejalash asosi teodolit yo’li, 2Т2 teodoliti va 2СТ-10 svetodalnomerdan foydalanib № 1 nuqta yo’li syomkasi ishlab chiqildi, buning ustiga PK nuqtaning ikkala holati o’xshaydi. Boshlang’ich punkt sifatida 1 va 2 darajali punktlar qabul qilindi. Bajarilgan geodezik ishlarning sxemasi, 2Т2 teodoliti, 2СТ-10 svetodalnomer va Topcon GPT 3000 N elektron taxeometrda o’lchangan natijalari taqdim etilgan. Syomka bir guruh geodezistlar tomonidan olib borildi, ish bajarishda sarflangan vaqt asosiy mezon samaradorligi hisoblanadi. Kadastr syomkasini ishlab chiqarishda geodezik ishlarni bajarilishining bittasining hajmi uchun vaqtinchalik xarajatlar tavsifnomasi 5 jadvalda ikki bosqich bo’yicha taqdim etilgan. 5. jadval KADASTR SYOMKASINI ISHLAB CHIQARISHDA VAQTINCHALIK XARAJATLAR TAVCIFNOMASI №
Texnologik bosqich Sarglangan vaqt (min.) TOPCON GPT 3000 N
taxeometrdan foydalanishda
Teodolitdan 2Т2 va svetodalnomerdan 2СТ-10 foydalanishda 1 Tayyorgarlik ishlari 10 17
2 Kadastr
syomkani ishlab
chiqarish 113
235 3 Dala o’chamlariga ishlov berish va rasmiylashtirish 37
146 Download 1.55 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|