Toshkent arxitektura qurilish instituti o. Sh. Mamanazarov loyiha boshqaruvi

Nizolarning sabablari. Umuman olganda, nizolar uchta sababga koʻra kelib

chiqadi: mehnat jarayoni; odamlar munosabatlarining ruhiy xarakteristikalari

(yoqtirish, yoqtirmaslik va boshqalar); guruh a’zolarining shaxsiy xususiyatlari

(shaxslar qobiliyatlari, tajovuzkorlik, qoʻpollik va boshqalar).

Mojaroning tuzilishi. Mojaroda yoki ziddiyatli vaziyatda nizoning ob’yekti mavjud boʻlib, uning sababi va nizolashayotgan ishtirokchilar ham shaxslar, ham odamlar guruhlari boʻlishi mumkin. Nizolashayotgan ishtirokchilar ziddiyatda ichki va tashqi mavqega ega boʻlishi mumkin. Tashqi mavqe, nizolashishda ishtirok etishning sababi boʻlib, u har bir tarafning oʻz muxoliflariga ochiq ifodalangan. Ichki mavqe - bu shaxsni yoki guruhni nizolashishda ishtirok etishga majburlovchi haqiqiy manfaatlar, maqsadlar va qadriyatlar toʻplami. Ichki mavqe tashqi mavqega mos kelishi yoki boʻlmasligi mumkin. Koʻp hollarda ichki mavqe nafaqat muholifatchilardan, balki shaxsning oʻzi ham ularni bilmasligi sababli yashiriladi.


Mojaroning dinamikasi toʻrt asosiy bosqichni oʻz ichiga oladi:

• 
  ob’yektiv ziddiyatli vaziyatning paydo boʻlishi;
  

• 
  mojaroni tushunish;
  

• 
  ziddiyatli harakatlar;
  

• 
  mojaroni bartaraf etish yoki hal qilish.
  

Agar nizo ob’yektiv ravishda yuzaga kelgan boʻlsa, ziddiyatli vaziyat yoʻqolmaguncha yoki mojaroning xatti-harakatlarga oʻtishidan qat’i nazar, xabardorlik darajasida qaror qabul qilmaguncha, ikkita oraliq bosqichdan chetlanish mumkin. Biroq koʻpchilik mojarolar oqimning barcha bosqichlarida oʻtadi.

130
13.2. Nizolarni boshqarish funksiyalari va usullari

Shu nuqtai nazardan, mojaroning ikkita funksiyasini ajratib koʻrsatish kerak: konstruktiv va destruktiv (zararli, halokatli). Menejer (rahbar) barcha oʻzgarishlarning mojaroli ta’sirini taxmin qilish, ma’lum guruhdagi odamlarning barcha aloqa tizimini tahlil qilish, nizolarni boshqarish va ularni konstruktiv qilish yoʻllarini topishlari kerak.

Mojaroni konstruktiv ravishda hal etish mumkin boʻlgan deb hisoblashadi,

agar:

• 
  mojaroni tomonlar yetarli darajada idrok etadilar, ya’ni oʻzlarining ham, raqibning ham harakatlarining va niyatlarining baholanishi shaxsiy qarama-qarshiliklar bilan buzilmaydi;
  

• 
  ishtirokchilar ochiq va samarali muloqot qilish, muammoni har tomonlama muhokama qilish, yuz berayotgan voqealar yuzasidan oʻzlarining fikrlarini ochiq ifodalash va nizodan qutulish yoʻllarini topishlariga tayyor;
  

• 
  hamkorlik va oʻzaro ishonch muhiti yaratilgan.
  

Mojaroli vaziyatni boshqarish usullari ikki guruhga boʻlinishi mumkin:

strukturaviy va shaxslararo.

Quyidagi tizimli usullar nizoni bartaraf etishga yordam beradi:

• 
  ish talablarini tushuntirish;
  

• 
  turli odamlar va birliklarning harakatlarini, qaror qabul qilish tartib-qoidalarini va axborot almashinuvini oʻzaro bogʻlaydigan muvofiqlashtirish va integratsiya mexanizmlaridan foydalanish;
  

• 
  umumiy tashkiliy kompleks maqsadlarni belgilash;
  

• 
  mukofot tizimini qoʻllash.
  

Mojaroni boshqarishning shaxslararo usullari beshta asosiy xatti-harakatlarga asoslangan: yumshatilish; kelishuv; hamkorlik; e’tiborsizlik; muholifat.

Yumshatilish uslubi - yumshatilishiga va oddiy ish muhitini yaratishga qaratilgan harakatlarda amalga oshiriladi. Ushbu uslubni qoʻllash, agar asosiy narsa mojaroni hal qilish oʻrniga tinchlik va barqarorlikni tiklash boʻlsa, shuningdek,

131
kelishmovchilik mavzusi boshqa tomon uchun muhim boʻlsa va bu uslubni qoʻllaydigan shaxs uchun juda muhim boʻlmasa, oqlanadi.

Kelishuv uslubi - Ushbu uslub doirasida tomonlar oʻzaro kelishmovchiliklarni muayyan oʻzaro imtiyozlar bilan hal qilishga harakat qilishadi. Maqsadlar shartli tenglik uchun toʻliq amalga oshirilmaydi. Kelishuvdan foydalanish qobiliyati nizoni tezda hal qilishga imkon beradi, ammo bu har doim ham bunga erishishga yordam bermaydi.


Hamkorlik uslubi - tomonlar bir-biridan ajralib turishi bilan ajralib turadi, biroq oʻz pozitsiyalarini ifodalash, nizoning sabablarini tushunish va uzoq muddatli oʻzaro manfaatli yechimlarni ishlab chiqish uchun bir-birlarini tinglashga tayyor. Bu uslub qiyin, chunki u his-tuygʻularni bartaraf etish, istaklarini aniq ifodalash, raqiblarni diqqat bilan tinglash qobiliyatini talab qiladi.


E’tibor bermaslik uslubi - insonning nuqtai nazarini himoya qilmasligini, hech kim bilan hal qilish uchun hamkorlik qilmasligini, faqat kelishmovchiliklardan qochib, muammoni hal qilishni istamasligini anglatadi. Bunday holda, mojaro yuzaga kelmaydi, biroq ayrim hollarda muammo hal etilmaydi. Ushbu uslub qoʻshimcha ma’lumot toʻplash, vaziyatni oʻrganish uchun vaqtni qoʻlga kiritish maqsadida muammoni hal qilishni kechiktirish uchun ishlatilishi mumkin.


Muholifat uslubi - boshqalarning fikrlarini hisobga olmasdan faqat oʻz fikriga e’tibor berishni anglatadi. Odatda katta hokimiyat, kuch, kuchli irodasiga ega odamlar tomonidan ishlatiladi. Ushbu uslub, rahbar oʻz manfaatlari uchun ochiq kurash olib borgan taqdirda qoʻllanishi mumkin boʻlgan yechimni yaxshiroq deb hisoblasa yoki ommabop boʻlmagan qaror qabul qilsa, qoʻllanishi mumkin. Bu uslub subordinatorlar tashabbusini bostiradi, erkin fikr almashishga toʻsqinlik qiladi va yangi mojarolarga olib kelishi mumkin.

Mojaro paytida muayyan xatti-harakatlar uslubidan toʻgʻri foydalanish vaziyatni samarali boshqarishga, ziddiyatlarni chegaralashga yoki oldini olishga va uni hal qilishga yordam beradi.

Loyiha jamoasi tarkibida uchta boshqaruv holati mavjud: tartib, tartibsizlik, buzgʻunchilik:

132

1. 
   Buzgʻunchilik - bu aybdorni (aybdorlarni) qidirib topishning foydasizligi yoki mumkin boʻlmagan tartibni buzishi.
   

2.Tartibsizlik - buzgʻunchi aniq ma’lum boʻlgan tartibni buzilishi (u jamoat jazosini oladi va tartib qayta tiklanadi).

3.Tartib-bu tartibsizlikning yoʻqligi.

Vaziyatga qarab loyiha menejeri uchta boshqaruv uslubidan birini qoʻllaydi: ruxsat beruvchi, demokratik yoki avtoritar.