Toshkent axborot texnologiyalari universiteti mustaqil ish mavzu

Yuzaki bashorat qilish va xatolarni modellashtirish
Geostatistik tahlilchi yordamida har xil turdagi xarita qatlamlarini yaratish mumkin, jumladan, bashorat qilish xaritalari, kvant xaritalari, ehtimollik xaritalari va bashorat qilishning standart xato xaritalari.
Quyida Geostatistik tahlilchi Chernobil AESdagi avariyadan keyin Belarusiyadagi tuproqning radiotseziy bilan ifloslanish darajasini bashorat qilish uchun foydalangan.

Radiotseziy ifloslanishi uchun geostatistik tahlilchi ilovasi
Chegara xaritalash
Qiymatlar kritik chegaradan oshib ketgan joyni bashorat qilish uchun ehtimollik xaritalari yaratilishi mumkin.
Quyidagi misolda to‘q to‘q sariq va qizil rangda ko‘rsatilgan joylar radiotseziy bilan ifloslanishi o‘rmon rezavorlarida ruxsat etilgan yuqori darajadan (tanqidiy chegaradan) oshib ketishi 62,5 foizdan yuqori ehtimolini ko‘rsatadi.

Radiotseziyning ifloslanish chegarasi uchun geostatistik tahlilchi ilovasi
Modelni tekshirish va diagnostika
Kirish ma'lumotlarini ikkita kichik to'plamga bo'lish mumkin. Mavjud ma'lumotlarning birinchi kichik to'plami bashorat qilish uchun modelni ishlab chiqish uchun ishlatilishi mumkin. Keyin bashorat qilingan qiymatlar Validatsiya vositasi yordamida qolgan joylarda ma'lum qiymatlar bilan taqqoslanadi.
Quyida Illinoys shtatidagi ferma uchun organik moddalarni bashorat qilish uchun ishlab chiqilgan modelni baholashda foydalaniladigan Validatsiya ustasi ko'rsatilgan.

Illinoys shtatidagi organik moddalar uchun geostatistik tahlilchi ilovasi
Kokriging yordamida sirtni bashorat qilish
Geostatistik tahlilchiga kiritilgan ilg'or sirtni modellashtirish usuli bo'lgan Cokriging, birlamchi va ikkilamchi o'zgaruvchilarning fazoviy korrelyatsiyasi sharti bilan ikkilamchi o'zgaruvchilarni hisobga olgan holda birlamchi o'zgaruvchining sirtini bashorat qilishni yaxshilash uchun ishlatilishi mumkin.
Quyidagi misolda, Kaliforniyadagi ozon (asosiy o'zgaruvchan) va azot dioksidi (ikkilamchi o'zgaruvchi) o'rtasidagi fazoviy korrelyatsiyani o'rganish uchun fazoviy ma'lumotlarni tahlil qilish vositalaridan foydalaniladi. O'zgaruvchilar fazoviy korrelyatsiya qilinganligi sababli, kokriging ozonni xaritalashda bashoratlarni yaxshilash uchun azot dioksidi ma'lumotlaridan foydalanishi mumkin.

Kaliforniyadagi ozon uchun geostatistik tahlilchi ilovasi
Ma’lumotlarning ko‘plab turlarini vaqt o‘tishi bilan tez-tez o‘zgarib turishi, oddiy usulda tuziladigan qog‘ozli kartadan foydalanishni ancha qiyinlashtirib yubormoqda. Bugungi kunda tezkor axborotlarni qabul qilish, ularning dolzarbligini ko‘rsatish faqatgina avtomatlashtirilgan tizim kafolatlashi mumkin. SHu o‘rinda zamonaviy GIS-bu ko‘p miqdordagi grafikli va mavzuli ma’lumotlar bazasiga ega bo‘lgan, baza asosida ish bajarish imkoniyatiga ega bo‘lgan modelli va hisobli funksiyalar bilan birlashgan, fazoviy ma’lumotlarni kartografik shaklga aylantirish, turli xulosalar chiqarish va monitoring ishlarini amalga oshiradigan avtomatlashgan tizim, deb qaraladi.
Bugungi kunda kompyuter savodxonligi omma orasida ancha oshgan. GISda tuzilgan karta oddiy qog‘ozli kartadan yaxshi bezalgani, kompyuterli shakldaligi, qo‘lda bajarib bo‘lmas darajadagi aniqligi va boshqa bir qator afzalliklari bilan farq qiladi. Kartaga istagancha o‘zgartirish kiritish, yangi mazmun va bo‘yoq berish, diagramma va boshqa ma’lumotlarni kiritish, o‘chirish va h.k. ishlarni bajarsa bo‘ladi. Buning uchun muallifning shaxsan o‘zi karta tuzishning kompyuterli texnologiyalari bilan mukammalroq tanishishi va ular asosida karta tuzib ko‘rishi kerak.
Karta yaratishning bu texnologiyasi bugungi kunda, birinchidan sezilarli darajada universallashgan, ikkinchida - juda tez rivojlanayotgan, inson faoliyatining hamma sohalarini qamrab olayotgan jarayondir. Geografik axborot tizimlari sohasida asosiy bilimlarni beruvchi rus va chet mamlakatlar halqlari tillaridagi kitoblarda va GISning turli sohalariga oid bo‘lgan monografiyalar va konferensiya materiallari orqali tadqiqotchilar GIS tizimiga ham nazorat va ham amaliy yangiliklar kundankunga ko‘plab kiritmoqdalar.

2.